Morgunblaðið - 18.09.1971, Blaðsíða 23

MORGUNRLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 18. SEPTEMBER 1971
23
Grímur Jónsson
útgm. frá Súðavík
Fæddur 5. april 1885.
Dáirm 12. aprll 1971.
Erfiðasti harðindakafil 19. ald
air mun hafla verið ára'tugiurinn
1880—90, sem olli því, að fjöldi
lslendin.ga flúði ættjörð sína
og íluttist vestur um haí, til
Bandariilrja Norður-Ameriku og
Kanada. Meðal þeirra, sem þá
hugðu tii slíkrar ferðar vorið
1888, voru miðaHdra hjón úr
Strandasýslu, Jón V. Hermanns
son og Guðrún Jóhannesdóttir
kotrna han.s. Eitt hama þeirra.,
Grímur, siðar kaupmaður og út-
igerðarmaður í Súðavilk, var þá
aðeins þriggja ára að aldri og
Þorsteinn bróðir hans enn yngri
enda mun það ekki hafa verið
eitnsdæmi, að fólk tæki siig uipp
till Amerikuferðar með böm sin
í blábemsku.
En vegna ©Bettni örlaganna
flór fj'öLskylda þessi aldrei til
IhlniS fyrirhugaða lamds, heldur
settist að í Isaifjarðarkauipstað
uim sinn. Nokíkru síðar keyptu
floreldrar Gríms hlluita úr jörð-
fani Súðavik í Alftafirði, og
flluttust þangað þúferlum. f»á var
árabátaútgerð mikill i Álftafirði,
eins og annars s'taðar i Út-Djúp-
inu. Gjöfui fislkimið voru þá
mærtækari en nú er, og surnar
hvert fylltu Síldargönigur firði
Djúpsiins, einikum Skötufjörð.
Þótt tún væru þá yfirlei'tt lít-
II og lltt raelktuð, stunduðu
bændur samhiiða sjösókrtinni
landbúskapinn af kappi, en
hann byggðist að verulegu leytl
á heyöflun uipp um heiðar og
hálLsa. Við þessá búskaparhætti
til sjós og lanids óist Grimux
iupp á heimili foreldra sinna,
unz hamn hélt að hei'man til
náms, ungur að aldri, eftir því
sem þá var titit.
Þegar Grímur var um það bil
fknmtán ára gerðist hann há-
seti hjiá Guðmundi Hjaltasyni,
er þá var formaður og nóta-
bassi á síldarútvegi, sem Skúli
aiþm. Thoroddsen átti. Varpa,
tóg. bátar og annað, sem útvegi
þessum tilheyrði var nýleg't og
talið mjög fuilllkomið, og þá
flyrlr skömmu keypt af Norð-
maninii einum, sem dvalizt hafði
vestra um skeið.
Um pásikaleytið þ.e. í byrjun
vorvertíðar, var búizt til ferðar
Inn í Sköt uf j.arða.rbotn, þar
sem talin var Vís veiði i vetxar-
staðinni sild. f>á vildi svo til að
veðri'ð gekk upp í norðangarð,
svo að eigi varð komizt á sjö i
hart nær hálfan mán.uð. Allan
þann tíma héldu Álftfirðimgarn
ir tiil á bænum Ðorg í Skötu-
firði. Var þá þröngt setinn bekk
urinn, þött húsakynni væru
bæði góð og rúmmikil. Þegar
ly.gndi eftir garðinn var strax
hafizt handa við síMveiðina, og
fengust tvö hundruð tunnur í
flyrsta kaisti. Þá er vel veiddist
voxu aðalerfiöleiikarnir oflt eft-
ir, en það var að komia sílldinni
í verð. Kauipendur voru nær ein
göngu sjómenn hringinn í kring
um Djúpið, þar eð hér vax um
•beitusild að ræða. Þá voru
hvorki vélbátar né sftmii í land-
tou, og því vandkvæði á að
koma frá sér aflafréttum í flýti.
