Morgunblaðið - 07.07.1970, Blaðsíða 17

MORGUNIBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 7. JÚL.Í 1970
17
Hver er munurinn á utanríkis-
stefnu brezka íhaldsflokksins
og Verkamannaflokksins?
EFTIR MAX BELOFF,
PRÓFESSOR
f grein þessari frá Forum
World Features reifar Max Be-
loff, prófessor, þau viðfangs-
efni, sem blasa við hinni nýju
ríkisstjórn Bretlands á sviði ut-
anríkismála. En Beloff, sem er
prófessor í stjómarfarsfræði við
Oxford-háskóla, hefur fjallað
um brezk utanríkismái á vís-
indalegum grundvelli.
Hvað varðar aðild Bretlands
að 'Efnahagsbandalagi Evrópu
telur hann, að svo geti farið, að
Verkamannaílokkuriinn kunni
að reyna að komast aftur til
valda með því að gera banda-
lag við andstæðinga aðildar-
innar innan fhaldsílokksins.
Hann býst við því, að ríkis-
stjórn Heaths taki upp viðræð-
ur við ríkisstjórnir Malaysiu,
Singapore, Ástralíu og Nýja-
Sjálands um hugsanlega mynd-
un nýs öryggiskerfis fyrir aust
an Suez — en hann telur frem
ur ólíklegt, að unnt verði að
hverfa frá fyrri ákvörðun um
að kalla herlið heim frá Persa-
flóa. Beloff, prófessor, er þeirr
ar skoðunar, að ákvörðunin um
að selja fsraelsmönnum ekki
skriðdreka verði tekin til end-
urskoðunar. Hann sér engar
líkur á því, að í nánustu fram-
tíð verði gengið til samninga
við ríkisstjórn Smiths í
Rhodesiu, hins vegar megi bú-
ast vtð því, að aftur verði farið
að selja vopn til Suður-Afríku.
FWF London — Valdataka
íhaldsmanma að nýju í Bret-
landi og Sir Alecs Douglas-
Homes í utanríkisráðuneytinu
hlýtur að vekja menn til um-
hugsunar um það, hvað fram-
undan sé í utanríkismálum,
einkum vegna þess að kosninga
baráttan snerist nær eingöngu
um innanlandsmál.
Aðild Bretlands að Efnahags
bandalaginu er að sjálfsögðu
mikilvægasta málið á sviði ut-
anríkismála. Valið á Anthony
Barber, sem er náinn samstarfs-
maður forsætisráðherrans, til
þess að anmast samningaviðræð
urnar, sýnir, að áhugi Heaths
á þessu máli hefur ekki minnk
að. Hér verður ekki stefnu-
breyting hjá hinni nýju ríkis-
stjórn frá því sem var, en hinn
mikli munur kann að verða fólg
inm í því, að stjórnarandstað-
an, þ.e. Verkamannaflokkurinn,
kynni að freistast til þess að
taka höndum saman við and-
stæðinga aðildarinnar innan
íhaldsflokksins með það fyrir
augum að komast þannig aftur
til valda. En þetta mun fram-
tíðin leiða í Ijós.
Þegar litið er til samskipt-
anna við aðra hluta heimsins,
sem Sir Alec verður að fjalla
sérstaklega um sem utanríkis-
ráðherra, verðum við að hafa í
huga að stjórnarskipti hafa
ekki skyndilega í för með sér
aukið ríkidæmi Bretlands. Að
svo miklu leyti, sem ný stefna
yrði kostmaðarsamari einkum á
sviði varmarmála, hlýtur nýja
ríkisstjórnin að þurfa að taka
upp nýja stefnu um eyðslu rík-
issjóðs og einnig að lækka
skatta, eins og hún lofaði fyrir
kosningarnar — kjósendurnir
búast eindregið við að þetta
loforð verði efmt.
Hin nýja stjórnarstefna
kann því fremur að koma fram
í nýjum stjómarháttum og að-
ferðum en algjörri stefnubreyt-
ingu. í>að verður vafalítið erfið
ast að standa við þá skuldbind
ingu Edwards Heaths að breyta
þeirri stefnu Verkamanna-
flokksins, sem miðaði að nær
algjörum brottflutningi hers af
svæðinu austan Suez. Fögnuður
inn í Malaysiu og Singapore yf
ir úrslitum kosninganna sýnir,
að þar búast menn við því, að
staðið verði við þessa skuld-
bindingu. Og við megum búast
við því, líklega innan fremur
skamms tíma, að ríkisstjórnin
reyni að koma af stað viðræð-
um við rikisstjómir tveggja
fyrrgreindra ríkja og Ástralíu
og Nýja-Sjálands um nýtt
öryggiskerfi á þessu svæði.
