Morgunblaðið - 14.06.1964, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ
Sunnudagur 14. júní 1964
Saga íslenzkrar myndlistar
ÚT EH komin mikil bók. Fyrsta
b .di sögu íslenzkrar myndlist-
ai á 19. og 20. öld. Eins og flest-
um er kunnugt, er það Björn
Th. Björnsson, sem skrifað hef-
u; þetta merkilega verk, og er
íi^.gafell útgefandi.
Ragnar Jónsson hefur gefið
5.000 eintök bókarinnar til að
koma upp húsnæði yfir það safn
ii. taverka, sem hann afhenti AJ-
þ., ousambandi íslands til eignar
f.v i ir skemmstu. Þær gjafir eru
s o stórhuga og sérstæðaar, að
ei;ki skal um þær fjallað að sinni.
H.tt er engu minna áræði, að
slrifa þetta verk, og sú vinna,
sem Björn Th. hefur lagt í að
koma þessu verki saman, er sér
siakt átak. Það er engan veginn
auðvelt að ráðast til atlögu við
s. gulega byggingu verks sem
þessa, meðan jafn skammt er lið
ið, frá því er myndlist íslendinga
for verulega að renna þann far-
veg, sem sú elfa streymir nú í.
Það er óneitanlega viðkvæmt
mál, og við skulum muna það, að
svo skammt er þetta allt undan,
að enn eru á lífi sumir braut-
-ryðjendur í myndlist eða nýlega
horfnir af sjónarsviðinu.
Þörfin fyrir. þá bók, sem hér
er á ferð, var orðin mjög aðkall
andi. Þeir, sem nú eru á miðjum
aldri og eitthvað vildu kynna sér
listsögu okkar, höfðu bókstaflega
ekkert tækifæri til að fá nokkra
yfirsýn yfir þróun myndlistar-
innar í það að verða það afl í
menningu þjóðarinnar, sem und
anfarnir áratugir hafa leitt í ljós.
Að vísu var hægt að komast á
snoðir um eitt og annað í þessu
sambandi, en hvergi hægt að fá
neitt samfellt eða tæmandi upp-
lýsingar. Undirritaður getur vel
um þetta borið, því að hann get-
ur vitnað um einmitt þetta at-
riði frá eigin sjónarhól. Hér hef
ur því hið þarfasta verk verið
hafið, og því er hvergi lokið.
Hér er aðeins fyrsta bindi mikils
verks komið fyrir almennings
sjónir, og vonandi verður áfram
halds ekki lengi að bíða.
Útlit þessarar bókar er að mín
tim dómi miklu betra í alla staði
en anriarra listaverkabóka, sem
gefnar hafa verið út hérlendis.
. Það eitt er mjög ánægjulegt, þar
sem ætla verður, að hér sé um
tæknilega framför að ræða. Enda
dylst þess enginn, sem til þekkir,
að við erum ekki búnir að ná því
stigi í útgáfu listaverkabóka,
sem aðrar þjóðir Evrópu hafa
náð og ná verður. Þetta er stað
reynd, sem við verðum að við-
urkenna, en hverri framför í þess
um efnum ber að fagna.
Björn Th. Björnsson skrifar
þessa bók á sérstaklega skemmti
legan hátt. Stíll hans er lipur og
þannig farið með efnið að ólík
legt er, að maður, sem tekur
hana til lestrar, leggi hana frá
sér, áður en lesmálinu lýkur.
Hann hefur forðazt það gersam
lega að verða of fræðiiegur í tali
og þar með þrengja að frásögu-
gildi stílsins. Hann talar til þess
fólks, sem hann reiknar með, að
lítt sé kunnugt málum, og leiðir
það, áður en nokkur veit af, inn
í víðáttumikinn heim listarinnar,
og það mætti segja mér, að marg
ur myndi verða bókstaflega betri
maður að lestrinum loknum. Eitt
atriði er einnig mjög eftirtektar
vert: Honum tekst að samrýma
listina og þjóðfélagslegar að-
staéður á hverjum tíma fyrir sig,
útskýrir aðstæður og þann heim,
er listamaðurinn skapar, vegna
þess að hann lifir við þessi og
«. hin skilyrði.