Ekki var heldiur um ishúsin að
ræða, því að þau voru þá eng
fn til vestra, nema hvad Thor-
siteinsen bakari á Isafirði mun
þá fyxir skömmu hafa reist eitt
sílkt, til beituigeymsl'u, i mjög
srniáum stíL Það gékk þó all-
seemitega að þessu sinni að
taoma aflanuim í peniinga, með-
ai annars á þann hátt að róa
hflöðnum sildarbát út til Bolung
arvikur, en þar var stærsti
markaðurinn. Hluitur Gníms úr
þessum veiðum varð tvö bundr-
uð krömur, sem þótti töluvert há
upþhæð þá, þótt svo sé etoki nú.
Hverniig Griimur varði þessum
telkj'um, lýsir hinum unga .manni
beitur en margt annað. Hann
bjó sig þegar um haustið norð-
ur á MöðruvelM og settLst þar á
skóliabatok í Gagnfræðaskólan-
um, sem Jóni A. Hjailtal'iin þá
stýrði. Ég hygg, að á þeim tim-
um haf.i fáir fimmtán ára gamlir
uniglingar haft þann kjarfk og
þá menotumarþrá til að bera,
að þeix drifu sig að heiman og
verðu sinum fyrsta aflahLut til
skólagöngu. Bnda kom það á
diagiinn, að skólahræður Griims
voru aMr sem einn fullorðnir
menn, á milli trvituigs og þritugs.
Þegar skóla iauik um vorið og
Gnhn.ur hugði til beimferðar
sýnir ferðasaga hans glöggt
hvernig samgöngum var þá hátt
að hér á landi. Sameinaða gufu-
skipafélaglð dansika annaðist
strandlferðír umlhverfis landlið,
með tveimur frekar litium sikip-
um, Skálholti og Hólum. En ferð
ir þedrra voru strjálar, og . hefði
Grímur þurft að bíða aliilengi á
Akuxeyri, ef hann skylldii hlíta
þeim fiartoosti. Þá var enri starf-
andi á Langeyri í Álfltatfirði
norsk hvaiveiðistöð, sem hafði
þrjá hvalabáta í ganigi. Þedr
veiddu oflt hvali fyrir norðan
land og lögðu þeim við festar á
Siigilufirði, þar flil dráttarskip
kom og dró þá vastur. Nú vildi
svo til, að Griimur gat svo að
segj'a strax feng.ið ferð frá Aik-
ureyri út til Sigluifjarðar, með
sikipi Gránufélagsins og sætti
hann því. Er til SiigJlufjtarðar
kom sá hann sér til glleði, að
þar fikifiu nokkrir hvalir í fest-
um og vissi þá, að eigi mundi
líða á löngu að dráttarstoipið
toæmi. Á Siglufirði fékk Grim-
ur inni hjá öldruðum veitinga-
mainni, er Hafliði hét, kallaður
Hafliði ,,vert“. Hann var með
nokkurt magn af saltfiski í
vei’kun, en virtist liðfár og
bauðst Grímur því til að hjéiipa
honum við breiðslu og saman-
tekninigu á fiskinuim. Að liðnuim
þremur dögurn kom dráttarskip
ið, og spurði Grímiux þá Hafliða,
hvað mikið hann skuidaði hon-
um fyrir húsnæði og fæði.
„Ekki neitt drengur minn“,
mælti han.n brosandi. „Þú hjálp
aðir mér óbeðinn við fistoinn
minn, og mér þytoir all'taf vænt
um þegar ég sé að unglin.gar
eru ekki latir.“
Veturinh eftir var Grimur
einniig við nám í Möðruvalla-
skóla, og útskrifaðist þaðan vor
ið 1902. Eins og alkumnuigt er
brann skólíihúsiið til kaidra kola
27. marz þá um veturinn, þar
sem voru kenmslustofur og
heiimavistdr nemenda. Fyrir
röisklega firamgöngu skólapilita
varð þó milkliu bjargað af imnian
stokksmunum, bókum og
kennsluáhöldum. Eftir brunamn
hreiðruðu nem.endur um siig i
kirkjunmi, en líitið eða ekkert
var um skipulegar kennslu
stundir að ræða úr því, enda
komið fast að prófuim.
