Morgunblaðið - 28.11.1973, Blaðsíða 12

12
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 28. NÓVEMBER 1973
Ur norskum ritdómum um „Son minn Sinfjötla ”
Hrífandi skáldsaga,
litrík mynd af
norrœnu lífi
SKÁLDSAGA GuSmundar
Daníelssonar, „Sonen min
Sinfjötle“, hefur fengið afburða
lofsamlega hlaðadóma í norskum
blöðum. Stórblaðið „Nalionen" í
Osló birtir t.d. 15. okt. sl. langa
neðanmálsgrein um bókina, eftir
hinn þekkta skálsagnahöfund
Knut Hauge, imdir f.vrirsögninni
Fostineraude islandsk roman,
eða „Hrffandi íslenzk skáldsaga.
Það segir svo:
„Guðmundur Daníelsson er
þekktur rithöfundur á Islandi.
Ilann á að baki sér yfir 30 bækur,
aðallega skáldsögur. Auk þess er
hann eitt af vinsælustu skáldun-
um þar f landi, og það verður
fullkomlega skiljanlegt þeim.sem
lesið hefur þá skáldsögu hans,
sem nú hefur verið þýdd á
norsku.
Sonen min Sinfjötle (Fonna
forlag) er skáldsaga, sem geríst
langt aftur í tímum, í löndum
kringum Eystrásalt, á fimmtu öld
eftir Ki'ist.
Ég verð að játa, að ég byrjaði
lestur bókarinnar með efasemd-
um. Þessir fjarlægu tímar bjóða
upp á rómantískar lýsingar á
persónum og umhverfi, og
íslenzki sögustíllinn liggur hættu-
lega nálægt. Kemst íslendingur
hjá því að falla í þessargryfjur?
En efasemdimar urðu sér til
skammar. Þetta er að minni
hyggju bókmenntalegt verk I há-
um gæðaflokki. Þetta er róman,
sem í frumlegu tíðar- og um-
hverfislýsingum verkar raunsær
og sannsögulegur. Með frjósömu
ímyndurnarafli og sterkri innlif-
un hefur Daníeisson gengið inn í
þessa forsögulegu tfma og fundið
þar lifandi manneskjur. Það er
hi ifandi mynd, sem hann dregur
upp af germönsku og norrænu
menningarlífi áður en kristin-
dómurinn hefur náð svo langt til
norðurs.
Efnið er sótt til Völsungasögu,
og margirafpersónumeru nefnd
ar í öðrum heimildum. En það er
skáld, sem hefur gefið þám líf.
Þetta er sannarlega skáldsaga,
sem heldur áfram að lifa í huga
rrianns lengi eftir að bókin hefur
verið lögð til hliðar. Vfst er þetta
ættarsaga með rætur aftur til
gullaldarinnar í íslenzkum skáld-
skap, en þetta er samt án minnsta
vafa persónulegt og sjálfstætt
verk og á margan hátt nútímaleg-
ur sálfræðilegurróman. Mann-
lýsingarnar eru með miklum
ágætum, ekki sízt kvenlýsingarn-
ar. Fyrst er að telja Signýju,
dóttur Völsungs konungs, sem er
stolt og sterk og hneigist meirað^
veiðum og vopnaburði en kven-
legu sýsli. Hún er gegn vilja sín-
um gefin Siggeiri konungi í Gaut-
landi, þeim manni, sem síðar
drepur með svikum Völsungakon-
unginn og allt fylgdarlið hans,
sem komið er til friðsamlegrar
heimsóknar, leggur síðan undir
sig land þeirra. Signý drotming,
ættrækin og stolt og glóandi af
hatri til eiginmanns síns, lifir
aðeins fyrir hefndina, sem hún
líka kemur fram áður en lýkur.
