Morgunblaðið - 22.11.1964, Blaðsíða 13

MORGU N BLADIÐ
15
r
Sunnudagur 22. nóv. 1964
NIKITA KRUSTJOV kom til
Vinarborgar degi á undan Kenne
dy. Á brautarstöðinni í Vín hafði
6afnazt saman allstór hópur
manna, aðallega Sovétmenn, og
þeirra á meðal var Molotov, fyrr
um utanríkisráðherra, sem Krust
jov hafði nokkrum árum áður
látið reka úr kommúnistaflokkn
um. Nú rétti Krustjov honum
höndina og sagði: „Við verðum
eð ræðast við.“ Andrei Gromyko
utanrikisráðherra, sem eitt sinn
hafði verið aðstoðarmaður Molo-
itovs, brosti, en brosið var líkast
grettu, er hann sagði: „En hvað
veðrið er gott!“ I>essi at'burður
©g orðaskipti virtust árétta það,
eem sérfræðingar Kennedys um
málefni Sovétríkjanna höfðu
6agt honum. Krustjov átti líka
við sín vandamál að etja. Hann
lá undir stöðugri gagnrýni frá
ÍMao Tse-Tung, forsætisráðherra
Kína, fyrir það að koma ekki
íram af nægilegri hörku gagn-
vart vesturveldunum. Enver
Hoxha, einvaldur Albaníu á
Staiínvísu, dró taum Kínverja og
hélt uppi háværri gagnrýni á
Kovétstjómina. Landbúnaður Sov
étríkjanna var í mesta ólestri og
um öll hin viðlendu Sovétríki
gerðust æ háværari kröfur al-
mennings um meiri og betri
neyzluvöru. Kennedy var vel
kunnugt um allt þetta, ofi nú átti
þessi vitneskja að geta komið
honum að góðu gagnL
feað ýrði úr lofti að morgni
laugardagsins 3. júní, er Kenne-
dy ók frá flugvelli Vinarborgar.
Bandaríkj amenn búsettir í Vín
höfðu fjölmennt á flugvöllinn.
Sumir báru spjöld með ýmsum
áletrunum, svo sem Hjálpið Ber
lín og Burt með járntjaldið.
Þungbúin regnskýin yfir borg-
Jnni virtust táknræn fyrir fund
þann, sem nú átti að hefjast.
Bersýnilegt var, að Kennedy
ikunni vel að meta, að mikill
manngrúi hafði safnazt saman
meðfram götunum, sem hann ók
um til Alte Hofbung, embættis-
þústaðar Austurríkisforseta, I>r.
Adolfs Scharfs. Vínarlögreglan
gizkaði á, að um 70 þúsund
manns hefði fagnað Kennedy,
þrátt fyrir kalsaveður og rign-
ingu, en aðeins um 50 þúsund
Krustjov daginn áður í glamp-
®ndi sólskini. Kennedy og föru-
neyti hans fór þegar til bústaðar
bandariska sendiherrans, H Free
man Matthews. Sendiráðið var
heldur óskemmtileg bygging úr
gráum steini, en gaddavírsgirð-
ing allt í krinig. Austurriskir verð
ir skálmuðu fram og aftur úti
fyrir byggingunni með risavaxna
lögregluhunda. Þetta virtist held
ur óhugnanlegur staður til þess
®ð hefja vinsamlegar umræður.
IStundarfjórðungi fyrir eitt var
•vartri bifreið af rússneskri gerð
ekið að aðaldyrum sendiráðsins.
