Morgunblaðið - 17.04.1966, Page 10

■K.V'SV'^
10
MORCUNBLAÐID
Sunnudagur 17. apríl 1968
Fæddist í beitarhúsunum
þar sem Bólu - Hjálmar dó
ooo
Svo herma munnmæli að
Bólu-Hjéimar haíi sagt er hann
sé. heim að beitarhúsunum á
JBrekku:
„I þessu hel'vítis greni á ég að
deyja!“‘
Þetta nýja heimili Hjálmars,
var ekki langt frá Víðimýri,
þar sem bjó Jón Arnason, góð-
vinur hans. Jón var vel hag-
mæltur. Eitt sinn er Hjálmar
Jcom í heimsókn til hans, kast-
aði Jón fram vísu og spurði
Hjálmar, hve lengi hann ætlaði
að dveljast í beitarhúsunum-
Hjálmar svaraði:
Íj , Ljós á skari líf mitt er,
i I lagt á veikdóms pressu,
; f fyrr en varir útslökkt er
inni í greni þessu.
r' Þannig má sjá, að gren kall-
aði Hjálmar beitarhúsin. Og
sannspár varð hann, því 25. júlí
þá um sumarið andaðist hann í
greninu. Það var 1875.
í prestþjónustubók Mikla-
bæjar stendur að Hjálmar Jóns
son „sveitarómagi" hafi látizt
fyrrnefndan dag. Sú nafnbót
var hans listamannalaun.
1 Þegar Hjálmar kom í beitar-
búsin á Brekku var hann far-
lama maður orðinn og áRi ekki
í mörg hús að venda. Hann þá
með þökkum þegar honum var
fooðin dvöl í beitarhúsunum,
ekki sízt vegna þess að ráð var
fyrir því gert að Guðrún, dótt-
ir hans, annaðist um hann, eft-
ir því sem við yrði komið; en
hún var þetta sumar kaupa-
kona i Valadal á Vatnsskarði,
sem er stutt frá beitarhúsunum.
Ýmsir hafa orðið til að rita
um Hjálmar skáld, s.s. Brynjólf-
ur frá Minnanúpi etftir frásögn
Símonar Dalaskálds og Finnur
Sigmundsson, en Sverrir Krist-
jánsson sækir í marga matar-
holuna hjá Brynjóltfi, getur
stundum í eyður. Hann segir í
Feigur Fallandason:
1 „Beitarhúsafólkið á Brekku
er Hjálmari gott. Hjónin eru
snauð og skilja vel fátækan
niðursetning. Þau heyra, að
skáldið liggur oift á bæn og
ræðir við Guð, sem hann kall-
ar föður sinn, og Jesús, sem
hann nafnir bróður sinn.
Brekkuhúsin liggja nærri
þjóðvegi; ýmsir urðu til
þess að heimsækja Hjálmar.
Þeir segja honum helztu tíð-
indi úr héraðinu, svo sem slys-
farir og mannalát . . . Fyrstu
vikur júlímánaðar 1875 er
Hjálmar að dunda við fáein
skrifuð blöð. Hann hefur bund-
ið pennaskaftið við þessa tvo
fingur, sem hann getur enn
hreyft á hægri hendi. Hann er
áð pára gamla ættartölu, sem
hann ætlar að senda einum
vina sinna- Undir ættartöluna
setur hann þessar vísur:
Mér er orðið stirt um stif
og stílvopn laust í höndum,
í lágnættinu lítið setf,
Ijós í myrkri ekkert hetf,
kaldur titra,
krepptur gigtarböndum.
Húmar að mitt hinzta kvöld
horfi ég fram á veginn;
gröfin móti gapir köld,
gref ég á minn vonarskjöld
rúnir þær, sem ráðast hinu
megin.
I Þá er skriftunum lokið.
Hann á aðeins eftir að rita
narfnið sitt undir. Hann starir
lengi á blaðið. Síðan skrifar
hann: Feigur Fallandason.
Hinn 25. júlí 1875 vaknaði
Hjálmar Jónsson snemma morg
uns, eins og bans var vandi.