Og þá er það ambáttin hennar,
Njóla Mánadóttir, kona, sem held-
ur ekki gleymdist, og það er jarls-
dóttirin, Borghildur Ilróðgeirs-
dóttir, goðfreyjan Söguladir kon-
ungur — að vísu, en fyrst og
fremst konur með sterkar kennd-
ir í huga og holdi, tilfinningar,
sem þekkja alla leyniganga mann-
sálarinnar, jafnt fyrir þúsund ár-
um sem í okkartíð.
Því að þessi rithöfundur hefur
nána innsæja þekkingu á mann-
eskjunni. En þaðgustar einnig af
villimennsku og blóðugri fornöld
frá hverri blaðsíðu. Ilápunktur
hins dramatíska krafts hlýtur að
vera atriðið, þar semVölsungssyn-
irnir, sem lifðu af bardagann, eru
settir í fótstokkinn úti í skógi og
þar rifnir á hol af úlfum á nótt-
inni. Manni finnst næstum því
eins og slfkt skáldskaparafl setji
menn í varnarstöðu. Aðeins sá
elztL Sigmundur, brýtur fótstokk-
inn og bjargar lífinu og býr síðan
sem útlagi í skógum óvinalands-
ins og bfður hefndarinnar. Ilann
| eignast soninn Sinfjötlu með
drottningunni, systur sinni, sem
kemur til hans í dularklæðum.
Þessi sonur, hefnandinn, er alinn
upp hjá kónginum, sem heldursig
eiga hann, en er af móður sinni
alinn og fóstraður með það eina
markmið fyrir augum að verða
hæfur til að inna af höndum
hefndarhlutverkið. Þegar timinn
er fullnaður drepur hann hálf-
bróður sinn, sem á að erfa ríkið,
flýr á skóga til síns útlæga föður,
sem síðan verður konungur jarl-
anna og giftist hinni stoltu Borg-
hildi, sem áður hefur stytt föður
sínum aldur, til þess að geta sjálf
skilpulagt uppreisnina gegn
Gautakonunginum, Siggeiri. Víst
verður þetta mikið drama, en öll
frásögnin er skrumlaus og spar-
söm á stór orð, sett fram í raun-
sæju Ijósi án hátíðlegs málfars,
sem gerir allt þetta trúverðugt,
enda verkar það á lesandann sem
sálfræðilega rétt.
Ilægt er að segja, að þetta sé
skáldsaga um hina óhjákvæmi-
legu hefnd á löngu liðinni öld,
hvernig hefnandinn er útvalinn
og verður þræll köllunar sinnar.
Þvf að um síðir rennur upp ör-
lagastund svikarans, Gautakon-
ungsins Siggeirs. Hann er
brenndur inni af Sinfjötla, sem
hann heldur að sé sinn eigin son-
ur. En þá gerist það, að Signý
drottning vil ekki ganga út og
þiggja grið, en deyr af frjálsum
vilja með honum, sem hún hefur
þrátt fyrir allt verið tengd sterk-
um böndum. Hefur ævilangt hat-
ur hennar kannski breytzt í ást á
leið sinni um völundarhús sálar-
Iífsins? Þetta samspil afla, sem
ekki er auðvelt að átta sig á.
En Sinfjötla, hefnandann, hef-
ur hefndin einnig brotiö möur.
Ilann er aðalpersónan. Fíngerður
persónuleiki, sterkur og um leið
sundraður og þjáist óheyrilega,
sem miðdepill hinnar blöðugu
villimennsku. Ilann er þar að
auki bundinn hinni sterku örlaga-
trú norrænnar goðafræði, —
hann veit, að hann er vfgður Oðni
og að fyrir honum liggur ekki, að
njóta ástríkis kvenna og
hamingjusamlegra ævidaga, eins
og aðrir menn fá notið, og það er
nánast meðgleði, sem hann tæmir
eiturbikarinn, sem Borghildur
drottning, stjúpmóðir hans, réttir
honum.
