Morgunblaðið - 15.04.1971, Blaðsíða 10

MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 15. APRÍL 1971

Saknaði ekki Alþingis
— Samtal í minningu Austfirðings
/ Mmnirngangrein ætla ég eWki
að skrifa um Halldór Stefáns-
son. En fyrir nokkrum árum
Sátti ég samtal við hann, og hef-
ur það ekki verið prentað. Úr
þessu samtali hef ég unnið það
sem hér fer á eftir og þykir mér
tilhlýðilegt að birta það á prenti
ná þegar hann er kvaddur
hinztu kveðju.
! Halldór minntist fyrst á kosn-
ingamar 1901 og sagði:
I „Já, þá var ég nýbúinn að fá
kosningarétt, og það var fyrsti
kjörfundurinn, sem ég var á.
Kjörfundurinn fyrir Múlaþing
eða Múlasýslur að meðtöld-
um Seyðisfirði var á Fossvöll-
um. Þar á hlaðinu var stór
steinn og það var gömul venja
að írambjóðendur stigu á hann
og héldu ræður sinar einn af
öðrum.
í framboði voru Valtýingar
og heimastjómarmenn. Fyrir
Valtýinga var Jóhannes Jóhann-
esson, bæjarfógeti á Seyðisfirði
og sýslumaður Norður-Múla-
sýslu, og séra Einar Þórðarson
i Hofteigi. En fyrir heimastjóm-
armenn Jón Jónsson, sem kennd
ur var við Sleðbrjót, og Ólafur
Davíðsson, verzlunarstjóri á
Vopnafirði. Jón hafði verið þing
maður áður. Kosningarnar fóm
svo, að heimastjómarmenn unnu
bæði sætin sem um var kosið.“
„Samt unnu Valtýingar kosn-
ingamar, þegar litið er á land-
ið í heild.“
„Já, það er annað mál. Eftir
kosninguna, ortu Valtýingar:
Fjandalega á Fossvöllum
fór í þessum kosningum
örum og Wulff kom inn á þing
Ólafi flákjaft Vopnfirðing.
önnur visa, úr herbúðum
heimastjórnarmanna, var svo:
Veslaðist upp í vorkuldum
Valtýskan á Fossvöllum,
en eftir þvi sem af henni dró
Ámi grét, en Skafti hló.
Þarna er átt við Árna
Jóhannsson, sýsluskrifara, og
Skafta Jósefsson, ritstjóra.
Hannes Hafstein íéll fyrir
Skúla Thoroddsen á ísafirði.
Þetta fréttist náttúrlega, en ann
aðhvort gat Austri ekkiu m það,
eða þá mjög ómerkilega, og þá
ortu Valtýingar enn:
Austri sneiðir alveg hjá,
Isfirðingar minnast á,
Skúli Hannes hopa lét,
hló þá Árni, en Skaftí grét.“
„Varst þú Valtýingur?"
„Nei, ég var æstur heima-
stjórnarmaður, eins og ungum
mönnum ber að vera.“
„Þú manst auðvitað líka eftir
kosningunum 1903?“
„Já, ég man eftir þeim. Þá vaí
MORGUNBLAÐSHÚSINU
ég orðinn búsettur á Seyðis-
firði."
„Það hafa verið mikil átök
milli þessara tveggja fylkinga?"
„Átök, já. Það voru tvö blöð
á Seyðisfirði, og studdi annað
Valtýskuna, en hitt heimastjóm
armenn. Þau hétu Bjarki og
Austri. Náttúriega voru átök i
blöðunum. Ég skrifaði 1903 mina
fyrstu pólitisku grein. Hún var
gegn Valtýskunni, en kom að
engu liði, því að Valtýingar
voru kosnir, þeir Jóhannes bæj-
arfógeti og Einar Þórðarson. Þá
snerist dæmið við, því að heima-
stjórnarmenn unnu meirihluta á
þingi. Þá var einnig kosið um
það, hvor yrði ráðherra, Valtýr
eða Hannes, því að Valtýingar
voru eiginlega komnir inn á það
að flytja stjórnina heim.“
„Varðstu glaður, þegar
Hannes varð ráðherra?"
„Já.“
„Hafðirðu hitt hann nokkurn
tíma eða séð hann?“
„Nei, ekki þá.“
Og Halldór hélt áfram:
„Á leiðinni á kjörfund höfð-
um við farið yfir Rangá, sem
fellur þama á leið. Það var hita-
tið og mikill snjóvöxtur I ánni;
þetta var að vori. Flestir Seyð-
firðingar höfðu farið á snjólofti
upp í heiðarbrekku. Að kosn-
ingu lokinni var heldur ólund í
okkur bræðmm yfir úrslitunum.