Hin næstu þrjú ár var G.rim-
ur heima í Áiftafirði, við dagleg
störf til sjós og lands, uitan
einn vetur, sem hann kenndi við
barnaskólann í Súðavík. Haust-
ið 1905 fór hann í Verzlunar-
skóla Islands og brauitskráðist
þaðan 1907. Að því námi loknu
gerðist Grímur verzlunarmað-
ur, fyirst í BolunigiarVík og síð-
an í Hnifsdal alllt tii árslns 1913,
að hann hóf eigin aitvinnurekst
ur við verzlum og útgerð í Súða
vík. Að þeim verkefnum, eink
uim útgerðinni, starfaði hann sið
an af mitólum dugnaði í iarngt
til fjóra tuigi ára, þar til hamn
fluttist til Reykjavfltour árið
1951.
Grimur kvæntist áriö 1918
Þuríði Magn úsdóttur, sunn-
lenzkri að ætt. Hún andiaðist s.L
haust, sjötiiu og á't'ta ára að
aidri. Eintoabam þeirra er
Magnús útgerðarmaður og skip-
stjóri á m.s. Sæbong.u héðan frá
Reykjavilk. Á sínum tíima skr.if-
aði undirritaður fáein minningar
orð um frú Þurlði. Það sem þar
er sagt um þá milklu skörungs-
konu skal ekki enduirtekið hér,
en þess eims gietið, að landibú-
skapux þeirra hjóna, sem mun
hafa verið töluvert uimflangsmik
iil, hvOdi að mestu á hennar
herðum, þar eð húsbóndiinn
hafði löngum öðrum hnöppum
að hneppa við útgöt'ð og félaga-
störf.
Ég v,ar heimiLisífaistur i Súða-
víikuxþorpi uim á'tita ára skéið
1947—55. Svo vild’i þá til, að
mjiög skömmu eftir að ég fluttist
þangað véiktist Grirour ai heila
biæðingu, og var meira og
m'inna sjúkur hin næstu ár.
Kynn.i okkar uxðu þvi frekar lit
ia vestuir þar. Eftir að hinjgað
‘kom í höfuið.staðinn, hittumst við
stundum á flörnum vegi og átt-
um tal saman, en einkum þó
þeg.ar þau hjón höfðu setzt að
á Hrafnistu, sem er hér í mæsta
nágrenni miímu. í bókinini
„HrafnLs t u m.enri ‘, sem út kom á
sj. ári, er birt viðtal við Grlím
Jónssion, skráð af Þonsteimi
kennara Matthíassyn.i. Þar er í
stóruan dráttum rakin ævi Griirns
og starfssaga, sem ég hefi lítt
eða ekki að vikið hér að fram-
an, til þess að enduxtaka sem
minnst af svo nýlegri frásögn',
en haldið mig við brot úr endur
minningum hans frá yngri árum,
er hamm flyrir nokkru 'ritaði nið
ur mér til nota og yfirlits, um
aldarfar og atvinnuihætti þeirra
tima i Álfl'tafirði.
„1 „Hraflnisbumönmiuim" er að
engu gétið ýmissa framkvæmda
Gríms Jómssonar, er hvað bezt
lýsa bjartsýni hans, ódxepandi
framkvæmdadu.g og síðast en
ékki sázt sjaldgæfri átthaga-
tiyggð. Skal því stuttlega á
sumt afl því dreþið hér. Þess var
áður getið, að fyrr á árum var
erfitt með beitugeymslu í út-
igerðarstöðum Djúpsins, þar sem
íishús voru bæði flá og smá og
vélfrystimg ekki komin til sög-
unnar. Árið 1920 bygigir Grímur
í félagi við tvo menn aðra snjó-
frystihús, þar sem hægt var að
gieytna um þrjátíu tonn af fros-
inni bei'tu og flrysta inn nýja.
Páum árum síðax lét honn
breyta þessu húsi í vöifrystilhús.
Þegar nú aflvél var komin á
staðinin, þá fannst Grimi sjálf-
sagt að fá einniig rafmagn til
ljósa, og keypti því rafal frá
Bræðrunum Ormsson. Var þá
lögð hna eftir þorpinu endi-
löngu, svo að árið 1927 voru
þorpsbúar búnir að fá rafmagn
til Ijösa. Þetta var þó smátt i
sniðum og Ijósin vist anzi dauf.