Þetta er sannarlega hnfandi
skáldsaga sem sýnir auðuga og
Guðmundur Daníelsson
litríka mynd af norrænu lífi á
þessum fjarlægu tímum, en sem
fyrst og framst segir frá fólki,
sterku í ást og hatri og ættrækni,
og ennþá sterkara í vilja sínum til
hefnda. Forvitnileg er einnig af-
staðan til Oðins, eins og hún kem-
ur fram hér: hann er raunveru-
leiki f augum fólksins, eins og öll
trúarbrögð eru.
Og rfshá og einmanaleg ersorg
Sigmundar, þar sem hann reikar í
átt til hafsins með dáinn son sinn
í fanginu. Þangað kemur Óðinn
sjálfur, dulbúinn sem gamall
maður í línbrókum, í flekkóttri
kápu, með síðan hött á höfði, og
sækir Sinf jötla látinn.
„Legg aftur að landi, karl, ég vil
með þér lfka yfir um!“hrópar Sig-
mundur. „Eigi ber skipið meira i
einni ferð, konungur," anzaði
bátsmaður, „ég vil sækja þig öðru
sinni.“ Sfðan rær hann burt inn i
sólarlagið, og hverfur þar. Þetta
atriði vekur sterk og ókennileg
áhrif: saga og sögn, ótímabundið,
haf ið yfir stund og stað, allra tíma
örlög manneskjunnar.
( Þetta er einnig aktúel skáld-
saga, með margar hliðstæður við
okkar eigin tíma. Skáldsaga, sem
gefur miklu meira en lesandinn
ræður við eftir fyrsta yfirlestur.
Og hin mörg. þúsund ára gamla
von mannkynsins fær mál á síð-
ustu síðu bókarinnar:
„Þá fyrst,“ mælti Illinur
Bjarkarfóstri, „Þegar þeir guðir
eru dauðir, sem á blóðfórnum
nærast barna sinna, en sverð okk-
ar brotin öll, og söngharpan ein
við lýði, þá fyrst munum vér,
gamlir menn, fá að halda sonum
vorum og gleðjast við þeirra líf.“
„ESgi verður það i okkar tíð,
fóstri" mælti Sigmundur.
„Vertu samt eitthvert sinn,“
gegndi Illinur. Og héldu enn
áfram lengi að mælast við, skáldið
og konungurinn, meðan dreif
húm á skóginn og kvikti stjörnu
undir nótt.
Það er næstum því óskiljanlegt,
að Guðmundur Daníelsson skuli
ekki fyi'r hafa verið þýddur á
norsku. Ilefði hann lifað og skrif-
að meðal fjölmennari þjóðar,
mundi hann eftir minni meiningu
vera einn af hinum stóru í bók-
menntaheiminum.
Fonna Forlagi ber heiður fyrir
að hafa gert þessa skáidsögu að-
gengilega. Bókin er þýdd af As-
bimi Hildreynyr sem hefur haft
hamingjuna með sér I verkinu að
því er málið varðar. Bæði kraf tur-
inn og fíngerð, lykkin" sérkenni-
legt málið og stilinn eru flutt á
hljómandi nýnorsku.
Það er ekki lítil list.
Þessi grein hefur birzt íþremur
stórum blöðum í Noregi fyrir ut-
an „Nationen“ í Osló: „Rogaland“
í Starvanger „Gula Tiden" í Berg-
en og „Valdres“ í Fagernes.
í Oslóblaðinu Dag og Tid“
birtist 9. nóvember alllangur rit-
dómur um „Sonen min Singjötle“
eftir dr. Ivan Orgland lektor,
undir fyi'irsögninni: Ruvande
islandsk romanforfatter.
