Morgunblaðið - 25.01.1974, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 25. JANÚAR 1974.
19
HAFRÉTTARRAÐSTEFNAN
í CARACAS:
Á að
setja
frelsi
á hafinu skorður?
Hætt við, að lögleysur á hafinu leiði fljótlega til aukinna átaka á borð við þorskastríðið milli
Breta og Islendinga.
EFTIR KURT
HUSMAN
UM aldir hafa þjóðir heims Iit-
ið svo á, að hið opna haf utan
landhelgi strandríkja væri
svæði, þar sem öllum væri
frjálst að ferðast um og stunda
veiðar. Nú er hins vegar svo
komið, að grundvallarhug-
myndir manna um frelsi á höf-
um heimsins hafa breytzt. Atök
um fiskveiðilögsögu, vöruflutn-
ingabönn til ýmissa landa,
mengun af völdum olíu og úr-
gangsefna, sem fleygt hefur
verið í höfnina i ríkum mæli,
kjarnorkuvopnatilraunir, sí-
harðnandi barátta um auðlind-
ir f og undir hafinu — allt
hefur þetta haft i för með sér
endurmat fyrri hugmynda.
Eftir nokkra mánuði verður
haldin hafréttarráðstefna á
vegum Sameinuðu þjóðanna i
Caracas í Venesuela. Markmið
hennar verður að reyna að setja
lög um hafið og hafsbotninn.
Vandamálin eru hins vegar svo
viðtæk og margs konar hags-
muni og mótsagnir við að fást,
að vafasamt má telja, að þessari
mikilvægu lagasetningu verði
lokið fyrr en í þriðja áfanga
ráðstefnunnar, sem fyrirhugað-
ur er í Vínarborg á árinu 1975
eða í versta falli ári síðar.
A hafréttarráðstefnunum í
Genf á árunum 1958 og 1960
voru skjalfestar þær reglur,
sem flestir höfðu farið eftir
fram á þann dag, þótt óskráðar
væru. Fulltrúar þeirra þjóða,
sem þátt tóku í þessum ráð-
stefnum, urðu ásáttir um al-
mennar grundvallarsetningar,
sem nú — fimmtán árum siðar
— stendur til að skýra nánar og
afmarka. En síðan hafa risið
margháttuð vandamál, sem
menn sáu þá ekki fyrir, og þess
ber að gæta, að mörg núverandi
aðildarríki Sameinuðu þjóð-
anna eru ófús að samþykkja
samkomulag á þessu sviði, sem
þau hafa ekki átt neinn þátt í
að móta.
Landhelgi
Hverju strandriki tilheyrír
landhelgi, sem i eina tíð var
afmörkuð með fallbyssuskoti;
þá þótti hæfilegt, að landhelgin
svaraði til þeirrar vegalengdar,
sem kúlan fór frá ströndu. Síð-
an var tekið að ákvarða stærð
Iandhelgi nánar, í sjómílum
(þar sem ein sjómíla jafngildir
1852 metrum).
Á Genfarráðstefnunni árið
1958 voru 73 ríki fylgjandi
þriggja mílna Iandhelgi, þar á
meðal stóru siglingaþjóðirnar,
Bandarikin og Bretland. En þar
sem kröfur um landhelgi voru
misjafnar og sum lönd viídu þá
þegar allt að 200 mílna Iand-
helgi, náðist ekki samkomulag
um algilda reglu i þessu efni. í
grundvallaratriðum hefur þó
tólf mílna landhelgi verið virt
síðan.
Þegar Islendingar færðu fisk-
veiðilögsögu sína út í 50 sjómíl-
ur árið 1972 á þeirri forsendu,
að fiskimiðin umhverfis Ísland
væru að verða uppurin, kom til
hins svonefnda þorskastríðs
milli Bretlands og islands. Tiu
önnur ríki, flest í Suður-
Ameríku hafa sett fram kröfur
um 200 sjómílna landhelgi eða
fiskveiðilögsögu.
