Morgunblaðið - 17.07.1974, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 17. JULI 1974
13
Mynd þessi var tekin I maf 1964, þegar sveitir þjóðvarðliðsins og hersveitir
tyrkneska minnihlutans áttust við. Liðsmenn beggja höfðu grafið skotgrafir f
Kyrenia-f jöllum og var skammt þar á milli. Makarios fór þá f könnunarferð til
vfgstöðvanna og var mynd þessi tekin, er hann var að heilsa þjóðvarðliðum.
Nafn Makariosar
órjúfanlega tengt
sjálfstœði Kgpur
„KÖTTURINN hefur nfu iff og sama er að segja um Mikoyan,“
var stundum sagt hér áður fyrr — og þá átt við hinn kunna
sovézka stjórnmálamann Anastas Mikoyan, sem lifði af ótrúieg-
ustu atvik á byltingarárunum f Rússlandi og hreinsanir og
pólitfskar ofsóknir árautganna þar á eftir. Nú orðið má með
nokkrum sanni segja það sama um-Makarios erkibiskup á Kýpur;
hann hefur lifað af margt banatilrséðið og virðist eftir fréttum að
dæma hafa komizt heill á húfi úr þeim átökum, sem f landinu
urðu f fyrradag, þegar þjóðvarðliðíð gerði stjórnarbyltingu undir
forystu grfskra herforingja.
Eftir því sem bezt verður séð af
fréttum um stjórnarbyltinguna
virðist hún ekkihafakomið áóvart
þeim, sem fylgzt hafa með málun-
um þar um slóðir — og þá ekki
sjálfum Makariosi, því að hann
hafði kvartað sáran yfir þvf að
undanförnu, að grísku her-
foringjarnir væru að undirbúa
byltingu gegn sér og ætluðu jafn-
vel að ráða sig af dögum. Sakaði
forsetinn grísku herforingja-
stjórnina f Aþenu um að standa
að baki þessu samsæri og krafðist
þess, að herforingjarnir á Kýpur
yrðu kallaðir heim.
Þjóðvarðliðið á Kýpur var sett á
laggirnar fyrir rúmum áratug,
þegar ástandið þar var með versta
móti. Til harðra bardaga kom
milli hersveita grísku og Tyrk-
nesku þjóðarbrotanna og styrjöld
milli Grikklands og Tyrklands var
yfirvofandi. Hafði Makarios óttazt
innrás Tyrkja á Kýpur og þvf
fengið grísk yfirvöld til samvinnu
um s^ofnun þjóðvarðliðs. Foringj-
ar þess urðu allir griskir eða
grískættaðir Kýpurbúar. Með ár-
unum hefur risið ágreiningur
milli liðsins og forsetans og
undanfarið hefur hann viljað
fækka í því, allt ofan í 4000 menn.
Einnig hefur hann verið þvf
fylgjandi að stytta herskyldu úr
tveimur árum í fjórtán mánuði. Á
hinn bóginn setti hann á laggirn-
ar allmyndarlegar öryggislög-
reglusveitir og skipað eigin
stuðningsmönnum, sem hann
taldi betur treystandi en þjóð-
varðliðinu.
En þjóðvarðliðið vildi alls ekki
láta skera sig niður og þá ekki
herforingjastjórnin í Aþenu, sem
hefur lengi fundið Makariosi
ýmislegt til foráttu — og tæpast
hefur það hlýjað Aþeningunum
um hjarta, þegar Makarios sendi
þeim tóninn í bréfi sfnu á dögun-
um, kvaðst lftt hrifinn af her-
foringjastjórnum yfirleitt, en sér-
staklega væri sér f nöp við þá, sem
sæti í Aþenu.
Sjálfstœðis-
baráttan
gegn Bretum
Nafn Makariosar er órjúfanlega
tengt sögu sjálfstæðis á Kýpur.
Hann barðist harðri baráttu gegn
yfirráðum Breta á sfnum tíma, en
var þá þeirrar skoðunar, að landið
ætti að sameinast Grikklandi.
Þegar hann sá fram á, að tyrk-
neski minnihlutinn mundi ekki
sætta sig við sameiningu, skipti
hann um skoðun og gerði sig
ánægðan með, að landið yrði sjálf-
stætt, fullvalda ríki og reynt yrði
að finna leiðir til þess að þjóðar-
brotin gætu lifað saman f friði. En
það hefur gengið skrykkjótt.
Makarios fæddist i t'anayia 13.
