Morgunblaðið - 05.02.1971, Blaðsíða 13

MORGUNBLA£>IÐ, FÖSTUDAGUR 5. FEBRÚAR 1971
13
tiðum við á einhvern þul í
fjarlægri borg hlæja dátt að
eigim fyndni milli þess sem
hanm lék létta tónlist af hljóm
plötum.
En raunveruleikkm var
þarna á veginum, upplýstur í
deyfðum bílljósunum. Ungbörn
in brutust áfram í myrkrmu,
«um hangandi í höndum
mæðra sinna, ömnur í pilsum
þeirra. Kcmurhar báru stóra
þvottabala á höfðumum hlaðna
eignum þeirra, karlarnir fluttu
stafla af ferðatöskum á reið-
hjólum sínum. Þegar ég minn-
ist þessarar endalausu fylking
ar flóttamanna rennur það upp
fyrir mér að stund ósigursáns
fylgdi ein blessun: endalok
takmarkalausra þjáninga ó-
breyttra borgara í Biafra.
Þegar alls er gætt, ættum
við þá að lá stjórn Ojukwus
hershöfðingja og trúnaðar-
manna hans fyrir að hafa ekki
gefdzt upp löngu áður en end
amlegan ósigur bar að garði?
Vitað var að hermennirnir,
sem vörðust við Imo-ána, þar
<sem lokaáhlaup Nígeríuhers
hófst, féllu úr hungri eða
taugaáfalli eftir stöðuga stór-
skotahríð liðs stjórnarhersins.
Þessa hermenn mátti sjá um
allt þar sem þeir hxópuðu
veikum rómi: „Mat, mat, mat,
mat . . . “
LÖGBROT AÐ GEFAST UPP
Ef ætlazt er til þess að mann
úðarástæður hefðu átt að leiða
til þess að Biafra gæfist upp
fyrr en gert var er ekká reikn
að með hugsunarhætti og eðli
leiðtoga íbóanna. f austurhér
reyna að taka upp þráðinn frá
árimum fyrir borgarastyrjöld
ina í heimaborgum sínum eins
og Enugu, Onitsha og Aba;
aðrir létu lítt á sér bera og
bjuggu í afskekktum þorpum
þar sem þeir fengust við jarð
rækt. Ráðherranm fyrrverandi
hafði einnig fréttir að færa af
yfirmanní sínium fyrrverandi;
„Ojukwu hershöfðingi hefur
létzt mikið frá því styrjöld-
inni lauk“. Það sama er ekki
að segja um flesta aðra Biafra
búa.
Engar fréttir fékk ég 'hins
vegar af rithöfundinum mín-
um unga, er bauð mér á ljóða
lesturimn fyrir réttu áni, sem
aldrei varð úr. Ég hafði geymt
dreifibréfið sem minjagrip. —
Það er laglega prentað -— mið
að við aðstæður — á bláan
pappír hjá „Negro Press,
Nnewi“ undir yfirskniftinni —
„Rödd byltingarinnar í Bi-
afra“. Ljóðalesturinn átti að
vera upphafið að fjársöfniun
fyrir væntanlegt heimili bækl
aðra hermanna.
Notkun yfirskriftar eins og
„Rödd byltiingarin.nar“ varpar
ljósi á þau inmbyrðis átök, sem
hefðu getað orðið í Biafra.
Þótt allar stéttir íbóa hafi bor
ið mikla virðingu fyrir Oju-
kwu sem þjóðhöfðimgja (og
geri enn að sögn), litu margir
ungir menmtamenm gömlu
stjórnmálamennina, sem störf
uðu með honum, illum aug-
um.
MtTUR OG SPILUNG
íbúar Vestur-Afrdku eru al-
ræmdir fyrir mútur og spill-
Sunduskotnir flutningabílar Nígeríuhers
uðum Nígeriu hefur jafnan ver
i@ 'mikið um löglærða menm;
auk þess hafði valdabarátta
héraðanma um margra ára
skeið fyrir borgarastyrjöldina
vaidið þvi að íbóar einblíndu
á lögmæti stjórnarskrárimnar.
Málstaður Biafra var afar lög-
legur; það var Gowon hers-
höfðingi sem braut Aburi samn
inginm, er hann hafði gert við
Ojukwu, og þess vegna var
það rétt samkvæmt stjórnar-
ekránni að Biafra segði sig
úr tengslum við Nígeríu; að
hætta svo við sambandsslitin
væri, námast sagt, Iögbrot.
Þessa aðdáun á því sem er
rétt og sanngjarmt höfðu íbó
arnir lært af Bretum — Bret
un,um sem sendu Nígeríu Sal
adin og Saraeen brynvagna til
að knésetja fbóana undir lok-
im. Margir opinbo(rir starfs-
menn Biafra höfðu stundað
laganám í London og minnt-
ust löngunarfullir á Kensing
ton Gardens og bolla af ensku
te. Ojukwu sjálfur talaði með
hreim, sem hann lærði í Ep-
eom skólanum.
