Morgunblaðið - 22.11.1964, Blaðsíða 17

Sunnudagur 22. nóv. 196^
MORGUNBLADIÐ
17
22. nóvember
HI N N 22. nóvember 1963 féll
Kennedjr Bandaríkjaforaeti fyrir
morðingjahendi. Aldrei hefur
neinn maður verið syrgður af
fleirum en hann. Enn — einungis
að ári liðnu — er alltof snemmt
að meta hvern sess Kennedy
muni hljóta í veraldarsögunni.
Valdatími hans var stuttur, að-
eins tæp þrjú ár. Mest reyndi á
hann í Kúbudeilunni haustið
1962. Þá vann hann frægan sigur
á ofbeldisöflunum, en með því að
tefla á tæpasta vað. Hann hótaði
hinni ýtrustu valdbeitingu, sem
leitt hefði getað til gereyðingar.
Mikið þrek þarf til þess að þora
að taka þvílíka ákvörðun. Eftir
það vissu menn, að stjórn vold-
ugasta ríkis veraldar og helzta
varðar heimsfriðarins var í styrk
um höndum. Þessi sannfæring
haggaðist ekki, þó að Kennedy
tækist miður í ýmsum öðrum
efnum. Almenningur trúði því
hvarvetna, að Kennedy mundi
leiða þjóð sína of mannkynið
allt til betri og friðsælli fram-
tíðar. Með dauða hans hvarf sá,
sem fleiri höfðu fest vonir við en
uokkurn annan mann.
Vetur.
og gegndi því með miklum
ágætum um aldarfjórðungs
skeið. Hann hefúr þess vegna
flestum betur sýnt í verki tryggð
sína við heimahaigana.
Flótti
Einmitt af þessum sökum er
það harla athyglisvert, sem Páll
segir í bók sinni:
„Þegar ég fluttist heim í átt-
haga mina eftir aldarfjórðung,
haí'ði kreppan mikla, sem hófst
1930, staðið í nokkur ár. Enginn,
sem ekki man hana af eigin
reynd, getur gert sér í hugar-
lund, hvílík martröð hún var,
bæði við sjó og í sveit, og hversu
hún lamaði alla bjartsýni í bili.
Ýmsar núverandi meinsemdir í
sálarlífi þjóðarinnar eiga rót sína
að rekja til hennar. Þá var eins
og loðin loppa hefði ritað á víðan
sjóndeildarhring Húnavatnsiþings
or'ðið flótti. Ekki var komið svo
á mannamiót, að aðalumræðu-
efnið væri ekki flóttinn úr sveit-
unum.----------
Enginn gat gert sér von um að
verða kosinn í hreppsnefnd eða
á kaupfélagsfund nema hann
æðraðist yfir því, að stétt hans
væri fólk á flótta.
REYKJAVÍKURBRÉF
" ^ ^ ^ Laugard- 21. nóv.
Gerbreytingar á
tæpn ári
Fyrir réttu ári, eða dagana
nsgstu á undan 22. nóvember
1963, hefðu fæstir trúað því, að
eftir tæpa ellefu mánuði mundu
vera orðin skipti á æðstu stjórn-
endum í öllum þremur voldug-
ustu stórveldunum. Að vísu var
Alec Ðouglas-Home, sem var þá
nýtekinn við völdum í Englandi,
talinn valtur í sessi. Raunin varð
samt sú, að ekki munaði nema
örmjóu, að hann héldi velli. Hin-
ir tveir, Krúsjeff og Kennedy,
voru taldir svo öruggir í völdum
sem fremst mætti verða.
Um orsakirnar að afsetningu
Krúsjeffs verður vafalaust enn
lengi deilt. Trúlega hefur einna
mestu valdið auðmýkingin, sem
Sovét-Rússland varð fyrir með
sigri Kennedys í Kúbudeilunni
haustið 1962. Lýðræðissinnar
meta það við Krúsjeff, að hann
hafði þá vit á að slaka til. En
málið horfir öðruvísi við sam-
starfsmönnum hans. Þeir ásaka
hann í senn fyrir fljótræði í að
setja upp eldflaugar á Kúbu og
óhæfilegt undanhald í að verða
við kröfum Kennedys. A.m.k. er
fullyrt, að Kúbumálið hafi verið
á syndaregistrinu, sem þulið var
yfir vestrænum kommúnistum, er
vildu fá skýringar á afsetningu
Krúsjeffs.