Það, sem gert verður, mun að
verulegu leyti byggjast á því,
hvernig brezku stjórninni tekst
að standa við fyrri fullyrðingar
leiðtoga hennar — en þegar
þeir voru í stjórnarandstöðu
fullyrtu þeir, að munurinn á
kostnaðinum við að hafa brezkt
herlið í Asíu og kostnaðinum
við að flytja það þangað í neyð
artilvikum væri sáralítill. Þeir
sögðu einnig, að þær upphæð-
ir, siem hér væri uim að ræða,
væru smámunir miðað við við-
skipti Breta og fjárfestingu á
þessu svæði, er byggist fyrst og
fremst á því, að þar ríki ör-
yggí-
SAMSKIPTIN VIÐ
BANDARÍKIN
Eins og á svo mörgum öðrum
sviðum verður stefna Bretlands
í þessu máli að taka mikið mið
af þeim erfiðu ákvörðunum,
sem Bandaríkin verða að taka
varðandi útbreiðslu stríðsins í
Indókína.
Augljóst er, að samúð hinn-
ar nýju stjórnar í Bretlandi
verður með Bandaríkjunum.
Ríkisstjóm Heaths skilur fylli-
lega, hversu erfitt er að kom-
ast að viðunandi samkomulagi
við stjómina í Norður-Víet-
nam. Henni er einnig ljóst, að
erfitt er að finna leiðir til að
varna því, að þetta svæði kom-
ist undir yfirráð kínverskra
kommúnista, ef Bandaríkin
draga sig þaðan. Raunar átti
þetta einnig við um
stjórn Verkamannaflokksins, og
Michael Stewart, utanríkisráð-
herra, varð oft að heyja harða
baráttu fyrir þessari stefnu við
eigin flokksmenn.
Á þessu stigi er ekkert unnt
að fullyrða um það, hvort
vinstri-armi stj órnar andstöð-
unnar muni vaxa fiskur um
hrygg og hvort leiðtogar Verka
mannaflokksins muni snúast til
einhverrar andstöðu við
Bandaríkin. En sé litið á málið
í heild, má fullyrða, að ríkis-
stjórn íhaldsmanna kann að
verða erfiðara að vera hliðholl
Bandaríkjunum en Verka-
mannaflokksstjórn, án þess að
vekja upp miklar deilur.
Það er mjög ólíklegt, að horf
ið verði frá þeirri stefnu að
flytja heim herliðið við Persa-
flóa. Hér ríkja allt aðrar að-
stæður en í Malaysiu og Singa-
pore, þar sem ríkisstjórnir
landanna vilja hafa brezkt her
lið. Pólitísku öflin við Persa-
flóa, sem sækja afl sitt til þjóð-
ernissinnaðra Araba og fylgja
írakskri úitþenslustefnu, enu
andvíg brezku herliði. Það er
Eftir Max
Beloff, prófessor
Sir Alec Douglas-Home, utan-
rikisráðherra íhaldsflokksins.
Michael Stewart, utanríkisráð
hei ra Verkamaunaflokksins.
ólíklegt, að stjórn íhaldsmanna
vilji vekja á sér hatur með því
að viðhalda herliði undir þeim
afarkostum að þurfa að lýsa yf
ir stuðningi við einhverja smá-
stjórn þarna.
Það, sem máli skiptir, er, að
íhaldsmenn munu miklu frem-
ur líta á það sem ógnun við
brezka hagsmuni og hag vest-
rænna ríkja yfirleitt, að Rúss-
ar virðast staðráðnir í því að
skapa sér valdaaðstöðu á
Rauðahafi og Indlandshafi. Hér
má hafa í huga, að Lord Carr-
imgton, nýi varnarmiá'la'ráðlherr-
ann, var áður flotamálaráð-
herra, og hann mun ekki þola
það, að hefðbundnum siglinga-
leiðum sé ógnað með hervaldi.
SKRIÐDREKAR TIL
ÍSRAELS
Einnig má búast við þvl, að
nýja ríkisstjórnin verði meira
á varðbergi, hvað varðar áhrif
þess á ástandið fyrir botni Mið
jarðarhafs, að Sovétríkin hafa
tekið við vörnum Egyptalands,
og fylgzt verður gaumgæfilega
með hugsanlegum tilraunum
Sovétríkjanna til að opna Súez-
skurð aiftiur — en Rússland er
eina stórveldið, sem myndi
hafa hag af því.
Að sjálfsögðu mun Bretland
aldrei aftur komast til forystu
fyrir botni Miðjarðarhafs. Nýja
ríkisstjórnin mun ekki frekar
en fyrri stjórn feta í fótspor
Fakka á þann veg að hverfa
frá stuðningi sínum við ísrael
og taka upp stuðning við
Araba í þeirri von, að óvin-
sældir Bandaríkjanna meðal
Araba vegna stuðnings þeirra
við ísrael bitni ekki á henni.
