Morgunblaðið - 28.05.1972, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 28. MAl 1972
17
ísþekjan
klofnar og
feikistór flök
smeygjast
undir önnur
eins og stokk-
að væri í
spilum
í»að marrar og
brakar og
St. Laurent
veður áfram
viðstöðulaust
af ógnar-
krafti64
leg: sú, að ríkjandi narð- og
norðaustlægir vindar (og/eða
stra<umar suftu.r Smith-sund)
nái að sópa svæðið. Þver-t yfir
SmiíthHSiu.nd nyrat ligiguir vel
afim'ör'kuð, bogamyndiuð brún
íssins norður af, lílkt og stiif'la,
en suinnan hennar er NorOur-
Vök. Höfiuðlmáfbáran gegn þess
airi tilgáitu byigigist einnig á efa
semdium uim, að kraftar þessir
séu nógu mikilvirkir.
Mælingar otg útreikningar
hafa sem sagt ekiki getað úr
því skorið hvor tilgátan muni
nær sanini.. Haliast ha.f'fræðing-
ar að veðurfræðitiigátuinni og
veðurfræðingar að þeirri haf-.
fræðdlegu. Hafa menn. í gamni
látið í ljós þá von, að orsök
Norðurvakar sé jarðlhiiti neðan
sjávar sivo jarðfræðingar fái að
axila byrðina. -— Amnars er
þriðja tilgá'tan sú sáttatillaga,
að báðar kenningar hafi
noikkiuð til síns miáds og séu báð
ir ferlar að verki. Ein allt bar
að sama briunni: einsýnt þó.tti,
að þörf væri á aihdiða rann-
sókn haf-, veður-, oig líffræð-
im.ga, og leiðang.ri einym eða
fdeirium, þangað nor’ður um há-
vetur. Var ætliunin að láta
til skarar skrtða vetiurinn
1972—1973, en mú i vetiur gaf
kanadiska landheJgisgæzlan
(imeð stuttium fyrirvara vís
indaimiöininutm kosit á könniunar-
leiðangri og var það fiyrsta
simni, sem reynt er að sigla
norður BafJBins’fíóa um miðjan
vetiur.
Umfanigsm'kiar atbuganir
hafa verið gerðar í Smith-
sunidi á sumrin og haiustin, ár-
lega frá áriniu 1966, undir yf-
irs tj órin H e imska u.t as tofniuin ar
Niorður-Amieríikiu (The Arotie
Instiitu'te of nortb America).
He'iimskaiutastioifh un ,'n hefur
tvær megjnstöðvar, aðra í Was
hingtotn.borg, en h'.ina hér i
Montreal. Hún samræmir,
styrkir oig situcidar marigts kyns
rainmsóknir i Norðiur-Kanada,
Aiaska og á Grænlandd, bæði
á S'VÚði þjióðtfélagisvísimda og
þyrla
náttú.riuvlsinda, -— og er jafn-
fraimt tiil ráðuneytis um alls
koinar starísemi og uppbygg-
ingu á þessuim landsvæðum.
Þ.átttakendur i fyrrgreindum
rainfssöknium nyrat í Baffins-
íllóa eru úr ýmsum áttum, bæði
frá opinberum stofnu'nium
og hásikóiium í Kainada og
Banídaríkjumuim. — Hin marg-
þætta athiuigiun á vet'rarríiki
norðursins verður gerð af fjór-
'um meginhópum vísindaimanna:
haffræðing'um, (haf) líff'ræðing
um, veðnrfræ'ði'ng'um og jöikla-
fræðingium. Erindi haffræðl'nga
ligigur í augiuim uppi, lí'ffræð-
ingar hj'áipa til að dæma um
■uppruna sjá'varlaga og sfcunda
aiuk þess önnur niaiuðsynja-
verk, V'eðurfræðingar. vilja
m.a. kanna hitaoiriku og upp-
guflun frá hafiin'U, áhrif þess á
an dir ú msloft i ð. Jökl atfr æði n gax
hafa áhiuga á áihrifium N'orður-
vakar á vöxt jöiklanna um-
hver'fis, t.d. hvort í rilkium mæii
megi rekja úr'kosnu'na á jökl-
um uppi tii up'pgiufiunar í Norð
urvök.
Hagnýtt gildi þekkingar á
niorðu'rslóðum máfcti til skaimims
tiima jalfna við jarð'fr'æði fcungls
ins. En inman tiðar verður
sigllt uim Baffinisflóa vetur sem
siuimar neðan íss eða ofan.
Hvort sem forviitnum náttúr’u-
fræðimgium líikar betiur eða verr
mu.nu þeir njó.ta stiuðninigs oliiu
hriniga í lei.t aið svarta gullimu
og við hagnýtimigu þess.
— Rannsóknir í Norður-
vök hafa væntaniiega almennt
gildi lika, t.d. í sambandi við
það vandaimál a<ð spá hafiis-
myndun.