Allt á huldu
Enn er þetta þó allt á huldu.
Einræðisherrarnir í Kreml segja
fáum hug sinn allan. Þrátt fyrir
samningamakk þeirra við Kína-
komma er óljóst, hvort nokkuð
hefur færzt nær þeirra í milli.
Fréttatilkynning, sem út var gef-
in að viðræðunum loknum, sýn-
ist heldur benda til hins gagn-
stæða. Undirrót ósamkomulags-
ins er hvorki hæverskuskortur og
skapbræði Krúsjeffs né ágreining
nr um túlkun á úreltum og inn-
antómum fræðikenningum Marx-
ismans, heldur gamaldags hags-
munaárekstur tveggja stórvelda
og ósamrýmanleg yfirráðalöngun
valdhafa beggja. Ýmsir ætla þess
vegna, að litlar líkur séu til, að
sambúð Kínakomma og Sovét-
herranna batni til langframa og
Sovét-Rússland hljóti því að forð
ást stórárekstra við Vesturveld-
in. —
Gegn þessu mælir, að einmitt
þeirra í milli virðist nú horfa til
nýs ágreinings. Sovét-Rússland
er komið í stórskuld við Samein-
uðu þjóðirnar. Skuld, sem er
þess eðlis, að hún hefur sam-
kvæmt áliti Alþjóðadómstólsins í
för með sér missi atkvæðisréttar
í Sameinuðu þjóðunum. Sovét-
Rússland neitar hinsvegar að
beygja sig undir þessi ótvíræðu
ákvæði og gæti slíkt orðið til
þess að stofna framtíð samtak-
anna í hættu. Því að svo illt sem
það væri, ef Sovét-Rússland hyrfi
úr þeim, þá er hitt ekki síður
alvarlegt, ef stórveldi á að hald-
ast uppi að hafa viðteknar, ótví-
ræðar réttarreglur að engu.
Ilverjum er sigur-
inn aS þakka?
Þetta er einungis eitt þeirra
vandamála, sem blasa við hinum
nýkjörna Bandaríkjaforseta,
Johnson. Hann vann meiri kosn-
ingasigur en áður eru dæmi til í
Bandaríkjunum, a.m.k. á þessari
öld. Hinn mikli sigur fær John-
son vissulega mjög aukinn styrk,
enda hefði hann ekki unnið slík-
an sigur, ef hann hefði ekki þótt
standa sig með ágætum sem for-
seti. Flestum ber saman um, að
í innanlandsmálum hafi hann kom
ið meiru áleiðis en líklegt sé, að
Kennedy hefði tekizt að ná. En
þá er þess að gæta, að bæði í
viðureign sinni við Kongressinn
og í kosningabaráttunni naut
hann þeirrar helgi, sem Kennedy
hlaut við dauða sinn og ljómans,
sem hún varpar á skjólstæðinga
hans. Mistök andstæðinganna í
vali Goldwaters sem frambjóð-
anda og hinar fáránlegu kenning-
ar, er hann boðaði, gerðu John-
son og hægara um vik. Að kosn-
ingum loknum var það hinsvegar
flestra dómur, að kosningabarátt
an hefði verið einhver hin leið-
asta sem háð hefði verið í Banda-
ríkjunum og margir hefðu frem-
ur kosið á móti Goldwater en
með Johnson. Þetta haggar samt
ekki því, að í lýðræðislandi er
það mikill og óvenjulegur sigur
að hljóta hér um bil 62% at-
kvæða.
Nauinir sigrar
Á sínum tíma hlaut Kennedy
forseti innan við helminig
greiddra atkvæða, enda munaði
ekki meira á honum eg Nixon
en rúmum 100 þúsund atkvæðum,
þó að 68 millj. atkvæða væru
greidd. Þegar þetta er skoðað
verður enn ljósara, hversu sigur
Johnsons nú er mikilL
Robert Kennedy, bróðir forset-
ans, fékk hér um bil 55%
greiddra atkvæða við öldunga-
ráðskosninguna í New York ríki.