Landgrunnssam-
þykktin
A Genfarráðstefnunni 1958
var gerð samþykkt um, að ríki
skyldu hafa einkarétt á auð-
lindum á hafsbotni landgrunns
síns, allt að 200 metra dýpi eða
svo langt út, sem unnt væri að
vinna auðlindir á hafsbotni.
Með aukinni tækni hafa svo-
nefnd ,,vinnslumörk“ ríkja
stöðugt færzt lengra og lengra á
haf út. Er þess ekki langt að
biða, að ástandið í þessum efn-
um verði óviðunandi með öllu,
verði ekki settar einhverjar
reglur i staðinn fyrir „vinnslu-
mörk“, því að senn verður
tæknilega kleift að ná málmum
af 4000 metra dýpi. Mörg ríki
eru þeirrar skoðunar, að auð-
lindir á hafsbotni eigi að vera
sameiginleg eign alls mann-
kyns. Þessari skoðun fylgja
einkum innríkin, þ.e. ríki, sem
hvergi eiga land að sjó, og riki,
sem ekki hafa yfir nægilegum
fjármunum eða tæknibúnaði að
ráða.
Olíuleit
Aðgerðir Arabaríkjanna í
olíumálunum að undanförnu og
óhjákvæmilegar stórhækkanir
á olíuverði eiga vafalaust eftir
að reka mjög á eftir ieit að olíu
neðansjávar undan ströndum
landa eða „offshore-oliu“, eins
og sagt er á máli fagmanna.
Árið 1971 komu um 18% þeirr-
ar olíu, sem unnin er í heimin-
um frá slíkum lindum, en gert
er ráð fyrir, að árið 1985 verði
„offshore" olía orðin um helm-
ingur allrar olíu, sem framleidd
er í heiminum, enda þótt t.d.
olíuframleiðslan í Norðursjó
verði tíu sínnum kostnaðar-
samari en framleiðslan í Araba-
ríkjunum. Undan strönd
Bandaríkjanna eru aðstæðurtil
muna auðveldari viðfangs en í
Norðursjó, en þó kostar hver
borhola þar að meðaltali um
eina milljón dollara.
Ekki er ennþá vitað, hversu
mikið magn olíu er til neðan-
sjávar, en t.d. sovézkir jarð-
fræðingar halda því fram, að í
landgrunni Sovétrikjanna í
Barentshafi og Karahafi megi
finna olíumagn, er samsvari
helmingi þeirra oliulinda
heims, sem þegar eru þekktar.
Önnur deilumál
En það verða ekki einungis
þessi mál, sem setja svip á kom-
andi hafréttarráðstefnu i
Caracas. Þegar Egyptar lokuðu
Dab- el Mandebsundi og tóku
þar með fyrir umferð til
ísraelsku hafnarborgarinnar,
Eilat, komst í hámæli, ágrein-
ingurinn um réttindi til
frjálsra siglinga um sund. A
alþjóðlegum siglingaleiðum um
hafsvæði jarðkringlunnar eru
nefnilega um 150 slík „nálar-
augu“.
Hafréttarráðstefnan þarf
einnig að fjalla um eftirfarandi
vandamál: Getur strandríki
stöðvað siglingu skips, sem flyt-
ur olíu eða önnur hættuleg
efni? Hvernig er unnt að koma
í veg fyrir mengun hafsins og
hver á að hafa umsjón með
eftirliti þar að lútandi? Og þá
er komið að geislavirkri meng-
un. Eru kjarnorkuvopnatil-
raunir á Kyrrahafi samræman-
legar frelsi á hafinu?