I þessu riti er að finna mikið
af upplýsingum urn flesta, ef
ekki alla þá listamenn, sem kom
ið hafa eitthvað við sögu. Raun-
verulega er hér fjallað um einn
þátt íslandssögunnar, þann þátt,
sem löngum hefur verið hulinn
almenningi, og margur hefur
hugsað sem svo, að listsaga okk-
ar væri bæði fátækleg og þýðing
arlaus. Þeir, sem lesa bók Björns
Th. Björnssonar komast fljótt að
annarri niðurstöðu. Þessi saga er
bæði kímileg á pötrum og mikið
drama í hina röndina, en ein-
hvern veginn finnur maður við
lestur bókarinnar, hvar lífsæðin
slær, ört og sterkt, hvernig ekki
Björn Th. Björnsson.
verður aftur snúið, hvernig smám
saman skapast list, sem á sér
djúpar rætur, ekki eingöngu með
BENEDIKT G. Waage, heiðurs-
forseti íþróttasambands íslands,
er 75 ára í dag.
Hann er sá maður sem nú á
lengstan starfsferil að baki í
þágu íslenzkra íþróttamála,
bæði sem leiðtogi og virkur
íþróttamaður.
Benedikt G. Waage er fæddur
í Reykjavík 14. júní 1889, sonur
hjónanna Guðrúnar Ó. Bene-
diktsdóttur Waage og Guðjóns
Einarssonar, prentara.
Ungur að árum hórf hann
verzlunarnám og starfaði þá hjá
mörgum þekktum verzlunarfyrir
tækjum, svo sem Tomsens Maga
sín, Th. Thorsteinsson, og um
10 ára skeið vann hann hjá Garð
ari Gíslasyni.
Síðan setti hann upp eigið
verzlunarfyrirtæki og rak- það
um áratugi.
En þótt Benedikt hafi unnið
mikið starf á sviði verzlunar-
mála á fyrrihluta þessarar ald-
ar, þá verður nafn hans ávallt
fyrst og fremst tengt íþrótta-
hreyfingunni fyrir hin miklu og
fórnfúsu störf, sem hann hefur
innt af hendi í þágu hennar um
50 ára skeið.
Ungur að árum hóf Benedikt
að nema sund hjá Páli Erlings-
syni. Mun það hafa verið rétt
um aldamótin þegar enn var
kennt í torflaug í Laugardal.
En hann lét ekki þar við setja.
Hann hóf æfingar í knattspyrnu
og gerðist féiagi í Fótboltafélagi
Reykjavíkur, en jafnframt legg
ur hann stund á frjálsar íþrótt-
ir, glímu og fimleika. Á árunum
1910—1920, er hann án efa einn
fjölhæfasti íþróttamaður lands-
ins. Hann ber sigur úr býtum á
fjölda mörgum íþróttamótum,
svo sem á hátíðarmóti iþrótta-
mann 17. júní 1911, sem haldið
var til minningar um að 100 ár
voru liðin frá fæðingu Jóns Sig-
urðssonar. Þá er hann einnig
fyrsti íslandsmeistari í knatt-
spyrnu árið 1912, en það ár hófst
knattspymumót íslands. Þannig
má lengi telja að sem íþrótta-
maður er Benedikt ávallt í farar
broddi og vísar öðrum ungum
mönnum leið að settu marki.
Sundíþróttin var án vafa ein
af uppáhaldsíþróttunum, sem
hann iðkaði, enda var hann af-
bragðs sundmaður og einn af
hinum svokölluðu „víkingum",
en þeir syntu á hverjum degi,
ekki í heitum laugum sem nú,
heldur í sjónum, hvernig sem
viðraði. Þeir syntu ávallt kapp-
sund á nýjársdag og kom það þá
þeim, er hana skapar, heldur og
allri þjóðinni. Stundum dettur
manni jafnvel í hug, að hér sé
gróður, sem alla tíð hafi átt sér
skjól að baki fyrirferðarmeiri
jurta, en smám saman risið
hærra og hærra. Þannig er ein-
mitt öll saga verulegrar menning
ar. Hún lætur ekki mikið yfir
sér, vex á sérstæðan hljóðan
hátt, þar til hún er orðin svo
eðlilegur þáttur í daglegu lífi,
að þjóðlífið væri óhugsandi án
hennar. Það er einmitt þetta, sem
við verðum vör við af lestri þessa
fyrsta bindis islenzkrar myndlist
arsögu. Auðvitað er persónu-
saga hvers listamanns nátengd
sköpunarferli hans. Björn gerir
sér mikið far um að tengja þetta
tvennt og gerir það á sérstaklega
skemmtilegan hátt. Kaflinn um
Kjarval er þannig, að spaugið og
alvaran togast á. Muggur verð-
ur að þessu ljúfa, ótrúlega drama
tiska fyrirbæri, og þannig mætti
raunar lengi telja.
Björn Th. Björnsson hefur lagt
mikla vinnu og alúð í að skrifa
þetta bindi, og ég færi honum
beztu þakkir fyrir. Hann á enn
mikið óunnið verk fyrir hendi
stundum fyrir að sundin hér
voru ísi lögð, svo að höggva
jurfti vök svo sundið gæti farið
fram.