Krustjov rak stutta og gilda fot-
leggi sína út úr bílnum og gekk
hvatlega að þrepunum, þar sem
Kennedy beið hans. Loks var
etundin runnin upp. Kennedy
*tóð andspænis aðalandstæðinigi
KÍnum. Nikita Krustjov. Hann
hraðaði sér niður þrepin og rétti
hinum sovézka forsætisráðherra
höndina. „Komið þér sælir,“ sagði
hann, „mér þykir vænt um að
*já yður.“ Krustjov leit upp,
brosti sem snöggvast og gekk
upp þrepin. Hann virtist hressi-
Jegur í bragði, smekklega búinn í
Igráum fötum, sem voru aðeins
Ijósari en þau, sem Kennedy var
t Á vinstra boðangi voru tvær
•tjörnulaga orður, friðarverðlaun
ILenins. Báðir voru þjóðarleiðtog
•rnir berhöfðaðir. Þeim gekk illa
eð komast upp þrepin, því að
Ijósmyndarar þyrptust að þeim
úr öllum áttum. Þeir hrópuðu,
bölvuðu eða sögðu í bænarrómi:
^Vinsamlegast ta'kizt aftur í hend
«r.“ Kennedy sneri sér að túlkn-
um: „Viljið þér segja forsætis-
ráðherranum, að ég skuli gjarn-
•n endurtaka handabandið, ef
honum er það ekki á móti skapi.“
Krustjov brosti glaðklakkalega
©g rétti fram þykka höndina.
Kennedy brosti, en í stað þess að
•núa sér að ljósmyndavélunum
(tekJk hann eitt s'kref aftur á bak
og sneri sér að Krustjov. í nokkr
ar sekúndur virti Kennedy hinn
sovézka forsætisráðherra fyrir sér
frá hvirfli til ilja. Það var eins
og hann væri að festa í huga
sínum myndina af þessum manni,
sem réði lífi oig dauða 200 millj-
óna Sovétmanna, og sagði fyrir
verkum kommúnistaflokkum fjar
lægra landa. Svo snerust þeir á
hæl og gengu inn í sendiráðs-
bygginguna.
Þeir tóku til óspilltra málanna
og settust í hring í tónlistarher-
bergi sendiráðsins. Fyrst skipt-
ust þeir á gamanyrðum, og
Kennedy kvaðst minnast þess, að
hann hefði hitt hinn sovézka
stjórnmálaleiðtoga árið 1959, er
hann ferðaðist um Bandaríkin,
þegar Krustjov hefði heimsótt
utanríkismálanefnd öldungadeild
arinnar. „Það er gaman að sjá
yður aftur,“ saigði Kennedy.
Krustjov kvaðst gjörla muna
eftir þessu atviki, og auk þess
hefði hann fyrir nokkru verið
farinn að taka eftir aðsópsmikl-
Krúsjeff og Kennedy á hinum fræga Vinarfundi.
kjamorkustyrjöld, venjuleg styrj
öld og byltingastyrjöld. Tvær
hinar fyrrnefndu tegundir styrj-
alda væru ósennilegar á næstu
árum, en innanlands byltinga-
styrjaldir — heiiög strið — eins
og hann nefndi þær, myndu halda
áfram. Ef Bandarí'kin ætluðu að
beita sér gegn þeim, þá væru þau
að berjast gegn vilja fólksins.
Kennedy fannst hann aldrei
hafa staðið í jafnströngu. Hann
beitti allri orku sinni í að hlusta
og tala. Krustjov virtist láta aér
í léttu rúmi liggja málefni Kúbu
og Laos. Hann minntist ekki einu
orði á hina háðulegu útreið
Bandaríkjamanna í sambandi við
innrásina í Svínaflóa, en hann
lýsti yfir því, að Bandaríkin
hefðu gert Fidel Castro að góð-
um kommúnista. Um Laos sagði
hann, að Sovétmenn væru sam-
mála Bandaríkjamönnum um, að
það skyldi vera hlutlaust.
Stundum veitti Kennedy þvi
athyigli, að þekking Krustjovs á
Vínarfundur Kennedys og Krúsfeffs
um stjórnmálamanni, sem héti
John Kennedy. Krustjov hafði
orð á því, að Kennedy væri of
ungur maður til þess að takast
svo þungar byrðar á hendur sem
forsetaembættið væri. Síðan hóf-
ust hinar löngu viðræður þeirra,
er stóðu í ellefu klukkustundir
og voru stundum bitrar og hvass
yrtar. Blaðamenn og forvitnir
Vinarbúar hnöppuðust saman úti
fyrir innganginum að bandaríska
sendiráðinu oig eins hinu sov-
ézka, en þar voru fundirnir haldn
ir á víxl.