Við hugðumst fara sömu leið og
við komum yfir Rangá, en hún
hafði vaxið um daginn. Við lögð-
um að vaðinu og nokkrir sam-
herjar okkar af Seyðisfirði með
okkur. En þegar við komum að
ánni, var hún auðsjáanlega á
sund. Við fórum að ráðgast um,
hvað gera skyldi, leggja í ána
eða fara upp í heiðarbrekkur á
snjóloft, og það enti með því, að
allir sneru aftur frá vaðinu
nema við bræður þrir. Pétur var
vel syndur, og við fómm með
ráðum yfir ána. Hann skyldi
fara fyrst og við á eftir. Við
völdum okkur stað til að fara
yfir ána á, ekki á vaðinu held-
ur þar sem var lygna, og það
gekk allt snyrðulaust."
„Það hefur verið bót í máli
að sigra ána?“
„Já,“
„En hvað um kosningarnar
um Uppkastið 1908?“
„Þá var ég líka búsettur á
Seyðisfirði. Þá var Seyðisfjörð-
ur orðinn sérstakt kjördæmi.
Dr. Valtýr og séra Bjöm Þor-
láksson voru I framboði og
Valtýr vann kosninguna með
eins atkvæðis mun, að mig minn-
ir. Kosningin var kærð til Al-
þingis sem ógilti hana og þá var
kosið aftur. Þá kosningu vann
séra Björn."
„Þú varst andstæðingur Upp
kastsins ?“
„Já.“
„Og barðist hatrammlega
gegn því.“
„Nei, það lá nú ekki fyrir, að
ég gengi mikið fyrir skjöldum
fram, en ég man eftir tveimur
fundum um málið á Seyðisfirði.
Á öðrum fundinum var sam-
þykkt tillaga frá séra Birni
Þorlákssyni, andstæð Uppkast-
inu, en á hinum bar ég fram til-
lögu og þurfti þá auðvitað að
taka til máls. Það var i fyrsta
sinn, sem ég gekk nokkuð fram
fyrir skjöldu á fundum."
„Og það hefur gengið bæri-
lega?“
„Já. Tillaga séra Bjöms var
samþykkt með 30 atkvæðum á
móti 6, en mín tillaga með 43
gegn 10.“
Skrifstofustúlka
Stúlka óskast til skrifstofustarfa hálfan daginn — fyrir
hádegi — fyrst í stað til 1. september n.k.
Upplýsingar um aldur, menntun og fyrri störf sendist afgr.
Mbl. fyrir föstudagskvöld merkt: „Starf — 4164".
„Heldurðu að það hefði orðið
verra fyrir Island, ef Uppkastið
hefði verið samþykkt?"
„Því er erfitt að svara, og
flestir vilja leiða hjá sér að
svara þvi. Uppkastið var auð-
vitað mikil framíör frá Stöðu-
lögunum. En við, sem vorum
því andstæðir mátum þetta svo:
Samband landanna er orðið
samningsatriði milli Islendinga
og Dana, og við viljum heldur
hafa lausa samninga en binda
okkur."
Halldór bjó á bæ sem heitir
Hamborg og skýrði nafnið svo
fyrir mér að það sé dregið af
sögninni að hama sig. Einhverj-
ir hafa haldið fram að nafnið sé
þýzkt að uppruna ættað frá
Hamborg en Halldór taldi það
af og frá.
„Hvað varstu lengi bóndi i
Hamborg?"
„í 12 ár. Þetta var heldur smá
jörð næst Skriðuklaustri. Síðar
fluttist ég að Torfastöðum í Vest
urárdal svo að ég var samtíða
mörgum sögupersónum Gunnars
Gunnarssonar I Fjallkirkjunni.
Ég kannast við nær allar per-
sónur sem koma við sögu i
Fjallkirkjunni. Ég held það sé
ekki nema einn einasti maður 5
sögunni sem kunnugir vita ekki
hver er. Sagan er svo vel gjörð
að maður kannast við einkenni
allra þeirra persóna sem maður
þekkti.“
„Þú manst eftir Gunnari, föð-
ur skáldsins?"
„Já.“
„Geturðu lýst honum?“
„Ja, þetta var gjörvilegur
maður og álitlegur í sjón, létt-
lyndur og glaðvær. Hann var
álitsmaður og varð hreppstjóri
fljótlega eftir að hann fluttist
úr Fljótsdal til Vopnafjarðar."
„Nú, svo ferðu að taka þátt i
félagsmálum og vinnur fyrir
þínar sveitir, og að þvl kemur,
að þú ert beðinn að vera í fram-
boði fyrir Framsóknarflokkinn
1923.“
„Já. Þingmenn Framsóknar-
flokksins í Múlasýslu höfðu ver
ið Björn á Rangá og Þorsteinn
M. Jónsson, kennari. Bjöm vildi
ekki bjóða sig fram fyrir flokk-
inn, og þá þurfti að fá annan.