Fyrir nokkrum vikum hitti
ég í London fyrrum ráðherra
úr stjórn Biafra, sem var kom
inn til að heimsækja vini sína.
Ég hafði síðast hitt hann í jan
úar í Biafra og átt þar viðtal
við hann. Var það síðasta við
talið ,sem ráðherra í Biafra-
stjórn átti við erlendan frétta
mann. Nú gat hann frætt mig
um ástandið hjá ýmsum þekkt
um íbóum. Sumir voru að
imgu, og er þetta ef til vill
arfur frá aldalangri þrælasölu.
Svo virðist sem ekkert geti
neinu hér um breytt. Fyrir
fimm árum var ég í Lagos
þegar fyrsta stjórnerbyltimgin
var gerð þar og stúdentar
fóru dansandi um götur borg
arinmar í þeirri trú að nú hefði
„spilltum stjórnmálamöminum“
verið rutt úr vegi. En skrímsl
in skjóta upp kollimum aftur
og aftur: Fyrir áramótin réðst
Gowon harðlega á „dæma-
lausa spillingu“ í Nígeríu, og
einn ræðumanna á ráðstefnu,
er fjallaði um einimgu Nígeríu
hvatti til þess að opinberir
mútþegar yrðu teknir og skotn
ir á almanmafæri.
Þessi almenni biturleiki gagn
vart óheiðarleika á æðri stöð
um var augljós, jafnvel á erf
iðustu tímum Biafra. íbóarmir
eru miklir kaupsýslumenm. —
Bensín var selt á svörtum
markaði, og margir högnuðust
vel á vöruflutningum til Uli
með Constellation-flugvélum,
sem þeir höfðu tekið á leigu.
Stundum krafðist þesai ólög-
lega auðsöfnun mikils áræðis,
eins og þegar viðskiptin bárust
yfir víglínuna. Þá var það
ekki óþekkt fyrirbæri að íbó
ar, sem trúað hafði verið fyrir
vopnakaupum erlendis fyrir fé,
sem landflótta landar þeirra
höfðu safnað, hirtu sjálfir bróð
urpartinn af þyí.
Einn þeirra, sem ég kynnt-
ist í Biafra síðustu vikuna þar
virtist dæmigerður fyrir and-
Miðstöð fyrir matvælaflutninga nálægt Uli-flugvelli
úðina á gamla stjómkerfinu.
Þetta var Chinua Achebe, einn
þekktasti rithöfundur, sem
uppi hefur verið í Afríku. í
skáldsögum eins „Things Fall
Apart“ lýsir harun af snilld á-
tökum gömlu menmingarinmar
og þeirrar ungu. Eins og aðrir
logar hanm af ættjarðarást. Em
hanm er einnig reiður — reið-
ur út í Breta vegna stefnu
þeirra, reiður út í þá Afríku,
sem hafði skapað grundvöll
fyrir styrjöldina.
Achebe lifði stjórnleysisdag
ana í lok styrjaldarinnar. Vm
ir hans biðu með öndina í háls
inum eftir fréttum af honum,
því stuðningur hans við mál-
stað Biafra hafði verið svo á-
berandi og opinskár. En hann
komst af. Fyrir skömmu las
ég að verið væri að koma á
fót sérstakri stofnun i Emugu,
sem ætti að berjast fynir and-
legu frelsi blökkumanna um
allan heim. „Forstöðumaður er
Chinua Achebe . . . “
Svo virðist sem Biafrastyrj
öldin hafi þau áhrif á ungu
menmtamenmina í Nígeríu, og
jafnvel allri Vestur-Afríku, að
þeir hallist að „veldi blökku-
manma“ (black power) og gegn
áhrifum hvítra manna. Ég varð
mjög undrandi er ég komst að
því að sumir reyndu að af-
saka styrjöldina, sem hafðK.
verið allri álfunni til smámar
og kostað milljónir mamnslifa,
sem afleiðxngu erlends ráða-
bruggs og tilraunar til að ná
yfirráðum yfir olíuauði Níger
íu. Þessum staðhæfingum var
varpað fram bæði í Biafra og
Ghana; þegar saga styrjald-
innar verður skráð í Afríku
má búast við að þeim staðhæf
imgum verði enm haldið fram.
En í Nígeríu eru afleiðing-
amar af baráttunni fyrir þvi
að vemda sambandsníkið aðrar
og ekki jafn fræðilegar. Þar er
orðatiltæki, sem segir: „Vandr
æðin hófust í vestri, og þeim
lýkur í vestri“. Er þar átt við
óeirðirnar í Vestur-Nígeríu,
sem leiddu til stjórnarbylting
arinmar 1966 og morðanma á
sir Abubakar Tafawa Balewa,
ár Ahmadu Bello og margra
fleiri leiðtoga Iandsins. Sú
ólga er að gera vart við sig á
ný.
ST J ÓRNMÁL AMENN
ÓÁNÆGÐIR
Gowon hershöfðingi heldur
því fram að langan tíma taki
að græða sár styrjaldarinnar,
og hann þorir ekki að draga
úr gífurlegum herstyrk lamds-
ins af ótta við stjórmleysi. Hef
ur Gowon því ákveðið að her
stjórnin skuli fara með völd í
landimu þar til á árinu 1976.