Hann skreiddist úr bæli sínu
og gekk út, en kom fljótiega
inn aftur- Hann sagði við kon-
una á Brekku, að nú væri venju
brugðið fyrir sér. allir hlutir
kæmu sér svo undarlega fyrir
sjónir. Rannveig húskona hit-
aði honum kaffi og gaf honum
brennivín út í. Hann sagðist
vona að gela borgað henni það
seinna. Síðan lagðist hann upp
í rúm og féll í fastan svefn. Um
nónbil var Hjálmar Jónsson
, örendur.“
Bólu-Hjálmar hafði dvalizt í
beitarhúsunum á Brekku nokkr
ar vikur. Það voru hjónin
Bjarni Bjarnason og Rannveig
Sigurðardóttir, sem fyrr er
nefnd, er þar bjuggu. í þakk-
lætisskyni fyrir vistina í beit-
arhúsunum og um'hyggjuna orti
Hjálmar til Rannveigar vísur,
sem sumir telja að sé síðasta
ganga hans á vit ljóðadísarinn-
ar í þessu lífi; Þær hrutu af
vörum hans síðasta dagintl,
sem hann lifði. Um það far-
ast Brynjólfi frá Minna-Núpi
svo orð: „Hann fór þann morg-
un á fætur á venjulegum tíma
og gekk út. Þá er hann kom
inn atftur, sagði hann, að nú
væri venju brugðið fyrir sér;
allir hlutir í kringum sig komi
sér svo undarlega fyrir sjónir
og líklegast ætti hann skammt
eftir ólifað. Hann sagði líka, að
sér væri hálfillt, og upp að
Valadal væri hann hættur við
að fara þann dag. Svo lagði
hann sig upp í rúm. Rannveig
heitU katffi handa honum og
gatf honum brennivín í það.
Hann sagðist vona, að hann
gæti borgað henn það seinna.
Kvað hann þá þrjár vísur og
er þessi ein þeirra:
Allrar njóttu ununar,
elsku Guðs og manna,
reifuð gnóttum ráðdeildar,
Rannveig, dóttir Sigurðar.
Síðan lagði hann sig til
svetfns og svaf lengi. Bjarni
hafði orð á, að ekki færi vel
um höfuðið á honum, og lagaði
það. Við það rumskaði Hjálm-
ar lítið eitt. En um nónbil um
daginn var hann liðið lík. Um
kvöldið kom Guðrún að vitja
um föður sinn. Hafði henni orð-
ið órótt. er hann kom ekki, eins
og ráðgjört hafði verið. En
hann var látinn þá er hún kom.‘‘
xXx
Að Skólavörðustíg 29a hér i
borg býr ásamt konu sinni Árni
Bjarnason, 87 ára gamal'l. Hann
er sonur Rannveigar og Bjarna
í beitarhúsunum á Brekku —
og nýtur einn þeirrar sæmdar
að vera fæddur undir sama þaki
og Bólu-Hjálmar dó. Hann
fæddist í beitarhúsunum á
Brekku 1879, en þá var Hjátm
ar skáld dauður og fóru ekki
aif honum neinar sögur nema í
munnmælum, Ijóðum og stok-
um.
Það var reynsla út atf fyrir
sig að hitta Árna. Óvenjulegur
lífsgáski og mannleg hlýja
stafar af þessu beitarihúsabarni.
Margir garnlir Reykvíkingar
kannast við Árna frá því hann
var þinghúsvörður, en þann
startfa hafði hann á hendi um
16 ára skeið. Áður hafði hann
stundað skósmíðar og ýmis-
legt sem til féll. Nú situr hann
á Sárs höfði við alia menn og
gleðst yfir hverjum degi sem
hann fær að vera hjá konu
sinni, sem er aðeins einu^ og
hálfu ári yngri en hann. Árni
tfékk kransæðastítflu í fyrra, en
setur það ekki fyrir sig og er á-
kveðinn að lifa fram yfir ní-
rætt. Þegar þar að kemur, vil'l
hann að þau hjón fari sama
dag. Það þætti honum eftirsókn
arverður endir á farsælli sam-
búð.