Jónas Jónsson kom á skipi til
Vopnafjarðar og gerði boð eft-
ir mér. Við sátum þar part úr
nótt og ræddum saman um það,
hvort ég vildi bjóða mig fram.
Og ég réðst í að lofa þvi.“
„Þótti þér það heiður?"
„Ekki man ég eftir, að ég
fyndi til þess neitt. En mér þótti
þetta vandi og ábyrgð. Að
standa fyrir máli sinu.“
„Varstu á stofnþingi Fram-
sóknarflokksins á Þingvöllum
1919?“
„Já.“
„En þú varst samt ekki flokks
bundinn framsóknarmaður?"
1 „Þá voru engin flokkshönd,
eins og nú. Þetta var bara
áhugaflokkur. Stjómmála-
flokkarnir voru það fram til
þess, er Alþýðuflokkurinn setti
sér lög og reglur 1915 eða ’16.
Og Framsóknarflokkurinn setti
ekki lög og reglur fyrir en 1933.
Áhugamannaflokkarnir voru
miklu heilsusamlegri en það sem
við eigum nú að venj£ist.“
„Þótti þér skemmtilegt á
þingi?"
„Ekki get ég sagt það. En
skemmtileg persónuleg kynni
tókust við þingmenn marga."
„Það hefur verið lærdómsrikt
að kynnast þeim?“
„Já.“
„En erfið ferðalög?"
„Ég var á stofnfundi Fram-
sóknarflokksins í Reykjavik
1919, eins og ég sagði. Við vor-
um þrír af Austurlandi, við
Þorsteinn Jónsson, kaupfélags-
stjóri á Reyðarfirði, og Jón
Eiríksson, bóndi í Volaseli. Við
höfðum komið á skipi til Reykja
VJkur, en að lofcnum
þessum fundi og öðrötn erind-
um okkar, lá ekki fyrir nein
skipsferð, og þá réðum við það
með okkur að fara landveg á
hestum austur. Til þess þurft-
um við auðvitað að kaupa hesta
og reiðtygi. Þetta var seinnipart
júnímánaðar í hitatíð og jökul-
vöxtur í ám. En við settum það
ekki fyrir okkur. Við vorum
vanir vötnum nofckuð, einkum
Jón. Við keyptum svo þrjá hesta
og lögðum yfir heiðina og höfð-
um gististað á Laugardælum, hjá
Eggerti bónda Benediktssyni.
Hann hafði áður verið verzlun-
arstjóri á Papós við Lónsf jörð og
þess vegna kunnugur fyrir aust
an.
Á leið okkar næsta dag aust-
ur um Flóa, mættum við lesta-
mönnum með hesta, hverjum af
öðrum, og tókum eftir þvi, að
þeir höfðu flestir gæruskinn í
hnökkunum. En þó að við vær-
um vanir hestum, voru hestarnir
okkar ekki mjúkgengir, og okk-
ur var farið að sárna setan og
langaði til að kaupa gæruskinn
og föluðum þau af tveimur eða
þremur. En lestamennimir
sögðu okkur, að þeir létu þau
ekki föl, þvi þetta væri einhver
bezta búmannseign, sem þeir
ættu. Svo komum við þar sem
lestamaður hafði skilið eftir far-
angur við veginn og farið heim
til bæjar. Þar var gæruskinn á
hnakki. Hér var við engan að
metast, og gæruskinnið tókum
við, en það var það fyrsta. Við
fengum svo önnur gæruskinn
með viðkunnanlegri hætti en
þessum.
Þegar við komum að Eystri-
Skógum, austasta bæ undir
Eyjafjöllum, var okkur sagt, að
Jökulsá mundi vera ófær. Okk-
ur líkaði það illa, fengum mann
með okkur til að fá örugga
vissu um það, hvort áin væri
ófær, en þegar að ánni kom,
sagði maðurinn, að hún væri
slarkfær, svo lögðum við í ána
samtimis, fylgdarmaðurinn nátt-
úrlega á undan og við á eftir.
En einhvern veginn fór það svo,
að ég varð viðskila við félag.
ana og hrakti i ánni, en þeim
miðaði áfram. Þegar þeir voru
komnir á austurbakkann, var ég
í miðri á og var að streitast við
að komast áfram. Að lokum
komst ég yfir ána miklu neðar
en þeir. En það var til happs,
að áin var jafnfallin og engin
sérstök vöð. Þegar ég kom á
land, snarast fylgdarmaðurinn
að mér og segist halda, að það
sé meiri druslan þessi hestur,
sem ég sé á. Mér lá við að móðg-
ast fyrir hestsins hönd, því að
hann hafði í engu bilað, hafði
orð á því, að ég hefði ætlað að
ríða ána, eins og við værum van
ir að ríða þverárnar fyrir aust-
an og beita bógimum heldur í
strauminn, en það sagði hann
að væri rangt, því að maður
ætti að stefna skáhallt undan
straumi, svo straumurinn bæri
hestinn áfram og hann kæmist
yfir. Ég skildi þetta nú í raun
og veru strax, en fylgdarmaður-
inn sagðist ekki hafa haldið að
það væri nokkur sá auli til sem

vissi þetta ekki. Það vildi til,
að þetta var ekkert tæpt vað,
áin féll þarna jafnt, grjótið valt
í botninum og áin hnausþylkk
og lá þungt á.