Vídd landhelgi
Frá því árið 1968 hafa
stórveldin beitt sér ákaft fyrir
þvi, að landhelgi verði tak-
mörkuð við tólf sjómilur i
mesta lagi. Þau ættu að fá
öruggan meirihluta aðildar-
ríkja hafréttarráðstefnunnar
fyrir tillögu þar um, svo
framarlega sem þau fallast á
þá skoðun ríkja Afríku og
Suður-Ameríku, að sérhvert
ríki skuli hafa 200 sjómílna
efnahagslögsögu — en innan
þeirra marka skuli strandriki
hafa einkarétt á öllum náttúru-
aðlindum, það er að segja fisk-
veiðum og nýtingu hafsbotns-
ins og þess, sem þar kann að
finnast. Ofangreind landhelgi
ætti þá að tryggja alþjóðlegt
ferðafrelsi um Ioft og lög.
Veiðikvótar.
Utan fiskveiðilögsögu rikj-
anna ætti að skipuleggja fisk-
veiðar með sérstökum veiði-
kvótum og milliríkjasamning-
um, sem kæmu i veg fyrir rán-
yrkju fiskimiða. Þetta atriði
verður þó vafalaust mjög um-
deilt, það að þar rekast á miklir
hagsmunir þeirra ríkja, sem
stunda úthafsfiskveiðar annars
vegar, sem stunda veiðar á
grunnsævi.
Varðandi nýtingu auðlinda á
hafsbotni utan 200 milna auð-
lindalögsögu einstakra ríkja
hallast Bandaríkin og Norður-
lönd að þeirri hugmynd, að þar
komi til sterk alþjóðastofnun,
sem sjái um að dreifa gegn
ákveðnum gjöldum vinnslurétt-
inda til hinna ýmsu aðila, sem
áhuga hafa. Svartsýnir menn
óttast þö, að þessi gjöld muni
aldrei duga til mikils annars en
halda uppi stjórnunarkostnaði
stofnunarinnar. Iðnaðarrikin
vilja ekki gefa alþjóðastofnun
of mikil völd i þessu efni, því að
þau kæra sig ekki um að láta
takmarka athafnafrelsa sitt í
framtíðinni.
Tekur langan tíma
Þorskastríðið milli Bretlands
og íslands er dæmi um, hve
fljótt getur komið til átaka á
hafinu milli ríkja, vegna þess
að lagaákvæði eru ekki fyrir
hendi. Því verður lögð áherzla
á, að ráðstefnan í Caracas taki
ekki of langan tirna. Sennilega
verður þess krafizt, að endan-
legar samþykktir verði ekki
gerðar nema fyrir þeim sé vilji
tveggja þriðju hluta aðildar-
ríkja. Og jafnvel þá verða þær
ekki strax bindandi, því að þá
er eftir að fá staðfestingu þinga
viðkomandi landa. Loks verða
samþykktirnar ekki bindandi
nema í samskiptum rikja, sem
staðfesta þær og undirrita.
Fari hins vegar svo, að menn
komist ekki að samkomulagi
um aðalatriði hafréttar er stór
hætta á því, að frelsið á hafinu
fari út i algert öngþveiti.
Arthur Aanes:
HUGLEIÐINGAR UM
VARNARMÁLIN
ÉG var að lesa leiðara í Þjóð-
viljanum nú í kvöld (12 jan.
1974). Mér blöskrar túlk-
un sú, sem þetta blað, Þjóð-
viljinn notar um varnarsamning
Bandaríkjanna og Islands. Heldur
ritstjóri Þjóðviljans virkilega, að
lýðræðissinnaðir íslendingar trúi
slíkri rangfærslu og í þessum leið-
ara stendur? Nei, íslendingar eru
ekki það skyni skroppnir, að slíkt
gengi ómelt í þá.
Mig langar til að segja þér Þjóð-
viljamaður, hvers vegna
kommúnistar á islandi eru svona
kappsfullir um að koma hernum
úr landi og ísland úr Nato. Það er
vegna þess, að kommúnismi er
heímsvaldastefna, kommúnistar á
íslandi, sem nú bera nafnið ,,A1-
þýðubandalag" stefna að því að
ná algjörum yfirráðum yfir is-
landi, en það er ekki af ættjarðar-
ást.