Gg í Kaliforníu fékk Salinger,
fyrrum blaðafulltrúi Kennedys
forseta og hans hægri hönd, að-
eins 49% abkvæða, en andstæð-
ingur hans, repúblikaninn Murp-
by, h.u.b. 51%. Þóttu þó báðir
Robert Kennedy og Murphy
bera frægan sigur frá borði.
í þremur rótföstum lýðræðis-
ríkjum hafa valdaflokkarnir
hlotið enn minna fylgi. við kosn-
ingar, sem fram hafa farið nú í
haust. Þeir hafa völdin einungis
vegna sundrungar andstæðing-
anna.
í Danmörku fékk verkamanna-
flokkurinn einunigis 41,9%
greiddra atkvæða og hefur samt
einn myndað ríkisstjórn að
kosningum loknum.
I Svíþjóð heldur verkamanna-
flokksstjórnin áfram, þó að
flokkur hennar fengi aðeins
47,3% greiddra atkvæða.
í Bretlandi tók verkamanna-
flokkurinn við völdum með ein-
ungis 44,1% greiddra atkvæða.
Fróðlegt er að bera þetta sam-
an við sigur núverandi stjórnar-
flokka hér á s.l. ári, þegar þeir
fengu nær 56% greiddra at-
kvæða. Samt sögðu andstæðing-
arnir, þar á meðal „lýðræðis-
sinnarnir“ í Framsókn, að þeir
hefðu aðeins marið meirihlutann.
Alþýðusambands-
þinS
Lýðr__^isást Framsóknarmanna
lýsir sér með einkennilegum
hætti. Þeir telja það rangindi
að flökkar, sem hlutu nær 56%
atkvæða fari með völd í lýð-
ræðislandi. Þeir hafa állt á
hornum sér út af því að fjölgað
skuli í nefndum á Alþingi í sam-
ræmi við fjölgun þingmanna,
svo að hinir minni þingflokkar
eigi það ekki undir náð hinna
stærri, hvort þeir eigi fulltrúa í
nefndum. Út af þessu hafa þeir
uppi allskyns róig, þó að það
augljóslega greiði fyrir þing-
störfum, að allir flokkar svip-
aðrar stærðar og nú eru á Al-
þingi eigi fulltrúa í nefndum,
og raunin hafi orðið sú á síð-
asta þingi, að allir hafi óskað
þess, að sá flokkur, sem engan
fulltrúa hafði í nefndúm, tæki
þar sæti, þegar hin mikilverð-
ustu mál komu til umræðu.
Samtímis því sem Framsókn-
armenn fjargviðrast út af þessu,
hafa þeir hinsvegar samstarf
við kommúnista um kosning
fulltrúa á Alþýðusambandsþing
og um þingstörfin sjálf. Alþýðu-
sambandskosningar fóru að visu
fram með friðsamlegri hætti en
oft áður. Sjálft var þingið einn-
ig með meiri friðsemdarblæ,
a.m.k. á yfirborði. Undir niðri
var vináttan þó ekki jafn mikil
innan meirihlutans. Hannibal
Valdimarsson virtist í upphafi
vilja koma á víðtæku samstarfi
utan við stjórnmáladeilur og
talaði um hlutfallskosningar til
Alþýðusamband.sstjórnar. Alls-
herjar samstarf var eitur í bein-
um Framsóknarmanna, og Þjóð-
viljinn gat ekki á sér setið
heldur skrifaði forystugrein til að
mótmæla því, að hlutfallskosn-
ingar yrðu upp teknar. Á meðan
meirihlutinn heldur saman,
þrátt fyrir allar ýfingar undir
niðri, hlýtur hann að ráða. En
mikið er undir því komið, að
með vald alþýðusamtakanna sé
farið af hófsemi og stillingu.
Hvort svo verður nú skal engum
igetum að leitt, en allir vita, að
völd núverandi meirihluta
standa ærið völtum fótum, svo
holgrafin sem sú samsteypa er.