Þessi ákvörðun hans hefur vak
ið mikla reiði meðal stjónn-
málamamna Lagos, og þá sér
staklega meðal leiðtoga Vest
ur-fylkisins eins og ættarhöfð
ingjans Obafemi Awolowo. —
Awolowo er nú á sjötugs aldri
em lagði út á stjórnmálabraut-
ina áður en Gowon fæddist.
Eftir að hafa verið aðal stuðn
ingsmaður leiðtoga hersins
meðan á borgarastyrjöldinmi
stóð er Nwolowo ekkert um
það gefið að þurfa að bíða sex
ár enm eftir að taka við stjórn
artaumunum.
íbóarnir, sem áður voru svo
háværir en nú svo hljóðir, bíða
með eftirvæntingu eftir því
hvað gerist í Lagos og Ihadan.
Þegar þessa er gætt, var þá
emi árangur styrjaldarinnar að
tryggja áframhaldandi eimingu
Nígeríu enm um hríð? Þótt
undarlegt megi teljast, og
þrátt fyrir allar þjáningar
barnanna og bæklun þúsunda
ungmenma, hafði styrjöldin já
kvæðan árangur í för með sér
fyrir Afríku.
Þrátt fyrir smánina jók styrj
öldin sjálfstraust Afíríkubúa,
en á það hafði mjög skort frá
grimmdarverkunum, sem fram
in voru í Kongó snemma á sjö
unda tugi aldarinnar. Þrátt
fyrir allt voru engin fjölda-
morð framin í lokin. Þetta
var einnig í fyrsta skipti að
tveir afrískir herir börðust
með nútímavopnum á nokkuð
skipulegan hátt — og það út
af fyrir sig gaf ástæðu til að
hreykjast. Þá var loks það að
jafnvel hörðustu andstæðimgar
Afriku gátu ekki anmað en
dáðst að hugrekki því og getu,
sem leiddi til þess að blökku
mannaríki, algjörlega um-
krimgt, tókst að verjast ofur-
eflinu svo lengi — og vinna
störf sín án nokkurrar aðstoð
ax hvítra manna.
íbóamir voru sjálfir beztu
auglýsendurnir fyr.ir yfirburði
sína. Eitt sinn sagði ég kurteis
lega við fylgdarmann minn í
Biafra: „Mér líkar mjög vel
hér — ég gæti hugsað mér að
setjast að í Biafra að styrjöld
inni lokinni“. Það stóð ekki á
svarin-u: „Haldið þér að yður
takist að standast samkeppm-
ina við landa mina?“
SKRIFFINNSKA
Þau viðbrögð, sem mér eru
minnisstæðust frá Biafra, eru
frá 9. janúar, þegar ég var að
fara þaðan rétt undir lokin.
Ég var kominn til Uli til að
snikja mér far með einhverri
hjálparflugvélinni til portú-
gölsku eyjarinmar Sao Torae.
(Það var næstu nótt á eftir
sem Ojukwu sjálfur fór úr
landi). — Vegna ástandsins —
og á ég þar við þriðja herfyllri.
Nígeríuhers — hafði mér ekki
tekizt að fá vegabréfsáritun til
að fara úr landi. Majórinn,
sem hafði yfirstjóm á UB-
flugvelli, var ekki á því að
hleypa mér úr landi án leyfis.
Ég var hins vegar einkenni-
lega áfjáður í að komast um
borð í aldraða flugvélina,
sem stóð á flugbrautinmi og
átti að hefja sig til flugs í
myrkrinu innan skamms. Og
ég vildi komast strax, svo ég
lagði hart að majómum. Ég
sýndi honum meðmælabréf frá
írskum trúboða, sem hann
þekkti vel. „Allt í lagi“, sagði
hann, ,,en þér verðið að gefa
mér skriflega yfirlýsingu um
það hvers vegna þér hafið
ekki brottfararleyfi". Hann
rétti mér stilabók og við dauft
ljósið frá skriðbyttu skrifaði
ég þá háfleygustu vitleysu,
sem mér kom í hug. Að sjálf
sögðu minmtist enginn á að
Biafra væri að líða undir lok.
Þegar ég hafði lokið ritsmíð
inmii afhenti ég majórnum
hana. Hann las hana vandlega
yfir, en hrópaði síðan: „Þetta
er ófært! Þetta nær ekki nokk
urri átt. Þetta er opinbert
skjal, og vottar verða að und
irrita öll opinber skjöl“. í
flýti rétti ég Rauða kross
lækni sem stóð fyrir aftan
mig skjalið og hann undirrit
aði það. Svo fór ég. Hafi
sigurvegararnir frá Nígeríu
rekizt á þetta opinbera skjal
mitt í skjalasafninu á Uli-flug
velli hafa þeir varla botnað í
því. En ég á enn Biafra stimp
ilinn í vegabréfi mínu, ögrandi
stóran og skýran.
* OBSERVER -)<
Húsarústir í Owerri