Það viidi Grímur helzt ekki
sætta siig við, hugðist vitikja
Eyrardalsána, sem felflur til
sjávar innst í þorpimu, og raf-
lýsa staðinm þaðan. 1 því auigna.
miði fékk hann an.nan mann í fé
lag við sig, og auk þess sér-
fræðing frá Bræðrunum Ormis
son, til þess að aflhuga staðhætti
og gera kostnaðaráætlun. Þótt
athuganir og kostnaðaráætlun
sérfræðingsins lofuðu góðu, féll
þetta þó niður, þar sem ekki
gat fengizt samkomuilag um
það imnan hreppsins, að slíkt
flyrirtæki yrði í eintoaeiign. Síð-
ar var svo þorpið raflýst frá d'fe
elistöð, sem hreppsfélagið mun
hafa átt og annazt rekstur á.
Skömmu eftir 1940 var gamla
Lshúsið rif’ið, en fiyrir fórgöngu
Gríms sem aðaleiiganda reist
hraðfrystlhúsið Frosti hX, sem
rekið er við góðan orðsttr
enn í dag. Hraðflrysflihús'ið tók
til starfla suimarið 1942, en máö.g
rniklar en.dur<bætur hafa veriö
gerðar á því siðan.
Rétt fyrir jóiin 1947 veiktist
Grtrmur eins og fyrr er frá sagt,
og áxlið efflix um líkt teyfli fékk
hamn amniað átfail sama eðdíis.
Hann máði sér að Vfeiu nolkkuð
næstu 1—2 ár, en þó gat emigium
duflizt, að hann var lamgt flrá þvl
að vera samur rnaður og fyxr.
Þá fóru i hönd aflateysLsár á
Vestfj'örðum, og þar af leiðandi
erfiðlei'kar í útgexð ag rékstri
hraðflrysfliihúsa. Enda þóflt Grím
ur væri þá kominn notokuð á
sjötugsaldur, blandaðist mér eigi
hugur um, að harnn hopaði ekki
af sinum fyrri starfsvettvamgi
flyrir aldurs sakir, eða rekstxax
erfiðleika fyrirtækja sinma,
héldur vegna heilsubi’ests.
Hvorki læknar né aðrir sáu það
fyxir, að hann náði sæmillegri
heilisu á ný og gat starfað hér
syðra á anmiam áratug, Við ö.nn-
ur og ábyrgðarminni störf en
fyrr.
Þrátt fyrir gjaMe.yrisskort o.g
gengisfelllinigu á áxunuim í kring
um 195«), var verð.lag lágt i
iandinu, að því er nú myndi tal
ið. Ég hy.gg því, að þegar Grim
ur hvarf frá aflvinnurekstri sin-
um i Súðavik og seldi ei.gnir sin
ar þar, þá hafi hann fengið fyr
ir þær nokkum veginn viðun-
andi verð, í samanburði við það
verðlag er þá giilfli. Það sýniir
náttúrleiga etoki aiveg rétta
mynd af verðlaginu þá og nú,
en má þó hafa til hliðsjónar,
að árið 1949 er enska pumd'ið
skráð á 26 kr. íslenzkar, en nú
í ár á 210 krónur.
Þó að vilð Grírmur kynntumst
lítið fyrr en hér í höfuðstaðn-
uxn, eftir að hann var löngu
hættur ölluim umsvifum og at-
vimmureks'tri kom hann mér
jaflmiam fyrst og fremst fyrir
sjómir, sem himn áhugamlkli og
bjártsýni framkvæmdarnaður,
er aldrei lætur það bíða til
morgunis sem hægt er að gera í
dag. Það er ugglaust rétt, að á
flyxri manndómsárum heflur sum
um siamborgurum hans þótt
hann helzt til ráðrítour og óbil-
gjam, eims og hann sjál'fur vík-
ur að I fyrrnefndu viðtali í bók
'nni „Harfnistumenn", þá er hann
spymti á mótt broddumum og
þeixri þjóðfélaigisíþróun, sem
honuim var ekki að skapi. Þeim
kafla ævi hans er ég með öLlu
ókunnug.ur, þar eð hann var orð
inn gömul saga, þagar ég átti
heima í Álfltafirði. Hve sterk
þau bönd voru, sem tengdu
Grím Jómsson við æskustöðv-
amar og mannlíifið þar á hans
mörgu starflsárum, er þó öllum
aUigljóst nú.