Læknir sem leitaði
heimaliaga
Sá, er þetta ritar, hefur ára-
tugum saman sótt samkomur
víðsvegar um landið. Sennilega
hefur það verið fyrir einum
25-30 árum, að hann fyrst kom
á fund á Blönduósi, þar sem þeir
töluðu aliir þrír, Jón Pálmason,
þá alþingismaður, Guðbrandur
ísberg, þá sýslumaður og Páll
Kolka, þá héraðslæknir, Þvílíkt
mannval í ekki fjölmennara
héraði er því miður fágætt,
enda nutu þeir lengi verðugs
trausts samsveitunga sinna.
Þetta er nú rifjað upp vegna
þess, að Páll Kolka hefur nýlega
sent frá sér ritgerðasafn, sem
hann nefnir: „Úr myndabók
læknis“, sem að vissu leyti má
segja að sé ævisaga eða drög að
ævisögu hans. Páll Kolka hefur
tvímælalaust verið ekki aðeins
með svipmestu heldur og mikil-
hæfustu læknum sinnar samtíðar,
og honum hefðu hvarvetna verið
margir vagir færir til læknis-
frama. Á miðj um aldri sótti
hann hinsvegar um héraðslæknis-
embættí á ættarsíóðum sinum
Nú var það ekki lengur vísasti
vegurinn til trúnaðarstarfa né
mannaforrá'ða að vera góður bú-
þegn, duglegur við jarðabætur,
nákvæmur skepnuhirðir eða
snyrtimenni í búskap, heldur að
vera það, sem kallað var góður
samivinnumaður.------
Með samvinnu var eingöngu
átt við verzlun og hvers kyns
önnur störf, sem frekar eiiga skylt
við mölina en moldina. Það er
auðvitað ein af höfuðnauðsynj-
um bænda að hafa samvinnu um
það að koma afurðum sínum í
sem bezt verð og ætti það að
vera hægt án þess að gera sig
áð þeim umskiptingi að telja
höfuðvígi sveitalífsins vera fyr-
ir innan eitt hvert búðarborð. Ég
hef aldrei getað skilið, að það
sé þarfara bændum að nota sinn
mikla samtakamátt til að fjár-
festa hundruð milljóna króna
af arði erfiðis síns í Reykjavík
eða öðrum stórstöðum heldur en
að ávaxta hann í framkvæmdum
í sveitunum eða nota hann til
eflingar þeim sjóðum, 9em eiga
að gera börnum þeirra kleift að
halda tryggð við gróðurmold átt
haga sinna.“
Ekki tapað
landinu
Páil heldur áfram: „Á þeim 26
árum, sem ég var héraðslæknir
á Blönduósi, nánar tiltekið árin
1934—1960, fóru hvorki meira
né minna en 40 býli í eyði í
Austur-Húnavatnssýslu og skýrir
það talið um flótann úr sveit-
inni. En ég hef lagt talsverða
stund á bólfestusögu héraðsins og
hún sýnir, að mörg þessara býla
vom nýbýli frá góðvirðisskeið-
inu fyrir og um miðja síðustu
öld, önnur höfðu alltaf Iagzt í
eyði öðru hvom þegar harnaði
í áu-i síðustu þrjár aldirnar, en
tiltölulega fá voru jarðir, sem
alltaf höfðu reynzt lífvænlegar
fólki og fénaði, og þá við allt
áðra búskapahhætti en nú esru
farnir að tíðkast. Fólkið, sem
fluttist af þessum áningarstöð-
um haiðréttis og hordauða, var
svo sem ekki tapað landinu eins
og á tímum Ameríkuferðanna.
Sumt af því fluttist til Blöndu-
óss eða Höfðakaupstaðar og
beitti atorku sinni að því að
þurrka af þeim stöðum þann
ömurlega örbirgðarsvip, sem áð-
ur einkenndi þá. Þar vegnaði
því yfirleitt vel og fólksfjöldi
héraðsins óx m.a.s. hin sfðari ár.
Aðrir, sem fluttu úr sveitunum,
fóru að vísu út úr héraðinu. Það
er þetta svokallaða flóttafólk,
úr öllum sveitum landsins, sem
hefur verið að byggja upp stað-
ina við sjávarsíðuna, stofna þar
ný og blómleg atvinnufyrirtæki
ög sigla til fanga út á fiskimiðin.“