Morgunblaðið - 21.02.1973, Blaðsíða 25

25 i
MORGUNBLADIÐ, MIÐVTKUDAGUR 21. FE8RÚAR 1973
— Góðan daginn Guðnmnd-
ur hvemig gengur annars,
— Ér bað um inniskóna!
— Sjáðu stóra, ljóta fress-
köttinn þarna hinum megin.
— Bókmenntir
„t»ar hillir
óskalandið46
Framhald af bls. 12.
sörmi og áður, átthagarnir og
minningarnar um þá — og við-
hocfin við mannlegu eðli og tján-
ingu þess á breyttum tímum. Nú
er meiri tregi en oftast áður í
upprifjun minninganna, og það
hefur haustað að í huga skálds-
iiis þó að hann geri sér fylliiega
grein fyrir því, að hið innra er
samt við sig, og er þetta skýrt
og listilega sagt í þessum erind-
um:
„Nú er tízka að sýnast svalur
sóiin þegar heitast skín,
lýsa ei með Ijósum orðum
leyndri von né hugarsýn.
Þótt við klæðumst viravirkis
varnarbrynju niðrá tær,
logar eldur enn sem forðum
undir, þar sem hjartað slær.
Þó að tízkan ráði ríkjum,
rim og stuðlar falli úr móð,
rómantik sé dæmd til dauða,
dýrlr hættir, ástarljóð,
bærist undir yfirborði
ennþá hinar sömu þrár.
Hjörtu manna harla lítið
hafa breytzt í þúsund ár.“
Nú er ekkert sitt á hvað i við-
horfum hans við manninum, jafnt
sem einstaklingi og samfélags-
legri veru. Skáldið gengur hressi-
lega að verki og sker að beini,
ekki sízt á þeim, sem hrópa: fylg-
ið mér og þeim, sem ég trúi á, og
þá mun allt, sem þið girnizt, veit-
ast ykkur hér í þessu jarðlifi.
Kvæðið Skálkaskjól hefst þann-
ig:
„Það breytir enginn eðli
nokkurs manns,
þótt ævilangt sé mótuð
skapgerð hans.
í hverju fræi er faiinn
kjami smár.
Sjá litið barn, sem leikur gulli
að
og lætuir ekki bróður hremma
það.
Þar byrjar stríðið strax hið
fyrsta ár.
Að öllu skuli skipt við
lífsins borð
og skammtað jafnt, svo
hljóma fögur orð
um eina heild og eilíf
friðarjól.
Sú himinborna hugsjón vel
er gjörð.
En hún mun aldrei komast
niðrá jörð,
og er því notuð fyrir
skálkaskjól."
Og í síðari hiuta þriðja erindis
segir svo:
„Og máski dæmist þyngsta
syndin sú,
að saklaust fólk var blekkt
með þeirri trú,
sem vitað er, að ekki staðist
fær.“
f næsta ljóði, Tvíburabræður,
er hann enn við sama heygarðs-
hornið, færir þar rök að því, hve
eiginhagsmunahvötin sé óhugn-
anlegá eðlislæg staðreynd. Bræð-
urnir lágu og hjöluðu í bróðemni
í vöggunni, fóru svo til leiks og
náms um lífsins heillandi slóð-
ir. Og velgengni annars var ham-
ingja hins. Og þeim var kærast
í keppni að koma jafnir að
marki, þvi einstaklingshyggjan
var óljós þrá og enn milli svefns
og vöku. En:
. . . nú, þegar hallar ævi ört,
til úrslita hlýtur að draga.
Þeir hagnýta tækni og töfrabrögð
og tefla um iíf og dauða,
unz annars fall verður ham-
ingja hins.“
Það getur svo varla talizt und-
arlegt, að þá er Heiðrekur hefur
lesið „stefnuskrár flokkanna
finun“, sem keppast allir við að
lofa gulli og grænum skógum,
láti sér þetta um munn fara í
Ijóði:
„En ég er þó trúlega hólpinn,
hvemig sem fer.
Og handan við kjördag er bjart
yfir framtið minni.
En — fyrst þeir lofa því sama
allir sem einn,
er ástæðulaust að kjósa að
þessu sinni."
En þrátt fyrir allt, sem hér hef-
ur verið vitnað til, já, og þrátt
fyrir það, að skáldið segir: „Og
dcottinn sjálfur dæmir hart
hvern draumamann. Það bregð-
ast allir, einkum þeim, og einn-
ig hann,“ — og þá farast honum
þannig orð í kvæðinu Við torgíð,
þegar hann hefur minnzt þess,
sem þorri imgs fólks átti við að
búa í bemsku hans og æsku:
„Nú skilja fáir annað eins.
Og öfundsverð er kynslóð sú,
sem fæddist ekki fyrr en svo,
að fátækt öll var Mðin tíð.
En ef hún gæti gert sér ljóst,
hve gæfusöm og frjáls hún er,
til þeirra mundi hún hugsa hlýtt,
sem henni bjuggu þvílák kjör.
En þó að ég sé þreyttur nú
og þrái góða hvild um sinn,
þá vildi ég gjama vakna á ný
á vori snemma — um sólarris,
ef strokið gæti ég árin af,
svo ör og hrukkur fylgdu með.