Benedikt sýndi sunfærni sina
rneð því að sunda úr Engey til
lands, og árið 1914 synti hann
úr Viðey. Enn í dag leggur hann
stund á þessa ágætu og hollu
íþrótt.
Árið 1912 má segja að hin fé-
lagslega forusta Benedikts hefj-
ist, en þá gerist hann formaður
K.R. en sama ár varð hann
fyrsti íslandsmeistari félagsins í
knattspyrnu, sem fyrr segir.
Formaður félagsins var hann í
tvö ár. Síðan gerist hann for-
maður Í.R., um þriggja ára
skeið, jafnframt því sem hann
kennir félagsmönnum fimleika,
en hann var á þessum árum sjálf
kjörinn í sýningarflokk félags-
ins.
Áður en skipulagðar félags-
heildir innan .íþróttahreyfingar-
innar komu til, voru ekki gerðar
svo miklar kröfur til íþrótta-
mannvirkja. Þátttakendur gerðu
sér að góðu sléttar flatir til æf-
inga, sem aðallega voru iðkaðar
utanhúss. Með skipulagningu
móta og æfinga verða kröfurnar
meiri um bætta aðstöðu. íþrótta-
samband Reykjavíkur, er því
stoínað árið 1910 til þess fyrst
og fremst að byggja fullkominn
íþróttavöll á þeirra tíma mæli-
kvarða. Sambandið byggði svo
ári síðar gamla íþróttavöllinn á
Melunum, og stórbætti þar með
alla aðstöðu íþróttamanna til
æfinga og keppni. Sambandið
rak þennan völl þar til árið
1826, að nýr völlur var byggður
og Reykjavíkurbær tók við
rekstri hans. Benedikt var einn
af Stofnendum þessa sambands og
átti sæti í stjórn þess flest árin,
þar af 3 ár sem formaður.
íþróttirnar höfðu nú tekið hug
hans allan. Hann sá strax hið
mikla uppeldisgildi íþróttanna
fyrir æskumenn og konur. Víða
þurfti að rétta til hendi og lag-
færa það sem miður fór. Það
þurfti að skipuleggja starfið
betur en gert var, svo öll æska
landsins ætti þess kost að iðka
hollar íþróttir í tómstundum sín
um.
Benedikt G. Waage er því
einn af fulltrúum þeirra íþrótta-
félaga er stofna íþróttasamband
íslands 28. janúar 1912. Þremur
árum síðar er hann kosinn í
stjórn þess, en árið 1926 var
hann kosinn íorseti sambands-
ins, en því starfi gegndi hann í
með framhaldið, og ég get varla
fært honum betri óskir en þær,
að honum takist jafn vel og hing
að til. Það má vel vera, að síð-
ara bindið verði nokkuð erfiðara
viðfangs, þar sem fjallað verð-
ur tímbilið frá 1930 fram á okk
ar daga. En ég er ekki í nokkr-
um vafa um, að Björn er vand-
anum vaxinn og að það bindi
verður ekki ógirnilegra en þetta,
sem nú er komið út.
Að lokum langar mig til að
minna félaga í Alþýðusambandi
íslands á, að það er mikil ábyrgð,
sem felst í því að eiga það lista-
safn, sem Ragnar Jónsson færði
þeim að gjöf. Það er ekki síður
ábyrgð að fá slíkt verk til dreif-
ingar sem listsögu Björns Th.
Björnssonar. Það verk á sannar-
lega erindi inn á hvert heimili
í landinu, og það hefur miklu
hlutverki að gegna í íslenzkri
menningarþróun. Það er trúa
mín, að margur, sem kynnist
þessu verki, eigi eftir að líta
hlutina öðrum augum en áður, og
hér er óneitanlega gerð stór-
merk tilraun til að gera hvern
læsan þegn þjóðfélagsins áhuga
saman um myndlist. Ef það tekst,
hefur unnizt mikill sigur fyrir
listamenn okkar og aðra þjóðfé
lagsþegna. Það er ekki lítill auð
ur, sem felst í því að geta notíð
listar, á hvaða sviði sem er. Og
þetta ættum við íslendingar að
36 ár, eða þar til hann baðst
uiidan endurkosningu árið 1962.
Þá hafði hann starfað í 50 ár
í þágu sambandsins, þar af 47
ár í stjórn þess.
íjjróttasamband íslands hefur
>ví vaxið og dafnað undir for-
ustu Benedikts í hálfa öld, vaxið
úr litlum samtökum, sem náðu
fyrst í stað til örfárra, í það að
verða stærsta æskulýðssamband
landsins.