Voa’ið 1965 stofmuðu þau hjón,
Gxímux Jómsson og Þuxíður
Magnúsdóttir, Menningarsjóð
SúðavDkurhrepps, með 214,000
kr. — tvö hundruð og fjórtán
þúsund króna — stofnfé. Sjóð-
urinn er stofnaður til minning-
ar um foreMra Grims, Jón V.
Hermannsison og Guðrúnu Jó-
hannesdóttur, og skal hinn nýi
sjóður tatoa við eiignum Styxkt-
ar- og sjúkraisjöðs Súðaivíkiux-
hrepps, sem stoflnaður var árið
1929 af Jóni V. Hermamnsisrymá:
og Grími syni hans. Markmið
Menningarisjóðsins er að styrkja
mennimgarmál í Súðavikur-
hreppl Styrkþegar geta verið
einistaMingar, stofmamir og mál-
efni, sem stuðla að markmiði
sjóðsins. Úthluta skal hverjiu
sinni heimingi vaxtatefcna aí
stofnfé, en leggjá hinn helmimg-
inn við höfuðstöliinn., sem aldrei
má stoerða. Úthluita skal úr
sjóðnum í fyrsta sinn árið 1970,
á fæðingardegi Grims Jómsison-
ar, og síðan á sama degi áx
hvert. Ennfremur segir í skipu
lagsskrá sjióðsiims, að á sflofndegi
hans, hinn 5. apríl árið 1965,
skuli gefa öllum bömum fædd
uim í SúðavJkurhreppi á árunum
1960—64, sparisjóðsbók með 100
kr. — eitt hundrað króna — inni
stæðu, og síðan árliega til hvers
bams, sem fætt er í hreppnum
áxið á undan.
Á hverju ári frá stofndegi
jók Grímur við sjóð þemman,
svo að nú er hann að upphæð
um 1.500.000 kr. — ein og hááf
milljón króna. — Eins og fyrir
er mælt í skipulagsskrá sjöðs-
ins, var úthlutað úr honum í
fyrsta sinn hinn 5. april árið
1970; og voru það 47.000 kr. —
fjörutíu og sjö þúsurnd krónur
— en s.l. vor var úthlutumar-
upphæðin 50.000 — fimmtiu þús
und krón.ur.
1 Aréttatilkymn.imgu sem birt
ir fyrstu úthlutun úr sjöðn-
um, en þá voru þau hjón bæði
enn á líifi, segir svo: „Sjóðstofn
un þessi er mjög athyglisverð
og sýnir þá miklu tryg.gð og um
hyiggju þeirra sæmdarhjöna,
Gríms Jónssonar og Þuxíðáx
Magnúsdóttur, er þau bera ttl
sins gamila byggðarlags og
ibúa þess. Þessa myndarlegu
gtjöf þakka Súðvílkimgar, og
mun hún á ókomnum árum
verða þeim hvatning til að
ávaxta sem bezt þetta framlag,
til uppbyggingar og menningax-
mála í byggðarlaginu."
Undir þessi orð munu allir
gamilir Álftfirðingar taka, þótt i
fixð séu fiarmir. Eftir andlát frú
Þuríðar síðast liðið hauist hniign
aði heilsufari Grims, unz hann.
lézt aðfararnótt annars páska-
dags s.L, þá áttatíu og sex ái-a
að aldri og einni viku betur.
16. ágúist 197L
Jóhann Hjaltasonu
Hjartanlegar þakkir vanda-
mönnum og vinum, sem
glöddu mig með heimsóknum,
gjöfum og heillaskeytum á
80 ára afmæli mínu 12. sept.
Óskum ykkur allra heilla.
Jón Ólafsson,
Vegamótum, Seltjarnarnesl.
Halnnrfjörður - Gæzln
Bamgóð kona á Hvaleyrarholti eða í Miðbæ Hafnarfjarðar
óskast strax til að taka að sér dreng á öðru ári milli
kl. 1—5 fimm daga í viku á meðan móðirin vinnur úti.
Upplýsingar í síma 51754.
Crœnmefismarkaður
Opinn MANUDAG til FÖSTUDAG kl. 2 til 7 e.h.
LAUGARDAGA kl. 9 til 7.
ISiýtt grænmeti daglega, — ATH. verð og gæði.