Þetta kvöld var þeim Kennedy
og Krustjov haldin viðhafnar-
veizla í hinni fornfrægu Schön-
•brunnhöll. Krustjov sat næstur
Jacqueline Kennedy. Hann virt-
ist jafnhrifinn af henni og de
Gaulle hafði verið nokkrum dög-
um áður og mjakaði stól sínum
nær henni, sagði gamansögur og
virtist leika á als oddi.
Morguninn eftir, á sunnudaig,
hlustuðu Kennedy-hjónin á hinn
fræga Vínardrengjakór í dóm-
kirkju St. Stefáns, en á sama
tíma lagði Krustjov rauðan blóm
sveig að stalii rússneska styrj-
aldarminnisvarðans á Schwarzen
bergtorgi. En slí'k hlé voru stutt.
Þessir tveir menn höfðu alvar-
legri viðfangsefnum að sinna.
Þeir ræddu um framtíð þeirrar
veraidar, sem þeir gátu breytt á
örfáum sekúndum.
Skörp athygli Kennedys beind
ist öll að þessum andstæðingi
■hans. Hann festi sér í minni fas
Krustjovs og hreyfingar, bros
hans og alvöruþunga, eða reiði-
glampann, sem stundum brá fyr
ir í augum hans. Hann sá fljótt,
að hér var enginn viðvaningur á
ferðinni. Nú færi hann áreiðan-
iega ekki úr öðrum skónum, eins
og hann hafði gert frammi fyrir
furðu lostnum þingheimi Sam-
einuðu þjóðanna í New York
1960, og barið með honum í borð
ið. Þó að Krústjov væri gildvax
inn og luralegur, var hann þó
snar og hvatlegur í hreyfingum.
En eftirtektarverðust fundust
Kennedy þó augu hans, sem
stundum virtust stingandi eins
og sverðsoddar, eða hann gaut
þeim í allar áttir, eins og hann
vildi fylgjast með öllu, sem gerð
ist, svo að ekkert færi fram hjá
honum. Krustjov bar það með
sér, að hann var stoltur maður,
og Kennedy gætti þess vel að
móðga hann ekki með neinu gá-
leysistali um einskisverða hluti.
Og Kennedy íann, að Krustjov
var ákafiega vel að sér.
Krustjov vitnaði í ræðu, sem
Kennedy hafði haldið vikuna áð-
ur á Bandarí'kjaþinigi, þar sem
hann ræddi um hættuna, sem
af Sovétríkjunum stafaði, og fór
fram á auknar fjárveitingar til
þess að þjálfa Bandarikjaher-
menn í skæruhernaði. „Ég hef
lesið allar ræður yðar,“ sagði
Krustjov. Hann sagði, að Kenne-
dy hefði afturkallað skipun um
að setja landgönguliða flotans á
land í Laos, og þegar Kennedy
svaraði, að þetta væri ekki rétt
hermt, horfði Krustjov tortryggn
islega á hann og sagðist hafa séð
það í bandariskum blöðum.
Það kom berlega í ljós, að
Krustjov var ágætlega að sér
í sögu. Er þeir voru að tala um
að æskilegast væri, að þjóðir
heims réðu sér sjálfar, gat Krust
jov þess, að vesturveldin hefðu
skipt sér af rússnesku byltinig-
unni, og að eitt sinn hefðu Rúss-
ar á keisaratímanum litið á
Bandaríkjamenn sem háskalega
og byltingarsinnaða þjóð, líkt og
Bandaríkjamenn litu nú á Rússa.
Á milli þess sem Krustjov fjail-
aði um hugsjónakerfi kommún-
ismans, setti hann fram skarpleg
ar athugasemdir: Hvaða vit væri
til dæmis í því, að ekki hefðu
verið gerðir friðarsamnirHgar við
Þjóðverja eftir sextán ár? Væri
ekki Formósa í rauninni hluti af
Kina? Væri það ekki svo, að
Bandaríkin styddu ýmsar ólýð-
ræðislegar stjórnir hingað og
þangað í heiminum, til dæmis
Francost j órnina ?