Árni bjó á sínum tíma við
sömu fylgikonu og Hjálmar,
fátæktina. En hann lét návist
hennar aldrei buga sig og hef-
ur lítfsgleðin framar öðru sett
á hann mark. Og svo háðglettn-
in sem sprettur úr augum hans.
Árni sagðist fyrst muna eftir
sér, þegar hann var tveggja
ára.
„Þá var ég staddur í Tindum
á Ásum í Húnavatnssýslu, þar
var ég til 5 ára aldurs með móð-
ur minni. Frá 5—7 ára aldurs
var ég með henni á Geitaskarði.
Síðan fórum við að Mörk í
Laxárdal og vorum þar eitt ár,
en fiuttumst svo þaðan og fór
hún að Svínavatni, en ég Ml
séra Stetfáns á Auðkúlu, og
tóku þau hjónin mig til uppfóst
urs. Þar dvaldist ég, þangað til
ég var á 18. árinu. 18í>8 fór ég
til Reykjavíkur og lærði skó-
smíði og stundaði þá iðn lengi
hér í bæ- En síðan lagði ég
stund á ýmis konar vinnu, sem
til féll, og var fátækur eins og
tflestir aðrir hér í bæ á þeim
árum, átti peninga til daglegra
nauðþurfta, ekkert þar fram
yfir. Það hefur stundum verið
hart í bagganum hjá okkur.
Þakklátur er ég fyrir að hafa
hlotið hamingju við harðræði,
en ekki ólukku við allsnægt-ir.
Og þó ekki hafi alltaf venð
sauðljóst á þeim árum, kunni
konan mín þarna — hún heit-
ir Björg Stefánsdóttir — að
bera birtu og unað í bæinn.
Þarna stendur hún við hlið mér
allan guðslangan daginn og er-
um við jafn skotin í hvort öðru
nú og fyrir tæpum 60 árum,
þegar ég siá hana fyrst.“
Þau brostu hvort til annar3.
Þetta var þá beitarhúsaástin,
ekki er hún nú amaleg hugsaði
ég. En Árni hélt áfram og
sagði, að hann hefði slengt öllu
því erfiða fram'hjá sér og
gleymt því jafnóðum, eins og
maður gleymir hríð og hrag!-
anda. „En langlífi okkar eig-
um við áreiðanlega harðræðinu
að þakka“, sagði hann.
„Litlu munaði að maður færi
i spænsku veikinni, þá vorum
við mikið veik og sonur okkar
fimm ára sá eini, sem ekki
veiktist, og gat borið okkur
vatn, svo við gætum skrimt.
erfiðustu dagana. En ég hafði
aldrei neinar áhyggjur af því
að við mundum deyja, því ég
vissi að margt var þá ógert. Og
enn held ég sé teymingur etft-
ir. Ég ætla minnsta kosti að
stinga við fótum, því að við
erum ráðin í að fara saman“-
„Hvernig líkaði þér í þing-
inu“, spurði ég.
„Æ, ég var hlaupastelpan á
spólurokknum þeim“, svaraði
hann kímileitur. „Ég var notað
ur til skits og slits. Ég kom í
þingið vegna þess að ég var at-
vinnulaus. Bf þeir hefðu nú
allir jafn frambærilega á-
staeðu!“
Ég spurði nú Árna um for-
eldra hans, enda var heimsókn
in gerð í því skyni. Hann sagði
að Bjarni, faðir sinn, hefði ver-
ið Bjarnason, Ólafssonar, j'g
ætti hann ættartölu sína allt
atftur til Príamusar konungs í
Troju, er uppi var um 700 f.
Krist, að því er hann fullyrti.
„En ég er ekkert stoltur atf
honum“, bætti hann við með
semingi, „hann er nú ekkert
nema vindur, löngu blásinn.
Jón Norri tók saman ættartöl-
una, hann býr nú norður i
Skagafirði með draug nokkrum,
en ekki veit ég frekari deili á
honum. Jón lifir á reka og er
einsetumaður á þessa heims
vísu eins og papar forðum, en
draugurinn lætur hann alitaf
vita, þegar einhver pemnga-
lykt er í fjörunni".
