Morgunblaðið - 19.06.1974, Blaðsíða 16

16
MQRGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 19. JÚNÍ 1974
a ......—... ..... —.. ... - ..
Útgefandi hf. Árvakur, Reykjavík.
Framkvæmdastjóri Haraldur Sveinsson.
Ritstjórar Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Ritstjórnarfulltrúi Þorbjörn Guðmundsson.
Fréttastjóri Björn Jóhannsson.
Auglýsingastjóri Árni Garðar Kristinsson.
Ritstjórn og afgreiðsla Aðalstræti 6. sími 10 1 00.
Auglýsingar Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
Í lausasölu 35,00 kr. eintakið.
Svo virðist sem
þjóðin standi á barmi
hruns í fjármálum og pen-
ingamálum við lok þriggja
ára valdaferils vinstri
stjórnar. Sl. laugardag
upplýsti Mbl., að yfirdrátt-
arskuldir viðskiptabanka
næmu nú um 4000 millj.
kr. hjá Seðlabanka og er-
lendum bönkum og raunar
mun þessi upphæð komin
nokkuð á fimmta þúsund
milljónir. Af þessum yfir-
dráttarskuldum hjá Seðla-
banka verða viðskipta-
bankarnir að greiða 18%
refsivexti eða talsvert
meira en venjulega útláns-
vexti og má því Ijóst vera,
að ótilneyddir reka þeir
ekki fjármálapólitík af
þessu tagi. Staða viðskipta-
bankanna gagnvart Seðla-
banka hefur aldrei verið
jafn alvarleg og nú og í
raun þýðir hún, að öll útlán
viðskiptabankanna um
þessar mundir fara fram
með þeim hætti, að bank-
arnir gefa út ávisanir á
innstæðulausa reikninga
hjá Seðlabanka og tapa
peningum á hverju láni
sem þeir veita vegna þess,
að þeir verða að borga
hærri vexti af þeim pen-
ingum, sem þeir lána,
heldur en þeir fá greidda
hjá sínum lántakanda.
Eðlilega vaknar sú
spurning í hugum fólks,
hvað valdi hinni alvarlegu
HRUN
stöðu viðskiptabanka gagn-
vart Seðlabanka. Til þess
liggja ýmsar ástæður, að
viðskiptabankarnir eru svo
skuldugir gagnvart Seðla-
bankanum. í fyrsta lagi er
ljóst, að talsverðar birgðir
útflutningsafurða eru nú
til í landinu og hafa bank-
arnir því ekki fengið
endurgreidd afurðalán út á
þessar birgðir. í öðru lagi
er það staðreynd, að
sparifjáraukningin, sem
stendur að langmestu leyti
undir útlánum viðskipta-
bankanna, hefur dregizt
mjög saman síðustu mán-
uði og alveg sérstaklega
síðustu vikurnar. I þriðja
lagi liggur í augum uppi, að
hin gífurlega verðbólgu-
þróun veldur því, að at-
vinnuvegirnir þurfa á sí-
fellt auknu rekstrarfé að
halda til þess að lenda ekki
í greiðsluþrotum í verð-
bólgunni og að viðskipta-
bankarnir hafa einfaldlega
ekki haft yfir að ráða fjár-
magni til þess að mæta
þessum sífellt auknu kröf-
um um rekstrarfé. Það er
því fyrst og fremst hið al-
menna öngþveitisástand í
efnahagsmálum, sem veld-
ur hinni alvarlegu stöðu
viðskiptabankanna.
Auðvitað hefðu banka-
stjórar viðskiptabankanna
fyrir löngu átt að stöðva öll
útlán til viðskiptaaðila, ef
þeir hefðu haft í huga hag
þeirra lánastofnana, sem
þeir veita forstöðu, en
stöðvun útlána viðskipta-
bankanna hefði mjög fljót-
lega leitt til algjörrar
stöðvunar helztu atvinnu-
greina landsmanna og þá
fyrst og fremst útgerðar-
og fiskvinnslu. Frammi
fyrir þessum valkostum
hafa bankastjórar við-
skiptabankanna tekið þann
kostinn að stefna bönkun-
um í gífurlega yfirdráttar-
skuld gagnvart Seðlabanka
til þess að halda atvinnu-
vegunum gangandi um
sinn, en ljóst er, að þannig
er ekki hægt að halda
áfram endalaust og að því
hlýtur að koma, að við-
skiptabankarnir geta ekki
lengur yfirdregið reikn-
inga sína hjá Seðlabanka.