Krustjov gætti þess að láta ald
rei króa sig inni í röksemda-
færslu, og ef það kom fyrir, þá
þagði hann, Eitt sinn saigði
Kennedy:
„Við viðurkennum mistök
okkar. Kemur það nokkru sinni
fyrir, að þér játið að hafa á
röngu að standa?"
„Já, það geri ég,“ sagði Krust-
jov. „í ræðunni, sem ég flutti á
20. þingi sovézka kommúnista-
flokksins, viðurkenndi ég mistök
Stalíns.”
„En það voru ekki yðar mis-
tök,“ sagði Kennedy. Krustjov
skipti um umræðuefni.
Talið barst að Kínverjum, og
Kennedy hafði það eftir Mao Tse-
Tunig, að pólitískt vald styddist
við byssuhlaup. Krustjov and-
mælti þessu. Hann kvaðst aldrei
hafa heyrt Mao segja neitt siíkt,
og hann kvaðst efast um, að
Kennedy hefði heldur heyrt það.
Hann kvaðst yfirleitt ekki geta
trúað því, að friðelskandi komm-
únistar létu sér slíkt um munn
fara.
Nokkru síðar, er þeir ræddu
um kjarnorkumálaráðstefnu sem
fyrsta skrefið í friðarátt, mælti
Kennedy:
„Þúsund kílómetra ferð hefst
með einu skrefi."
Krustjov horfði spyrjandi á
Kennedy, en brosti svo og sagði:
„Þér virðist vel kunnugur
Kínverjum."
„Vera má, að við eigum bóðir
eftir að kynnast þeim betur,“
svaraði Kennedy.
„Ég ætti að þekkja þá nógu
veV4 saigði Krustjov.
Kennedy var oft hnittinn oe I
góðu skapi. Eitt sinn snerti
hann aðra stjörnulaga orðuna á
'boðangi Krustjovs og spurði.
hvað þetta væri. Krustjov svar-
aði, að þetta væru friðarorður
Lenins. „Ég ætla að vona, að þér
verðið ekki sviptur þeim,“ sagði
Kennedy og hló.
Kennedy veitti því sérstaka at-
hygli, að Krustjov hafði djúp-
stæða þekkingu á landbúnaði. En
stundum varð hann að spyrja
um tæknileig atriði í sambandi
við kjarnorkutilraunir. En alltaf
var eins konar ofmetnaðarbragúr
á Krustjov, að vísu ekki áber-
andi, en þó þannig, að Kenne-
dy komst ekki hjá því að veita
því eftirtekt. Kennedy fann, að
Krustjov hafði gaman af viðræð
unum og yndi af rökfærslu. Oft-
ast var hann þægiiegur í viðmóti
og það var ekki fyrr en undir
lokin, og einungis þeigar talið
barst að einu alvarlegasta ágrein
ingsefni þeirra, Berlínarmálinu,
að Krustjov byrsti sig. Þegar rök
semdir þraut og kapitalismi og
kommúnismi rákust á, varð Krust
jov hörkulegur í bragði. En oft-
ast þótti honum gaman að
krydda viðræður kímni.
Krustjov réð ekki gangi við-
ræðnanna eins svo oft áður,
er hann hafði rætt við Banda-
ríkjamenn. Báðir höfðu margt
til málanna að leggja. Kennedy
kunni vel við sig, var einlægur
og afdráttarlaus og ekki síður
kunnugur málum þeim, sem á
góma bar en Krustjov. Krustjov
sagði Kennedy, að Franklin
Roosevelt hefði árið 1944 ráðgert
að flytja bandarískar hersveitir
á brott frá Þýzkalandi í áföng-
um á þrem til fjórum árum.
Kennedy var vel kunnugur þessu
og svaraði þvi til, að þetta áform
Roosevelts hefði byggzt á því,
að Þýzkaiand væri sameinað.
Krustjov þagði við þessu.
Af hálfu Kennedys var það
aðalatriði viðræðnanna, að hinn
siðmenntaði heimur gæti tor-
tímzt vegna misskilnings og að
það myndi vera aligjör fásinna
fyrir þessar tvær voldugu þjóðir,
Rússa og Bandarikjamenn, að
láta flækja sér inn í háskaleg
átök út af örsmáum landskikum
eins og Laos og Berlín. Hann
minnti á vanmat og misskilning,
sem hefði leitt til þriggja hinna
síðustu styrjaida, og að sú saga
sýnd, hvernig þjóðir hefðu í
kæruieysi sínu fetað brautir, sem
þær gat aldrei grunað að myndu
leiða til snöggra og blóðugra á-
taka.