Faðir Árna var fæddur á
Brekku í Skagafirði, að þvi er
hann telur. Annars kveðst
hann þek'kja lítið til í Skaga-
firði; hann hafi aldrei komíð
þangað síðan hann fluttist það-
an með móður sinni, á barns-
aldri. Þó munaði litlu eitt sinn,
að hann sæi yfir í fjörðinn-
„Þá var ég á ferðalagi ásamt
öðru fólki og við riðum inn
Svartárdal. Mér datt í hug að
fara yfir Vatnsskarð og horfa
yfir sveit foreldra minna. en
það fékk ekki hljómgrunn hjá
samferðafólkinu. Kannski á ég
etftir að sjá yfir Skagafjörðinn,
þó seinna verði“.
Ég spurði um móður hans,
Rannveigu Sigurðardóttur, sem
fór líknarhöndum um farlama
sveitarómagann, Hjálmar Jóns-
son, og veitti síðustu ljóstýrunni
inn í hugskotsmyrkur utan-
garðsmannsins.
Árni sagði, eihs og fyrr get-
ur, að hann hefði ekki þekkt
móður sína nema til sjö ára
aldurs. „Hún dó á Svínavatni
árið eftir að þau skildu.“
Þá spurði ég hann atftur um
Bjarna, löður hans, og tildrög
þess, að Hjálmar kom í beit-
arhúsin til foreldra hans. Hann
sagðist vita Mtið um föður
sinn. „Ég var sennilega á öðru
ári, þegar hann dó. Ég var
einkabarn foreldra minna.
Bjarni var tvíkvæntur og
átti börn með fyrri konu sinni
og einnig, meðan hann var
milli kvenna. Hann þótti ekki
dauður úr öllum æðum, að því
er mér var sagt. O-nei, hann
Bjarni kunni tökin á kven-
fólkinu. Það lék allt í hönd-
um hans. Hann smíðaði sér
vefstól og óf fyrir Skagfirð-
inga; neyddist til þess þegar
honum var meinað að Sá
Brekku. Þannig var mál með
vexti, að Brekka var gömul
klausturjörð og tók Bjarni við
henni af föður sínum að ég
held, en var þar stutt, því
hann var klambraður frá jörð-
inni, er faðir hans dó. Klaust-
uhhaldaranum, sem bjó á Reyn-
isstað og hafði umsjón með jörð
um og leigði þær út, var
Brekka íöst í hendi og var
mér sagt að það hafi verið af
því, að hann þurfti að koma
kunningja sínum á jörðina,
Slíkt er engin ný bóla hér,
Þegar þetta var held ég Bjarni,
faðir minn, hafi verið kom-
inn á miðjan aldur.
Bjarni var gleðimaður góð-
ur og oft fenginn til að sjá
um skemmtanir, þegar veizlur
voru haldnar í sveitinni. Hann
hatfði óviðjafnanlega söngrödd.
Stefán íslandi er frændi okk-
ar, ég er afabróðir hans. Hann
kvað sækja hljoðin til Bjarna.
Ekki veit ég hvort ég hetf nein
hljóð, það hefur ekki reynt á
það síðan ég var smali. En þá
söng ég fyrir ærnar og þeim
þótti söngurinn góður. Það
bældi þær að hlusta á mig,
Þær sváfu frá miðnætti til
klukkan fimm um morgunin,
en þá vaknaði ég auðvitað l'íka.
Svo fóru þær að rása. Þetta
gerðist aftur í forneskju,
drengur minn, þá var ég lítill
og grannur.
Bjarni átti ekki annars úr-
kosta en fara atf jörðinni. Þá
kom hann sér upp vefstól, eins
og ég sagði. Hann hélt sér uppi
á því og ýmsu öðru, karlanginn,
En hann var alltaf hrókur alls
fagnaðar. Samt vildi engmn
skjóta skjólshúsi ytfir hann og
móður mína. En einihvers stað-
ar urðu vondir að vera, þá eins
og nú. Klausturhaldarinn á
Reynistað sagði við hann, að etf
hann gæti hvergi fengið búsa-
s-kjól, mætti hann búa um sig
í beitarhúsunum, sem kölluð
voru Brekkuhús. Þá var hætt
að nota þau til fjárgeymslu
Árni Bjarnason.