--------Að öðrum ko.sti allra
helzt
um eilífð vil ég sofa rótt.“
Og í síðasta kvæðinu, Lang-
ferðir, minnist hann þess, að þá
er hann var ungur, beið hann á
bæjarhlaði búinn til langrar
heimanferðar, en úr henni varð
ekkert í það sinn, svo óljúft sem
honum var það, því að föður
hans leizt iLLa á veðurhorfur. Nú
sé að liða að þvi, að hann veffði
að leggja upp í langa ferð og
skyggnist mjög til lofts og
„skimar eftir veðrabrigðum nýj-
um í von um hrið,“ sem hindri
för hans.
Hann hefur sem sé alls ekki,
þrátt fyrir öil sín vonbrigði og
sitt hlífðarlausa raunsæi misst til
fulls sjónar á óskalöndum hins
töfrabláa fjarska.
Hann segir í lok ljóðsins Heim-
urinn og ég: „Þú breyttir ekki
heimi hót, en honum tókst að
breyta þér.“ Þetta virðist mót-
sögn við þá ályktun, sem ég hef
áður vitnað til: „enginn breytir
eðli nokkurs manns, þó ævilangt
sé mótuð skapgerð hans,“ en
nánar athugað er hvort tveggja
þetta rétt. í hverjum manni er
tvennt til, þó að hLútföllin milli
þessi muni vera misjöfn. öllum
lífverum er sjálfsbjargarhvötin
eðlislæg nauðsyn, og það er ekki
fyrr en hún er orðin mjög áber-
andi í framkomu og breytni
mannsins, sem hún er kölluð eig-
ingimi. öllum er líka meðfædd
ekki aðeins þörfin á að njóta ást-
úðar, heldur líka til að veita
hana. Séu þessar eðlishvatir
manninum meðfæddar í jöfnum
mæli — og uppeldi og aðstæður
á bemsku- og unglingsárum
breyta ekki hlutfölluinum, kem-
ur þörf bamsins fyrir að njóta
ástúðar og endurgjalda hana að-
eins fram hjá fullvaxta mannin-
um — í svo til óbreyttu formi —
í samvistum hans við sína nán-
ustu, en gagnvart öðrum í vel-
vild, samúð og hjálpsemi, sem
þegar mikið liggur við getur jafn
vel orðið að fómfýsi, sem ekki
sést fyrir. Það er í rauninni sam-
félag slíkra valmenna, sem sjá-
endur óskalanda hins firðbláa
fjarska hafa látið sig dreyma
uim í vöku og slíkt samfélag hef-
ur ungmennið Heiðrekur Guð-
mundsson þráð, þó að hann af
sínu meðfædda raunsæi fengi
ekki tekið þá trú, að það gæti
orðið til í skyndiáhlaupi, laug-
að og skírt í blóði. Hann hafði
aðeins fest traust á, að hinu ís-
lenzka þjóðfélagi og öðrum, sem
virtu frelsi og varðveitt höfðu
menningararf, gæti miðað veru-
lega í þessa átt, ef takast mætti
að útrýma fátæktinni og misrétt-
inu að mestu ieyti og koma ■ á
mjög auknum jöfnuði í aðstöðu
til hvers konar náms. stórum
jaötari efnahag og þar með ai-
mennari möguleikum til iifsþæg-
Lnda. Um það leyti, sem fyníta
bók hans kemur út, hefur harm
í nokku.r ár unnið verkamanna-
vinnu og almenn verzlunarstörf
og kynnzt fleiri láglaunastéttum
en smábændunum þingeysku.
Hann hefur lifað heimsstyrjlld-
ina siðari og komizt í kynn-i við
hiö blinda og ærið almenaa
kapphlaup manna úr öllum stétt-
um eftir auknu fé, án nokkurs
menningar- eða manndórns-
legs markmiðs. Og við hoíum
séð í tilvitnunum mínum, hve
myrkt honum hefur orðið fyrir
augum, þó að stundum hafi rof-
að til, svo að honum hafi virzt,
að þróunin þokist til réttrar*átt-
ar þungum sporum og hann seg-
ir í gleði sinni á hinum mikla
hátíðisdegi þjóðarinnar: „Ástin
sigrar eigingirni — ástin, sem er
djúp og tær.“
Á þeim aldarfjórðungi, sem
liðið hefur síðan, hefur mildð
vatn fallið til sjávar. Skáldlð hef-
ur séð fátæktinni útrýmt, >al-
menning njóta meiri og margvis-
legri þæginda en hann hafi órað
fyrir, samtakamátt alþýðustétt-
anna verða ósigrandi stórveldl
innan þjóðfélagsins hér og í fiest
um löndum hins vestræna heims
og margvíslegan jöfnuð verða að
veruleika. En úti í veröldinni
hafa verið háðar ógnþrungnar
styrjaldir, einræði og vaida-
níðsla orðið ráðandi víða um
heim — og einstaklingshyggjan
aldrei látið meira til sín taka
Ennfremur kemst hann að raun
um það, sem honum mun ekki
sízt hafa komið á óvart: Hin
unga kynslóð er yfirleitt ekki
þakklát þeirri, sem hefur fært
henni margvísleg þægindi, gert
götu hennar greiða til náms og
fengið henni stóraukinn rétt til
ráða í þjóðféiaginu. Meira að
segja er það nokkur hluti hinna
ungu, sem finnst, að nú hafl
hann ekkert jákvætt til að lifa
fyrir, margir ganga út á glap-
stigu gripdeiila og ofbeldis qg
jafnvel er hópur, sem fyrst qg
fremst stefnir að tortímingu sjálfa
sín . . . En svo hart, sem skátdið
og hugsjónamaðurinn Héðrekiw
Guðmundsson dæmir og svo
djúptæk sem eru vonbrigði hang,
sannar hann nú það, sem h&nn
sagði, þá er fyrstu vonbrigðin
dundu yfir hann:
„En enginn snýr til baka, sem
eitt sinn hingað fer,
þó allt hið bjarta fölni í
veruleika gráum.