Nokkru rúmi er þar eytt til að
kynna G.D. og helztu skáldverk
hans. Um „Sonen min Sinfjötle"
segir þar meðal annars:
„...Sonen min Sinfjötle“ er
bók, sem er ekki aðeins spegil-
mynd af samskiptum fólks í forn-
öld, heldur einnig af samskiptum
þjóða í okkar eigin samtíð. Einn
af meginþáttum bókarinnar er
sjálfstæðisbarátta minnihluta
þjóðarbrots, sem verður að flýja
átthaga sína til að komast hjá
tortímingu, en brýzt síðan gegn-
um blóð og eld og óheyrilegar
þrengingar fram til sigurs og
sjálfstæðis. Rithöfundurinn hefur
alltaf okkar eigin tíma íhuganum,
svo að skáldsaga hans hefði í
mörgum atriðum eins getað gerzt
á okkar dögum. Þarna eru að
verki sömu öflin, sem við heyrum
daglega um í blöðum og öðrum
fjölmiðlum. Annars hefur rithöf-
undurinn lagt mesta áherzlu á að
gefa sálfræðilega skýringu á
fólkinu og þeim viðbrögðum þess,
sem við erum vitni að í bókinni.
Og ekki aðeins í þessari bók, held-
ur og í aðalviðfangsefni hans.
I sem fæstum orðum mætti
segja, að skáldsagan Sonur minn
Sinfjötli sé heiðin helgisaga — og
um það lögmál mannlegra sam-
skipta, að stríð leiðir alltaf til
striðs og nýrra eyðilegginga. Þeg-
ar sverð okkar eru brotin og söng-
harpan, þ.e. listin, er ein við lýði,
þá fyrst getum við búizt við betri
tíð og að við fáum að gleðjast við
líf barna okkar, i stað þess að sjá
þeim fórnað á altari hins grimma
guðs..
Fjöldamörg fleiri blöð víðs veg-
ar um Noreg hafa birt greinar
um „Sonen min Sinfjötle" og
höfund hans og ljúka öll miklu
lofsorði á þetta skáldverk.
Islenzkt maíregn
í \TAVAm Dómar um ljóða-
1 11 Ol Og 1 bók Einars Braga
NÝLEGA kom út í Noregi Regn í
maf — ljóðabók Einars Braga í
þýðingu Knut ÖdegSrd. Ritdóm-
arar nokkurra helztu blaða
Noregs hafa fjallaðum Ijóð Ein-
ars Braga, eins og þau birtast í
þessari norsku þýðingu, og fær
Ijóðasafnið f heild sinni mjög lof-
samlega dóma.
Odd Solumsmoen skrifar í
Arbeiderbladet 13. nóvember
undir fyrirsögninni Maíregn á Is-
landi: „Það er vandað Ijóðaval,
sem Knud Ödegárd hefur þýtt eft-
ir Islendinginn Einar Braga -—
„Regn í maí“, eins og hann kallar
bókina. Það er líka nafn við hæfi;
hér er hóglæti og hljóðleiki eins
og í fyrirheitaríku vorregninu
sjálfu, þegar það fellur mílt á
vetrarhrjáð land og vonirnar
vakna á ný við að „himnarnir
opnast". Síðan segir Solums-
moen, að ljóð Einars Braga verði
að lesa hægt. „Þau geyma meira
en sýnist við fyrsta lestur lát-
lausra stefjanna. Þýðing Knuts
Ödegárd er hófsamleg og virðist
vera frumverkunum fullkomlega
trú. Ilann hefur einnig ritað fræð-
andi formála, þar sem meðal ann-
ars er getið helztu æviatriða
Einars Braga.“
I Dagbladet ritar gagnrýnand-
inn Inger Skrede hinn 9. nóvem-
ber um bókina og segir þar um
Einar Braga: „Bragi er nútíma-
skáld, en ekki jafn blóðlítill og
margir skandinavískir skáldbræð-
ur hans. Ilann virðist andlega
skyldari vestrænum skáldum,
amerískum. Ljóð hans eru blóðrík
lífsjátun, oft byggð af bundinni
tónaröð, sem vekur tilfinningu
fyrir tíma er líður. Holdleg ást,
náttúran og stundum dauðinn eru
ort í eitt."