Á þessum langa starfsferli
rurfti víða að byggja upp og
lagfæra, það varð að búa til lög
og reglur fyrir svo margar íþrótt
ir, sem voru aðfluttar. í sumum
þeirra var kennt á erlendu máli,
þar sem ekki hafði þótt ástæða
til að þýða hinar erlendu
reglur leiksins. Starf brautryðj-
andanna var því oft erfðleikum
bundið. Benedikt var einn þeirra
manna sem vildi að íþróttirnar
gerðu sitt til að hreinsa málið
frá erlendum áhrifum. Hann tók
því að þýða leikreglur á íslenzka
tungu og vil ég sérstaklega geta
knattspyrnulaganna, sem Í.S.Í.
vita manna bezt. Hver er ekki
sú stund, sem flogið hefur hjá
á dimmum vetrarkvöldum við
lestur bóka í þessu landi? Hterjar
eru ekki þær stundir, sem þjóðin
á ólifaðar með myndlist sinni,
þegar ísinn hefur einu sinni ver
ið brotinn. Þetta er einmitt það,
sem felst’í því, að stærstu félags
samtökum á íslandi er gefið heilt
listasafn og síðan listsaga, sem
seld verður til að hýsa þetta safn.
Það er því skylda hvers þess,
sem nokkrar krónur hefur af-
gangs frá daglegum þörfum, að
leggja sinn litla skerf fram. Ef
vilji er fyrir hendi, verður unn
ið merkilegt afrek. Ef ekkert
verður gert, verður það til ævar
andi hneisu, sem glögglega mun
fram koma í næstu listasögu, sem
skrifuð verður að þessu verki
loknu.
Eg hafði mikla ánægju af að
kynnast þessu merka verki
Björns Th. Björnssonar, og ég er
fróðari eftir að hafa lesið það.
Þessar fáu línur eru langt frá
því að vera nokkur skilgreining
á sjálfu verki Björns Th. Björrui
sónar, en þær hafa gert sitt gagn,
ef einhverjir lesenda þessa blaðs
fá áhuga á að eignast og kynn-
ast þessari bók Björns.
gaf út 1916. Knattspyrnan var
orðin all útbreidd, en öll lög og
heiti manna á leikvelli voru
á enskri tungu. Lá við að þessi
heiti væru að festast í málinu.
Benedikt sá þá hættu, sem hér
var á ferð og réðist í það að
snúa þessum lögum á íslenzku.
í lið með sér fékk hann hinn
alkunna íþróttafrömuð Guð-
mund Björnsson, þáverandi land
lækni, sem átti um skeið sæti
í stjórn Í.S.Í. Þarna tókst hin
ágætasta samvinna á þann hátt
að Guðmundur skóp nýyrði fyrir
öll þau orð, sem ekki voru til
í íslenzkri tungu, sem nota <
þurfti í þýðingu Benedikts. Svo
vel hefur til tekizt að öll þessi
orð hafa fest rætur í málinu og
eru notuð enn í dag.
Þetta starf eitt hefur kostað
mikinn tíma og elju en þannig
voru öll störf Benedikts. Ef það
var til framdráttar íþróttunum
þá var aldrei hugsað um þann
tíma eða þá fórn sem þurfti að
færa, til þess að verða samtökun
um að liði.
Störfum Benedikts fyrir
íþróttahreyfinguna verða eigi
gerð full skil hér, til þess þarf
lengra mál. Á síðasta íþrótta-
þingi var hann einróma kosinn
heiðursforseti íþróttasambands
íslands, fyrir ómetanleg störf 1
þágu íþróttamála landsins.
Fyrir hönd íþróttasambands
íslands þakka ég Benedikts G.
Waage hið mikla starf, sem hann
hefur unnið fyrir íþróttasamtök-
in.
Vona ég, að honum endist enn
um langan tíma líf og heilsa, til
þess að vera með og sjá fram-
vindu og þá öru þróun, sem nú
á sér stað í framgangi íþrótt-
anna í landinu.
Gísli Ilalldórsson.
Einkaflugmenn
Aðalfundur Félags íslenzkra einkaflug-
manna verður haldinn mánudaginn 15.
júní í hinu nýja félagsheimili á efstu hæð
gamla flugturnsins. Fundurinn hefst
kl. 20:30.
DAGSKRÁ:
1. Venjuleg aðalfundarstörf.
2. Erindi.
STJÓRNIN,
Valtýr Pétursson.
Sjötiu og fimm ára í dag:
Benedikt G. Waage