Til viðbótar hinni alvar-
legu stöðu í peningamálum
landsins er ljóst, að helztu
fjárfestinga- og fram-
kvæmdasjóðir landsmanna
eru galtómir og vantar
geysilega fjármuni til þess
að standa undir fyrirhug-
uðum lánveitingum og
framkvæmdum á þessu ári.
Þannig sýnist augljóst, að
byggingarsjóð ríkisins,
stofnlánadeild landbún-
aðar, fiskveiðasjóð, vega-
sjóð og framkvæmdasjóð
vanti samtals um 6000
millj. kr. til þess að þessir
sjóðir geti sinnt þeim verk-
efnum, sem þeim er ætlað
lögum samkvæmt og engar
horfur eru á því, að núver-
andi ríkisstjórn hafi fundið
eða finni ráð til þess að
leysa þetta mikla peninga-
vandamál sjóðanna.
Loks sýnist augljóst, að
mikill greiðsluhalli verði á
ríkissjóði í ár að óbreyttum
aðstæðum. Þegar ríkis-
stjórnin lagði fram frum-
varp sitt um viðnám gegn
verðbólgu í byrjun mai
gerði hún ráð fyrir því, að
greiðsluhalli ríkissjóðs I ár
yrði um 2000 millj. Síðan
hefur hún stóraukið niður-
greiðslur, sem kosta um
1300 millj. til ársloka,
þannig að svo virðist, sem
stefnt sé í 3300 millj. kr.
greiðsluhalla hjá ríkissjóði
I ár.
Til viðbótar þessum
hrikalegu tölum blasir við
sú staðreynd að gjaldeyris-
varasjóðurinn er að tæm-
ast og um síðustu mánaða-
mót nam hann tæplega
fjögurra vikna innflutn-
ingi, en þegar vinstri
stjórnin tók við völdum I
júlí 1971 tók hún við gjald-
eyrisvarasjóði, sem gat
staðið undir 14 vikna inn-
flutningi. Um síðustu mán-
aðamót voru innan við
2900 millj. I gjaldeyrisvara
sjóðnum, en jafnframt
skuldum við Rússum um
þessar mundir milli 1500
og 2000 millj. kr. Þegar á
allt þetta er litið, er ekki of
sagt, að I fjármálum og
peningamálum okkar Is-
lendinga blasir við stórfellt
hrun og það verður ekki
öfundsvert verkefni
þeirra, sem við taka að
kosningum loknum að tak-
ast á við þessi vandamál og
finna á þeim viðunandi
lausn.
í FJÁRMÁLUM
Baldur Guðlaugsson lögfrœðingur:
VANHUGSUÐ áform
vinstri stjórnarinnar um
að gera landið varnar-
laust hafa beint athygli
manna, innlendra sem er-
lendra, að hinu mikil-
væga hlutverki varnar-
stöðvarinnar I Keflavík.
Frá sjónarhóli okkar ís-
lendinga skiptir auðvitað
meginmáli, að hér sé sá
viðbúnaður, sem nægi til
að verja landið erlendum
þrýstingi, pólitískum eða
hernaðarlegum, eða
beinni erlendri íhlutun.
Varnarliðið er þjálfað til
fyrstu varna auk þess
sem undir vopnum eru í
Bandaríkjunum tugir
þúsunda hermanna, sem
sérstaklega hafa verið
þjálfaðir til varna á ís-
landi og fluttir yrðu hing-
að I skyndingu ef nauð-
syn krefði. En það er
fyrst og fremst vera
bandarísku hermann-
anna sjálfra á íslenzkri
grund, sem skapar þá
öftrun (deterrence), sem
öryggi landsins er nauð-
synlegt, því árás á Island
jafngilti þá árás á Banda-
ríkin. Auk þess að verja
landið í þessum þrengra
skilningi, stuðlar starf-
semi sú, sem haldið er
uppi frá varnarstöðinni I
Keflavík einnig að ákveð-
inni festu í næsta
nágrenni íslands og eyk-
ur þar með enn frekar
öryggi lands og þjóðar.
Eftirlit það, sem rekið er
frá Keflavíkurflugvelli
með rússneskum kafbáta-
og flugferðum í Norður-
höfum, er talið ómetan-
legt heildarvörnum
Atlantshafsbandalagsins
og yrði ekki komið við
með jafn tryggum hætti
á annan hátt.