Vér horfum út á sæinn, er hlé^á
störfum er.
Þar h llir óskalandið í töfraljóma
bláum.“
Hann vildi vera orðinn ungur
aftur — og þá leggja því tið í í
lífi sínu og starfi, sem felst l
þeirri niðurstöðu, sem hann v»r
þegar kominn að, þá er hann
sendi frá sér þriðju ijóðabókiaa
sína, árið 1958:
„Stríðsins ógnum aldrei ILnnir
eða slokknar hatursbál,
nema sjálfur fyrst þú finnir
frið í þinni eigin sál.“
Allir vitum við, að hann mum
ekki eiga þess kost að „gangai I
endumýjungu lifdaganna“ og
með fordærni sinu þjóna því
ríki, sem þe:r brjóstgóðu og blá-
snauðu menn grundvölluðu, er
faðir hans rfiinntist á forðum í
Ijóði sínu. Svo vill hann þá held-
ur sofna og sofa um eilífð en að
verða frá öðrum heimi aðgerðar-
laust vitni að blóðferli mann-
kynsins á komandi tímum. En ég
pori að fullyrða, að honum verði
ekki frekar að þessari ósk en
hinni — og að hann verði talimn
hafa verið það hreinskiptinn > i
umgengni við samvizku sína, að
ekki þyki ástæða til að siátra
alikálfi, þegar geimfar dauðaas
lendir með hann á flugvelli himn-
anna.
Guðmundur Gislason HagalúL
JEANEOIXON
stiðrnu
jixon spar
Hrúturinn, 21. marz — 19. apríl.
i>Ú verftui halda lífscleíUnili, þótt ýmixleet óvænt berl vtó »S
rólesasta fólk sleppi »ér.
Nautið, 20. april — 20. maí.
-1,'ypir agn os þarft aS ei'ra skyndibreytiaear vrsna þessa,
en það skapar þér aukna vinnu.
Tviburarnir, 21. mal — 20. júni
Því meira. sem þú li'Reur aó þér, því únæejuli'Cri verður þér
daeurinn. I*ú reyuir nýja miieuleika á öllum avióum, .íí fæat vió
þá alla um sinn í kynninffarskyni.
Krabbinn, 21. júní — 22. jútí.
I„i feró hægt i aó ýta á eftir einkamálum. I'ú skynjar, a» álits
þíng er ekkt óskuð.
Ljónið, 23. júlí — 22. ágúst.
Flest af þvl, sem jferist í dag, tefur ekki fyrir framtíðaráætlun
um þínum. I»ér ffefst valkostur, sem kærkominn er.
Mærin, 23. ágúst — 22. september.
Óþolinina'ðin gerir ekkert til að flýta fyrir áformum þínum
senuiieg:t er, að .kuftniyud þín sé hvorki tímabær né haskvæm.
Vogin, 23. september — 22. október.
Vera kann að þú þurfir að fá aðstoð, ef þú tekur ekki daginn
nóftu snemma til að halda verkefnum gærdaftsins i horfinu.
Sporðdrekinn, 23. október — 21. nóvember.
I»ér genffur sérlega vel að hæta úr gamalli þörf núna, og færð
sennilega betra samstarf.
Bogniaðurinn, 22. nóvember — 21. desember.
Þú ert féiaffsiyndiir, samvinnuþýður og skiptist gjarnan á frétt
um við félagana. Vinnuskilyrðin líta út fyrir að breytast mikið tii
batnaðar.
Steingeitin, 22. desember — 19. janúar.
Þú ert stórvel upplagður í dag, áhugamát þfn, sem þú hefur lítt
fært í tal við neinu fá góðan hljónigrunn, er þú nefnir þau og eru
srðbær.
Vatnsberinn, 20. janúar — 18. febrúar.
Mál þín snúast skyndtlega, og verður þér ljóst, er frá lfður, að
það var þér í hag.
Fiskarnir, 19. febrúar — 20. marz.
I»ú verður að sitja á þér í viðskiptum. Þér liættir mjög til að gína
við framtíðarviðskiptum. Slfkt er ekki alltuf hyggilegt.