Þvert á móti kann að koma til
þesis, að tekin verði til endur-
skoðunar sú ákvörðun, að ísra-
elsmönnum skuli ekki verða
seldir brezkir skriðdrekar, þar
sem mönnum er ljóst, að stöðug
leiki á þessu svæði byggist á
varnarmætti ísraels. Það kann
að marka smávægileg skref í
þessa átt, að Lord Caradon
verður ekki lengur fulltrúi
Breta hjá Sameinuðu þjóðun-
um, og bróðir hans, Sir Dingle
Foot, sem er óþreytandi stuðn-
ingsmaður Nassers, tapaði þing
sæti sínu. Enda þótt íhalds-
flokkurinn muni stefna að því,
að sættir náist við Araba, þá
verður meiri gaumur gefinn að
þætti Sovétríkjanna í deilunni
og e.t.v. meira tillit tekið til
varnaðarorða ísraelsku ríkis-
stjórnarinnar.
Það er aðeins óskhyggja ým-
issa háværra stuðningsmanna
íhaldsflokksins, að valdataka
íhaldsmanna muni leysa deil-
una við Ian Smith og hirta
Rhodesiu til hlýðni líkast því
sem töfrasprota sé veifað. Nú-
verandi ríkisstjórn mun e.t.v.
ekki vera eins heittrúuð og fyr
irrennari hennar á gildi við-
skiptabanns og líta öðrum aug-
um á framkvæmd þess, á með-
an samkeppnislönd Breta
græða á því. En það er mjög
ólíklegt, að Bretland muni hafa
samþykktir Sameinuðu þjóð-
anna og vilja meirihluta sam-
veldislandanna að engu.
Sir Alec Douglas-Home er
eins mikill fylgismaður „hinna
fimm forsendna" fjrrir samning
um við stjórn Smiths og hver
annar, og eins og hverjum öðr-
um hlýtur honum að vera það
ljóst, að það enu engar líkur
á því, að Smith muni ganga að
þeim. Það er ekki unnt að
stöðva tímans rás.
Öðru máli gegnir um sam-
skiptin við Suður-Afríku. Flest
ir leiðtogar íhaldsmanna hafa
litlu meiri ást á aðskilnaðar-
stefnunni en keppinautar
þeirra í Verkamannaflokknum.
Eini munurinn er sá, að þeir
hafa ímu'gust á sumum helztu
andstæðingum ríkisstjórnar Suð
ur-Afríku i Bretlandi, sem telja
sér hentugra að minnast ekki
á kynþáttamisrétti og pólitísk-
ar kúganir í kommúnistalönd-
unum og þriðja heiminum.
Meirihluti íhaldsmanna er þeirr
ar skoðumar, að þarna verði
ekki breyting nema meirihluti
hvítra manna í Suður-Afríku
skipti um skoðun, og þeir trúa
því ekki, að títuprjónastunigur
dugi til þess.
VIÐRÆÐUR VIÐ
SUÐUR—AFRÍKU
Þeir munu ekki telja þetta
mál eins aðkallandi og aukin
umsvif Sovétríkjanna á Ind
landshafi, en hér er um að
ræða samniinginn, sem kenndur
er við Simonstown, og siglinga-
leiðina fyrir Gróðrarvonahhöfða.
En búast má við viðræðum við
Suður-Afríku um Simonstown-
samninginn og vopnasölu.
Nýju ríkisstjórninni er ljóst,
að hún verður að útskýra þessa
stefnu fyrir samveldislöndun
um, einkum þeim, sem eru
í Afríku. Von hennar verður sú,
að þessi lönd skoði þetta ekki
sem afturhvarf frá hugmynd-
inni um samveldi allra kyn-
þátta.
Skipun svo frjálslynds
manns sem Reginalds Maudl-
ings í innanríkisráðherraemb-
ættið er trygging þess, að
stj órnarskiptin hafa ekki áhrif
á baráttuna fyrir réttlátri með
ferð á innflytjendum frá sam-
veldislöndunum og afkomend-
um þeirra í Bretlandi, hverjar
sem kröfur hægri-arms íhalds-
flokksins verða.
fylgzt með moskvu
Hvað varðar deilumál aust-
urs og vesturs almennt kunna
íhaldismenn að verða nokkru
stífari en fyrirrennarar þeirra,
að minnsta kosti til að byrja
með. Það var einstaklega óvið-
eigandi af sovézku stjórninni
að bjóða Wilson í heimsókn til
sín í miðri kosningarbaráttunni,
því áð það sýndi, að Rússar
töldu sigur hans vísan. Það
líktist jafnvel klaufalegri íhlut
un.
Það er ólíklegt, að Heath
fýsi að fara til Moskvu í bráð.
En í reynd er munurinn á skoð
unum hans í þessu tilliti og fyr
irrennara hans smávægilegur.
Að lokum munu samningar milli
risaveldanna gera út um þessa
hluti, og Bretar munu fylgjast
með því af mikilli athygli, hver
verður framvinda SALT-við-
ræðnanma (um takmörkun á
kjarnorkuvopnabúnaði), og
hvað kemur nýtt fram á 24.
þingi rússneska kommúnista-
flokksins, sem haldið verður
seinna á þessu ári.
(FWF — einkaréttur
Morgunblaðsins)