III.
Brottför var ákveðin 17.
janúar 1972 frá Halifax
í Noiva Sootia í Austur-Kanada.
Mælzt var til, aö visindamenn
mætfcu aiiilt að fimm diögium fyrr
með tæki sín. Gætu þeir þá eft
ir þörf'Uim kynnt sér aiðistæður
á skipinu og útvegað sér í Hali
fax það, sem kynni að vanta.
Ýmsir okkar höfðu aldrei séð
skipið og höfðu ófullnægjandi
upplýsingaí um tækjabún-
að, viinmuaðstæðiur oig víddir
(mál um bo.rÖ. Ferðalaigið átti
að taka miilili 3 og 6 viikur alls,
háð ísmagni í Baffinsflóa. Ætl-
uinin var að div.eljast vi'k’utíma
í sjiálfri Norðurvök, legigja nótt
við dag, og gera afchiuganir á
um það bil 25 stöðum.
7. janúa.r hafði ég át't siiðustu
viðræður mínar við þó veður-
f'ræðiprófessorana dir. Qrviig og
dr. Vowinckel (við McGill-há-
sikóla i Montreal), kvatt fióiik
mitit tiveim'Ur dögum siðar og
f'lagiið tii Toranto. Leiðangur-
inn hafði verið ákiveðinn
í sikyndi se’nt í okitólber 1971
og þótti hægast að fiá lánuð og
smíðuð tæki v.ið Rannsóikna-
deild Veðurs.toif'u Kanada í Tor
onfco. Bf'tir annaisaman undir-
búning i Torointo fiaug éig, sem
leið lá aust'ur á At’lantshafs-
strönd með dýrmæit apparötiin.
— I Halifax hitti ég sainwerka-
mann mánn og tæiknima'nn, Don
Petzoid, en hanrr haf'ði kom'.ð
beint frá Miontreal og haift með
sér heims'kautafatniað'inn, tivo
troðna sékki. Jöklafræðingu.r-
in.n Roger Bra'.thwa'te ge'kk i
lið með oklkur, en. hainn fór för
þessa í þv’i aiugnamiði: að fylgj-
ast með störfium ok'kar h'nna
og þó öllu heldur til að bregða
sér í land á Devon-eyju, Elles-
mere-eyjiu oig ýimsvm smáeyjium
i Smifch-sundi. Mumu jöiklafræð
imgar koma þar upp veður-
stöðvum.
Bezt er ilóu aflokið og skal
nú rétt aðeins getið áhalda
dkkair of'ainsjáivgtrimanrjanna.
Pyrs't tel ég stöng eina all-
mi'kla, 4 metra langa, með þrem
ur örmiurn, ef'st, í miðju
og neðst, o.g varu á hverjum
aivni vinidmiæilir og hita-
skynjairi. Neðan úr hékk hita-
skynjairi í flotiholt'. ætlaður til
að mælai yfirborðshiita sjávar.
Með áhaldi þessu (og með-
fyligjandi snúnuflseikjiu, sirituc-
urn, o.s.frv.) má mæía ástand
lioftsins þar, sem það strýlkst
við sjávarif'Lötiinn oig mótast af
honum, t.d. hilaiar eða kólnar.
vökraar eða þornar. Má með
mælingunum reiikina út h'taork
una, sem opi.n Norðuirvök
sksnik.r af mikilii rausn ís-
köldiu löfti, sem leið á um. Auk
þessa höfðum við geislun-
armæfa meðferðis, hitaskynj
aira hátt uppi í mastri skips-
ins og síðast en ekki sízt tæki
tiil loilthitamæknga ofar og við
ar en St. Laurent gat flutt okk-
ur, nefnilega úr ískönnunar-
þyriu skipsins. — ískönniunar-
men.n sk ps.ns gerðu vemjuleg-
ar veður- og ísathuganir
á þriggja tima fresti aila ie'.ð-
ina.
Isbrj'ót.ur'nn Louis S. St.
Laure'nt, nefndur eft'r fycr.v.
forsætisráðherra Kanada, bar
virðulegt naín mað rentu og
reyndist meiri og re'sulegri en
ég bjóst við. Hann er um það
bil þrig'gja ára gamall, smíðað-
ur í Montrieal, 10 þúsured lest-
iir og vélin 27 þúsund hestafSa
og má bæta við fjórum, fimm
hestöfum, ef i nauð'rnar rek-
ur. Þrír hverflar knýja þrjá
rafia hvar og eru allir níu í
gangi, þegar mest á reynir í
þykkum is. Auk þe'.rira eru
neyða'rraí'iar. Ekki þdtti mér
sk pið a’nka.nnalegt úfciits bg
Framh. á bis. 21
Kortið sýnir siglingaleið kanadíska ísbrjótsins Lonis S. St. Laurents norður í Baffinsflóa
fyrir vestan Grænland og til baka.