Svo héldum við áfram til Vik-
ur. Þá var læknir í Vik, Stefán
Gislason, sem hafði verið lækn
ir á Héraði og við þekktum.
Þetta var á þeim árum, sem
kennd eru við læknabrennivín.
Þá var læknum heimilt að láta
menn fá, ég held tvö hundruð
gramma glas af spíra í nauðsyn,
og á ferðalagi þá er alltaf nauð-
syn að hafa eitthvað til að
hressa sig á, og það skyldi
Stefán vel. Við fengum hjá hon-
um sinn hundaskammtinn hver,
og þegar hann hafði afgreitt
okkur, yppti Stefán öxlum, það
var kækur hans, og sagði: „Er
þetta nóg, nú er langt til næsta
læknis." Við þáðum svo það sem
hann vildi af hendi láta. Eftir
það gekk ferðin áfallalaust og
við vorum tiu sólarhringa heim.“
„Hvað telur þú merkasta mál-
ið, sem þú áttir hllut að á þingi?
Var það frumvarpið um bruna-
bótamálin?"
„Ja, það kynni einmitt að
vera. Ég hafði mikið fyrir því;
það þurfti tvö þing til að koma
þvi i gegn, en það var mikill
ávinningur fyrir tryggingar-
starfsemina almennt í landinu,
að það náði fram að ganga. Ég
fluttist til Reykjavlkur, þegar
ég varð forstjóri Brunabótafé-
lagsins. Því starfi gegndi ég í
17 ár.“
„Þú varst siðast kosinn á þing
1933. Þá fórstu enn fram fyrir
Framsóknarflokkinn, er það
ekkirétt?" .
„Jú, en án hans leyfis."
„Án leyfis flokksins, hvernig
stóð á því?“
„Hann vildi, að ég fengi leyfl
flokksstjómar til að bjóða mig
fram á hans vegum, en ég sinnti
því ekki.“
„Vildir halda áfram að vera í
áhugamannaflokki ?“
„Já.“
„Þú gekkst svo úr Framsókn-
arflokknum?"
„Já."
„Hvernig stóð á því?“
„Sagan til þess er sú, að 1933
var samstjórn Framsóknar-
flokksins og Sjálfstæðisflokks-
ins. Ráðherrar voru, Ásgeir
Ásgeirsson, forsætisráðherra og
með honum Þorsteinn Briem og
Magnús Guðmundsson. Á Fram-
sóknarflokknum voru tvö skaut,
og vildu sumir framsóknar-
menn ekki una stjóm með Sjálf-
stæðisflokknum, en öðrum þótti
efcki nauðsyn að hætta samstarf-
inu. En þó enti með því, að það
var samþykkt í flokknum að
segja upp samstarfinu. En ekki
var hægt á þessu þingi að
mynda neina stjórn aðra, svo að
stjórnin varð að sitja til næstu
kosninga. Vinstri armur flokks-
ins vildi mynda stjóm með Al-
þýðuflokknum undir stjórn
Sigurðar Kristinssonar, en tveir
af þingmönnum flokksins neit-
uðu að styðja þá stjórn, og þá
hafði hún ekki meirihluta á
þingi. Þessir menn voru Jón í
Stóradal og Hannes á Hvamms-
tanga Jónsson. Þeim var vísað
úr flokknum með tilheyranleg-
um umsvifum. Tryggvi Þórhalls-
son hafði verið formaður flokks-
ins, en sagði af sér formennsk-
unni og sagði sig úr flokknum.
Og það gerði ég líka."
„Og af hverju sagðir þú þig
úr flokknum?"
„Ja, ég var nú í hægri armin-
um, og mér mislíkaði þessi brott-
rekstur. Og þegar foringi
flokksins, sem hafði alltaf i mín-
um augum verið Tryggvi Þór-
hallsson, var farinn úr flokfcn-
um, átti ég þar ekkert erindi.
Jónas á Hriflu hafði frá upp-
hafi verið sósíalistinn í flokkn-
um, þó að reynt hafi verið að
dylja það, en nú hefur það kom-
ið fram í ýmsum frásögnum."
„Þið stofnuðuð svo Bænda-
flokikinn."
„Já, og ég fór í framboð fyrir
Bændaflokkinn í kosningunum
1934, en íéll. Mér þótti ekkerl
fyrir því.“
M,