Krustjov var sammála þessu.
Hann sagði, að kjarnorkustyrjöld
myndi eyðilegigja það, sem báð-
ar þjóðirnar sæktust eftir, og að
slík styrjöld gæti ekki skorið úr
því, hvort stjórnarforimið væri
betra. En hann hélt fast fram
þeirri skoðun, að straumur tim-
ans væri með kommúnistum.
Það væri óumflýjanlegt, að
kommúnisminn breiddist út um
allan hnöttinn. Til væru þrenns
konar styrjaldir, sagði Krustjov,
Bandaríkjunum var ákaflega tak
mörkuð. Krustjov minntist á hóp
50 stóriðjuhölda og kaupsýslu-
manna, sem Averell Harriman
hafði kvatt saman á fund með
Krustjov í Bandaríkjaförinni
1959. Það væru þessir menn, auð
hrirvgastjórarnir, sem stjórnuðu
Kennedy, sagði Krustjov. En
þegar Kennedy fullyrti, að eng-
inn þessara manna hefði stutt
sig við forsetakosningarnar, virt-
ist Krustjov vantrúaður og rugl-
aður í riminu. „Þeir eru kænir,
þessir auðkýfingar," sagði hann
og skipti svo um umræðuefni.
Eitt sinn vitti Krustjov forset-
ann fyrir stuðning hans við ólýð
ræðislegar stjórnir. Kennedy
svaraði með því að minna sov-
ézka forsæisráðherrann á lepp-
ríki hans. Hvað væri til dæmis
um Pólland, spurði hann. Kenne-
dy kvaðst engan veginn vera viss
um, að þjóðin kysi kommúnisma,
ef hún fengi að láta í ljós vilja
sinn. Þá varð Krustjov öskuvond
ur og kvaðst furða sig á siíkri
ósvífni. „f Póllandi er ágæt
stjórn, lýðræðislegri en í Banda-
ríkjunum,44 saigði Krustjov.
„Kosningalögin þar eru heiðar-
legri en í Bandarikjunum, og
þið hafið viðurkennt Pólland."
Þannig gekk þetta til klukku-
stundum saman, og óhugnanleg
kennd fór að ná tökum á Kenne-
dy. Aldrei hafði það komið fyrir
hann áður í viðræðum við menn
sem voru honum ósammáia, að
hann hefði fundið viðmælendur
sina algjörleiga ósveigjanlega, þeg
ar miklar þjáningar og ógæfu
gæti leitt af ágreiningi þeirra.
Undir slíkum kringumstæðmn
hafði það ávallt verið viðurkennt
að forðast bæri að valda öðrum
þarflausum þjáningum og að
báðir aðilarnir yrðu að slaka til
í einhverju. En hér virtist engu
slíku til að dreifa. Þegar Kenne-
dy ræddi við Krustjov um, að
milljónir manna í báðum löndum
kynnu að láta lífið ájgirfáum mín
útum vegna rangs rriats annarrar
þjóðarinnar á hinni og að þeir
ættu þess vegna báðir að slaka
eitthvað til, fannst honum Krust-
jov ósnortin af þessu með öllu.
Krustjov viðurkenndi, að kjarn-
orkustyrjöld myndi verða skelfi-
leg, en hann gat ekki fallizt á,
að tilslakanir, hversu litlar sem
þær kynnu að vera, gætu miðað
að því að koma í veg fyrir slíka
styrjöld.
Kennedy hafði nú komizt að
raun um það, sem hann hafði
vonað, að ekki yrði. Andstæðing-
ur hans var enn ósveigjanlegri
en hann hafði nokkru sinni gert
sér í hugarlund. Vonbrigði
Kennedys voru sár yfir að hafa
ekki getað komizt að einhvers
konar málamiðiun til þess að
slaka á spennunni í heimsmálun
um.