ágúst 1913 og var í upphafi skírð-
ur Michael Mouskos. Faðir hans
var fátækur hjarðmaður. Þrettán
ára að aldri gekk Michael í
Kykko-klaustrið f nágrenni
Panayie og dvaldist þar við nám
og störf í sjö ár. Arið 1938 fór
hann til Grikklands að nema guð-
fræði, gerðist síðan munkur og
tók upp nafnið Makarios, sem
þýðir „hinn blessaði". Hann var
vfgður árið 1946 og fór eftir það
til Bandaríkjanna, þar sem hann
stundaði háskólanám í Boston og
starfaði sem prestur grisk-
kaþólskra á Nýja-Englandi. Þrem-
ur árum síðar sneri hann aftur
heim til Kýpur og tók þar við
biskupsembætti f Kition.
Þegar heim kom hafði Makarios
tvö markmið í huga: Að losna við
yfirstjórn Breta og endurskipu-
leggja kirkjuna á Kýpur.
Árið 1950 var hann kjörinn
erkibiskup, 37 ára að aldri, og
komst þá verulegur skriður á
baráttu hans gegn Bretum. Fyrst
hélt hann uppi óvirkri, friðsam-
legri andstöðu gegn þeim, en tók
síðan þátt í skipulagningu neðan-
jarðarsveita, sem í kringum 1955
hófu að berjast gegn Bretum með
smygluðum vopnum. Árið 1956
handtóku Bretar hann og fluttu í
útlegð til Seychelles-eyja en
þremur árum sfðar — þegar
landið fékk sjálfstæði — sneri
hann heim sem óumdeilanleg
hetja og leiðtogi griskra Kýpur-
búa. Hann var kjörinn forseti og
hefur verið það síðan.
Atök milli
þjóðarbrotanna
Sakir áhuga síns á sameiningu
Kýpur og Grikklands lenti
Makarios fljótt í útistöðum við
tyrkneska minnihlutann, sem
vildi skiptingu eyjarinnar milli
þjóðarbrotanna, var tortrygginn f
hans garð, og hefur frá upphafi
verið vandlega á verði gegn hvers
konar réttinda skerðingu. Arið
1963 þótti þeim tyrknesku, sem
eru fimmtungur þjóðarinnar, um i
of gengið á sinn rétt og hlutust af
mikil og blóðug átök. Römbuðu
Grikkland og Tyrkland þá á
barmi styrjaldar, en friði var
komið á með íhlutun Sameinuðu
þjóðanna, sem sendu friðargæzlu-
lið á vettvang. 2.400 menn af
þessu liði eru enn á Kýpur; dvöl
þeirra var síðast framlengd árið 1
1967, er ókyrrt varð f landinu á ný
vegna herforingjabyltingarinnar
í Grikklandi. Ur því hófust hins
vegar samningaumleitanir milli
Grikkja og Tyrkja um framtíð
landsins: þar hefur gengið á ýmsu
og nú fyrir nokkru deildu þessi
ríki ákaft um olfuvinnsluréttindi
á Eyjahafi svo sem kunugt er af
fréttum.
Svo sem fyrr var getið var
Makarios áður fylgjandi ENOSIS,
þ.e. sameiningu við Grikkland, en
skipti um skoðun, er hann tók við
forsetaembættinu. Aðrir fylgis-
menn sameiningar héldu hins
vegar baráttunni áfram og EOKA
skæruherinn hefur aldrei legið í
lágirtni öll þessi ár enda þótt hann
hafi verið bannaður. Leiðtogi
EOKA var önnur helzta sjálf-
stæðishetja Kýpurbúa, Georg
Grivas, sem einnig sat á sínum
tíma í brezkum fangelsum fyrir
baráttu sína gegn þeim. Hann var
lengi ófriðarkveikja á Kýpur eftir
að sjálfstæði var fengið og gerði
Makariosi erfitt fyrir á margan
hátt. Var hann loks hrakinn í út-
legð til Grikklands — en sneri
aftur árið 1972, fór lengst af
huldu höfði, en hélt uppi stöðugu
andófi gegn forsetanum þar til
hann lézt sl. vetur.
Margir gerðu sér vonir um, að
með fráfalli hans yrði friðvæn'
legra á Kýpur. Makarios sleppti
úr haldi allmörgum fylgismönn-
um Grivasar og hvatti menn til að
hætta illindum. En yngri menn
EOKA voru sýnilega ekki á þvf og
reyndust sízt viðræðanlegri en
Grivas, svo sem bezt kom í ljós á
mánudag, — enda voru vinsældir
Makariosar sagðar mjög teknar að
þverra meðal griskra íbúa lands-
ins og leikurinn því auðveldari.
Sameining
ósennileg
Það verður herforingjunum á
hinn bóginn ekki auðvelt að sam-
eina Kýpur Grikklandi. Tyrkir
munu ekki líða neitt slíkt — og
raunar hafa Bretar þar einnig sitt
að segja, því að þeir tóku á sig þá
skuldbindingu árið 1960, ásamt
Grikklandi og Tyrklandi, að við'
halda sjálfstæði og fuliveldi Kýp-
ur og tryggja öryggi landsins.