★
Meirihluta íslendinga
eru framangreindar stað-
reyndir ljósar og hafa
tjáö þau viðhorf sín með
eftirminnilegum hætti I
undirskriftasöfnuninni
„Varið Land“. Það væri
hins vegar ekki úr vegi
að benda þeim her-
stöðvarandstæðingum,
sem hæst gala um friðar-
ást sína og framlag Is-
lands til heimsfriðarins
(með brottrekstri
varnarliðsins og úrsögn
úr Atlantshafsbandalag-
inu!), á aðra hlið her-
stöðvarmálsins, sem
minni gaumur hefur ver-
ið gefinn, en ætti með
réttu að gera þá að áköf-
ustu stuðningsmönnum
áframhaldandi eftirlits-
og varnarstarfsemi frá
Keflavíkurflugvelli. Hér
er um að ræða óbeint
framlag Islendinga til
samningagerðar stór-
veldanna um takmarkan-
ir á kjarnorkuvígbúnaði
sínum. Skoðum þetta
nánar.
Vorið 1972 gerðu Rúss-
ar og Bandaríkjamenn
með sér tvo samninga,
sem lutu að takmörkun á
framleiðslu kjarnorku-
eldfluga. Annar samning-
urinn fjallaði um eld-
flaugavarnarkerfi og tak-
markaði leyfilegan fjölda
slíkra kerfa. Hinn samn-
ingurinn fjallaði um há-
marksfjölda árásareld-
fluga og var sá til 5 ára.
Vonazt er til, að frekari
samningar geti tekizt
með ríkjunum tveimur
um takmörkun árásareld-
flauga, þótt nú sé ekki
búizt við, að heildarsamn-
ingar takist á fyrirhuguð-
um fundum þeirra Nix-
ons Bandaríkjaforseta og
Bresnjefs aðalritara
seinna I þessum mánuði.
Samningarnir frá 1972
kváðu á um leyfilegan
hámarksfjölda kjarn-
orkuknúinna árásareld-
flauga og unnu Banda-
ríkjamenn það til samn-
ingsgerðarinnar að heim-
ila Rússum nokkra yfir-
burði hvað fjölda flaug-
anna snerti. En það, sem
athyglisverðast má telj-
ast I sambandi við þessa
samninga og yfirstand-
andi samningaviðræður
risaveldanna um sama
efni, er, að ólíkt Banda-
rfkjamönnum hafa
Sovétmenn aldrei veitt
neinar upplýsingar um
eldflaugastyrk sinn eða
annan vigbúnað. Banda-
ríkjamenn hafa orðið að
byggja á upplýsingum,
sem þeir hafa getað aflað
sér með notkun gervi-
hnatta og annarrar eftir-
litstækni, svo sem eftir-
litsfluginu frá Kefla-
víkurflugvelli. Rússar
hafa hvorki gert að játa
eða neita þeim tölum,
sem Bandaríkjamenn
hafa lagt fram um eld-
flaugastyrk Sovétmanna
og getur því nærri hvort
of ríflega hefur verið
áætlað. Til viðbótar þess-
um þvergirðingshætti
hafa Sovétmenn ávallt
hafnað öllu eftirliti ann-
arra þjóða með því, að
þeir framfylgdu ákvæð-
um samninga um sam-
drátt eða takmörkun víg-
búnaður.
★
Það má augljóst vera,
hversu örðugt og áhættu-
samt það er fyrir Banda-
ríkjamenn að ganga til
samningsgerðar við
Sovétmenn um takmörk-
un vígbúnaðar, þegar
svona er í pottinn búið.
Því aðeins er þess að
vænta, að þeir álíti slíkt
samrýmast öryggishags-
munum sínum, að þeir
telji sig ráða yfir áreiðan-
legri tækni til eftirlits
með vígbúnaði og umsvif-
um Sovétmanna. Og ætti
þá að verða enn ljósar,
hvílíkt gildi eftirlitið frá
Keflavíkurflugvelli með
kjarnorkukafbátum
Rússa hefur, ekki ein-
ungis fyrir varnir íslands
og NorðurAtlantshafs-
ríkjanna, heldur og fyrir
áframhaldandi viðleitni
Bandaríkjamanna til að
ná samkomulagi um tak-
mörkun gjöreyðingar-
vopna og draga þannig úr
ófriðarhættu í heimin-
um. Þessa væri herstöðv-
arandstæðingum hollt að
minnast í hinum háværu
tilraunum sínum til að
frelsa heiminn.
Ábending til herstöðvarandstæðinga