Alþýðubandalagsmönnum á is-
landi er vel ljóst, að á islandi ná
þeir ekki meirihlutavaldi i stjórn
landsins með lýðfrjálsum
kosningum, því aðstoð frá Rúss-
um geta þeir ekki fengið, fyrr en
varnarliðið er farið af landinu og
ísland er farið úr Nato. Þetta er
ástæðan fyrir þeim gengdarlausa
áróðri, sem Alþýðubandalags-
menn hafa haldið uppi, sfðan
varnarsamningurinn var gerður
við Bandaríkin og island gekk i
N ato.
Kommúnistastefnan í Rúss-
landi er sú mesta einræðisstefna,
sem til er, i heiminum i dag, eftir
því sem bezt er vitað, og þar eru
alþýðumenn og rithöfundar bæld-
ir niður með sterku hervaldi og
leynilögreglu, sem aftur er mögu-
legt með því að láta herinn og
leynilögregluna njöta mikilla for-
réttinda i rússneska þjóðfélaginu.
Þetta geta Þjóðviljamenn ekki af-
sannað, ef þeir reyna að afsanna
þetta, þá skrökva þeir visvitandi,
en þá munar ekki mikið um slíkt
smáræði, þegar einkahagsmunir
nokkkurra flokksforingja þeirra
eru í veði og allra þeirra, er
marka línuna frá höfuðstöðvun-
um. Stjórnmálaflokkur þeirra
hefur lifað á áróðri og blekkingu
af svörtustu tégund, sem hugsazt
getur í pólitík allt frá upphafi.
íslenzkt þjóðfélag er búið að tapa
miklu vegna kommúnista í þessu
landi og allar ríkisstjórnir
íslenzkar, sem hafa haft
kommúnista í slagtogi, hafa
hrökklazt frá völdum eftir stuttan
tima, en landið þá rúið trausti,
fjármál í megnustu óreiðu. Þá
hefur hið „vonda íhald“, orðið að
taka við og rétta við fjárhag og
atvinnulíf, eftir þvi sem hægt hef-
ur verið, miðað við árferði hverju
sinni. Þetta hefur nú komið það
oft. fyrir hér, að Islending-
ar ættu nú að vera búnir að
fá nóg af vinstra bröltinu. Al-
þýðuna á íslandi er ekki hægt að
sameina meira en orðið er, því
það eru nefnilega alltof margir
vinstri flokkar og forkólfar
þeirra, sem vilja ráðin i „sínum
höndum“.
Nú langar mig að benda þér
Þjóðviljamaður á, að þegar þú ert
að skrifa um málefni, er varðar
þjóðina, mátt'þú ekki segja „við
íslendingar", því þið Þjóðvilja-
menn skrifið ekki fyrir meiri-
hluta islenzku þjóðarinnar, bara
fyrir 18055 manns.
Ef nokkur stjórnmálamaður
skrifar fyrir „meiri hluta" þjóðar-
innar, þá er það Sjálfstæðisflokk-
urinn, sem hefur mestan hluta
kjósenda á bak við sig, stærsti
stjórnmálaflokkurinn í landinú.
Hinir flokkarnir hafa aldrei getað
unnið saman af heilindum stund-
inni lengur.
Það er algjörlega rangt hjá þér
Þjóðvíljamaður, að Island sé her-
numið land. Það var gerður um
þetta samningur af frjálsum vilja
um varnir landsins. Þetta var gert
til þess, að kommúnistum á ts-
landi tækist ekki með aðstoð frá
Rússum að ná völdum hérna eins
og í Eystrasaltslöndunum. Ef
fiskilögsaga verður á næstunni
færð út I 200 milur, eins og nú
lítur út fyrir, mun Rússa vanta
viðlegupláss fyrir sin stóru fiski-
Framhald á bls.25.