Skrede minnir á þau formálsorð
Ödegárd, að Einar Bragi veki ekki
fyrst og fremst áhuga sem
íslenzkt skáld, heldur sem ágætt
skáld almennt séð. „Það er ekki
nema satt, bókmenntasögulega
hugsað. Og samt er svo mikið af
Islandi í þessari bók, bæði í ytri
minnum og sýnilegum reynslufor-
sendum skáldsins, að uppruna-
landið verður einn af grundvall-
arþáttum verkanna. Þetta skiptir
þó ekki meginmáli. Krafturinn í
ljóðunum er persónulegur —
hann er fólgin í ljóðlistarlegri
rökvísi, sem fylgir sjónfletinurn
og gerir skáldinu kleift að skapa
alveg nýjar myndir."
Sama dag skrifar aðalgagnrýn-
andi Aftenposten, Ole Langseth,
að bókin Regn í maí sé verðmætt
framlag til fjölbreyttari kynning-
ar á þvf, sem hefur verið að gerast
í íslenzku menningarlífi á eftir-
stríðsárunum.. Ilann segir aug-
ljóst, að þekking Einars á sænskri
nútímaljóðlist hafi verið honum
mikils virði, þó að hann sé að
frumtóni og myndanotkun ósvik-
inn íslendingur. „Ilann er það,
sem við í helzti ónákvæmari
merkingu erum vön að kalla lífs-
dýrkanda; um ljóð hans streyma
gróðrarsafi, ylur og vor. Allt gró-
andi líf er fullt af fyrirheitum,
hvort sem það vex í regnmettaðri
maí-mold eða líkama ungrar konu
. . . Ljóð Einars Braga einkennast
oft af sterkri sjónrænni innlifun.
íslenzk náttúra með síbreytileg-
um töfrandi litbrigðum sínum
hefur gert hann að málara í orð-
um, myndauðugu og skynnæmu
skáldi.“ Þýðandanum er einnig
hrósað og sagt, að hann hafi unnið
gott verk í þágu norrænna menn-
ingarsamskipta og lesanda þessar-
ar bókar.
Gagnrýnandinn Jo Öijasæter
segir m.a. f Nationen hinn 20.
október, að „Við lestur ,Jlegns i
maí“ f þýðingu Knuts Ödegárds
verður manni strax ljóst, að Einar
Bragier sérstæður meistari ástar-
ljóðsins, engum öðrum líkur. Það
er eitthvað undralétt, einhver
nær gagnsæ birta yfir mörgum
ástaljóðum hans, og jafnframt
frábær festa i stílnum. Þar næst
veitir maður athygli, að Einar
Bragi hlýtur að vera töluverður
dulhyggjumaður, svo fágætt sem
það nú er. Það kemur gleggst
fram í náttúruinnlifun hans og
skynjun ámannlífinu, fæðingu og
dauða.“
Danska skáldið Ulf Gudmund-
sen, sem hér var á ferð fyrir
skömmu, skrifar einnig um bók-
ina í Vestkysten og segir m.a.:
„Einar Bragi er skáld, sem yrk-
ir einkum um ástina og dauðann,
en vegna næmleika á dul náttúr-
unnar eru ljóðmyndir hans einatt
þaðan runnar. Ilann lofsyngur
hjartanlega holdlegar ástir, og
barnið á sér valinn stað í bókum
hans.
Þessu íslenzka skáldi er gefin
mikil einlægni, sérstakur, sér-
stakur innileikans tónn, sem
maður gleðst yfir að hafa kynnzt í
þýðingu Knuts Ödegárds. —
Vissulega getur „máninn tekið of-
an grímuna og glott" og nakin
stúlkan borið næturgala f augum
— en samt er það alvaran bak við
kímnina, sem heillar.— Skáld-
skapur Einars Braga um hina
míklu hringrás lífsins verðskuld-
ar einnig athygli danskra les-
enda.“