Samkvæmt þessum samningi
skyldi ekkert þessara rfkja gera
neitt til þess að stuðla að — beint
eða óbeint — sameiningu Kýpur
við nokkurt annað rfki eða að
skiptingu landsins. Bretar hafa
samkvæmt samningi við Makarios
og stjórnir Grikklands og Tyrk-
lands tvær herstöðvar á eyjunni
og nokkurt herlið og gætu því
gripið f taumana, þótt telja verði
ósennilegt, að þeir geri það.
Ritstjórinn gríski, Nicholas
Sampson, sem settur hefur verið
Framhald á bls. 16
Dr. Euwe:
Vongóður um sam-
komulag við Fischer
Amsterdam, 16. júlf — AP.
FORSETI Alþjóðaskáksambands-
ins, dr. Max Euwe, sagði á
mánudag að hann væri vongóður
um, að Bobby Fischer mundi
verja heimsmeistaratitil sinn á
næsta ári.
Sagðist Euwe sjá möguleika á
því að samræma kröfur Fischers
og reglur skáksambandsins, sem
settar voru í Nissa f Frakklandi.
Væntanlega verður það annar
Rússanna, Korchnoi eða Karpov,
sem skorar á Fischer.
Samkvæmt reglum sambands-
ins skulu ekki tefldar fleiri en 36
skákir í einvíginu, en sá, sem
fyrst hlýtur 10 vinninga, verður
Atta fórust
Chamonix, 16. júlf — NTB.
ATTA unglingar fórust I snjó-
flóði I Mont Blanc f Frakklandi á
þriðjudag. Unglingarnir urðu
undir flóðinu, þegar þeir voru að
klffa fjallið f 4249 metra hæð.
heimsmeistari. Jafntefli verða
ekki talin með.
Fischer hefur aftur á móti
krafizt ótakmarkaðs fjölda skáka
og að verjandinn haldi titli sínum
eftir að hafa hlotið 9 vinninga.
Sagðist Euwe vona, að sovézka
skáksambandið féllist á fyrra atr-
iðið, en það seinna kvað hann
óréttlátt gagnvart áskorandanum.
Olíuleit hefst við
Færeyjar í sumar
Kaupmannahöfn 16. júlf — NTB
Væntanlega mun leit að
olíu við Færeyjar hefjast í
sumar, eftir þvf sem lög-
maður Færeyinga, Atli
Dam, skýrði frá í viðtali
við danska blaðið Börsen.
Til að byrja með mun land-
Dæmdur í 594 ára fangelsi
San Antonio 16. júlí — AP,
NTB.
KVIÐDÓMUR f San Antonio I
Texas hefur fundið 18 ára pilt,
Elmer Wayne Henley, sekan um
6 morð að yfirlögðu ráði. Hefur
Henley viðurkennt þátttöku sfna f
pyndingarhring kynvillinga, sem
varð 27 ungum piltum að bana.
Dómur hefur verið kveðinn upp
f máli Henleys og hlaut hann 594
ára fangelsi, 99 ár fyrir hvert
fórnarlamb.
Upp komst um morðin í ágúst í
fyrra, eftir að Henley hafði myrt
foringja hringsins, hinn 33 ára
Dean Corll í Houston. Hann gaf
sig fram við lögregluna og hélt
því fram, að hann hefði skotið
Corll í sjálfsvörn í kynsvalls-
veizlu.
Á lögreglustöðinni skýrði hann
frá því, hvernig Corll og félagar
hans hefðu fengið til sín pilta á
táningaaldri, svívirt þá og pyndað
þá til dauða. Næstu daga á eftir
sýndi hann lögreglumönnum,
hvar 27 fórnalömb hefðu verið
grafin. Verjandi Henleys hefur
sagt að dómnum verði áfriað.
stjórnin heimila 15 alþjóð-
legum fyrirtækjum leit-
ina.
Ahuginn á olíuleit við b'æreyjar
hefur farið vaxandi eftir að rann-
sóknir á svæðinu milli Hjaltlands
og Færeyja gáfu jákvæðar niður-
stöður. Einnig hafa olíufundir
austan Hjaltlandseyja kveikt
vonir meðal Færeyinga. A því
svæði er talið, að séu lindir, sem
hafa að geyma 750 milljónir lesta
af olíu, en það samsvarar þvf
magni, sem notað yrði í Noregi á
100 árum.
En þó að olía finnist við Fær-
eyjar, munu mörg ár líða, þar til
hægt verður að vinna hana, þar
sem í dag eru ekki til tæki til
borunar á því dýpi, sem þarna er.
Atli Dam lagði áherzlu á, að
heimild til að leita gæfi ekki rétt-
indi til borana. Yfirvöld munu
kanna árangur Ieitarinnar áður
en afstaða verður tekin til um-
sókna um leyfi til borana.