Morgunblaðið - 30.07.1974, Blaðsíða 25

24
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JULl 1974
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. JÚLl 1974
25

Utgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Árvakur, Reykjavík.
Haraldur Sveinsson.
Matthías Johannessen,
Eyjólfur Konráð Jónsson,
Styrmir Gunnarsson.
Þorbjörn Guðmundsson.
Björn Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, sími 10 100.
Aðalstræti 6, sími 22 4 80.
Áskriftargjald 600,00 kr. á mánuði innanlands.
I lausasolu 35,00 kr. eintakið
ÞJ0ÐHATIÐIN
Það er allra manna mál, að þjóðhátfðin á
Þingvöllum f fyrradag hafi tekizt frábærlega
vel. Yfir henni hvíldi sú reisn, sem hæfði
þessari stóru stund og þjóðhátíðarhaldið allt
landsmönnum til sóma. Talið er, að um fjórð-
ungur þjóðarinnar hafi verið saman kominn á
Þingvöllum þennan dag. Veðurguðirnir voru
okkur hliðhollir og átti hið fagra veður tví-
mælalaust mikinn þátt í því, hve dvölin á
Þingvöllum varð ánægjuleg þeim tugþúsund-
um, sem þar voru.
Fundur sameinaðs Alþingis á Lögbergi verð-
ur áreiðanlega einna eftirminnilegastur þeirra
dagskráratriða, sem fram fóru í tilefni þjóð-
hátíðar. Það var hátíðleg stund, þegar forseti
sameinaðs Alþingis setti þingfund á Lögbergi f
þriðja sinn, og kannski f sfðasta sinn á þessari
öld, f steikjandi sólskini og miklum hita. Mann-
fjöldinn hafði safnazt saman allt f kringum
þingstaðinn og fylgdist vel með þingfundinum,
þegar samþykkt var að verja 1000 millj. kr. á
næstu fimm árum til landgræðslu og gróður-
verndar. Ef til vill hafa menn bezt gert sér
grein fyrir því á þessari stund, hvílfkan sess
Alþingi skipar f huga þjóðarinnar, þrátt fyrir
dægurþras og ríg.
Mannfjöldinn fylgdist ótrúlega vel með dag-
skránni eftir hádegið og vafalaust verður
mörgum minnisstætt að hafa hlýtt á þjóðskáld-
ið Tómas Guðmundsson flytja þjóðhátfðarljóð
á Þingvöllum og Nóbelsskáldið Halldór
Laxness flytja þar ávarp í minningu bókmennt-
anna. Ræða forseta íslands, dr. Kristjáns Eld-
járns, sýndi enn einu sinni f hve sterkum
tengslum þjóðhöfðinginn er við hina gömlu
þjóðmenningu okkar.
Umgengni þjóðhátfðargesta og framkoma öll
var til fyrirmyndar. Þetta var ekki aðeins
stærsta útisamkoma, sem haldin hefur verið á
Islandi, heldur var hún alveg laus við þann
galla, sem gjarnan vill verða á slíkum samkom-
um. A Þingvöllum var hvergi vart áfengis og er
það vel.
Umferðarvandamálin voru að sjálfsögðu
gífurleg, sérstaklega síðari hluta dagsins, þeg-
ar þjóðhátíðargestir bjuggust til heimferðar,
en hvort tveggja gerðist, að fólk sýndi mikla
þolinmæði og löggæzlumenn mikinn dugnað
við að greiða úr þeim umferðarhnútum, sem
fram komu.
Að baki þessari velheppnuðu þjóðhátfð á
Þingvöllum liggur mikið starf. Öllum þeim,
sem þar lögðu hönd á plóginn, ber landsmönn-
um að þakka vel unnin störf. Vafalaust hefur
mestur erill hvflt á framkvæmdastjóra þjóð-
hátíðarnefndar, Indriða G. Þorsteinssyni, en
skipulag allt á Þingvöllum á sunnudag sýnir,
að framkvæmdastjórnin hefur verið f góðum
höndum. Nú eru liðin um 9 ár sfðan Þjóð-
hátíðarnefnd 1974 var skipuð samkvæmt sér-
stakri ályktun frá Alþingi. Þjóðhátfðarnefnd
hefur skilað starfi sfnu með miklum sóma og
það ber að þakka. Þjóðhátfðin á Þingvöllum
tókst svo vel, að hún mun lengi f minnum höfð
sem ein glæsilegasta og bezta þjóðarsamkoma,
sem haldin hefur verið á tslandi fyrr og sfðar.
Þökk sé öllum þeim, er að þvf stuðluðu.
Forsetl íslands.
dr. Krlstján Eldjárn
ÉG óska yður öllum gleðilegrar hátíðar. Ég lýsi
friði og gleði yfir þessari samkomu, þjóðhátíð
vorri 1974, þegar taldar eru réttar ellefu aldir
síðan land vort byggðist. Vér skulum vera sátt
og sammála og í huga góðum, eins og segir I
fornum griðamálum Islenzkum. Og vér skulum
gleðjast saman, öll sem auðnast að lifa þennan
dag, því að til þess eru afmæli haldin að gleðjast
og þakka fyrir að fá enn að una llfi í fylgd þeirra
samferðamanna, sem gönguna þreyta með oss.
Ég fagna komu yðar allra hingað á helgan völl,
innlendum mönnum og erlendum. Það er mér
gleðiefni að vita hér vor á meðal marga frændur
vora, sem I Vesturheimi búa og hingað hafa
komið um langan veg af alkunnri rækt og tryggð
við land feðra sinna og fyrir frændsemissakir
við oss. Ég fagna göfugum gestum af Norður-
löndum og úr öðrum nágrannalöndum vorum
og sendimönnum f jölmargra erlendra ríkja, sem
oss eru f jarlægari en þó tengd viðnáttuböndum,
Vel kunnum vér að meta slikan virðingarvott af
þeirra hálfu og vottum þeim og þjóðum þeirra
vináttu vora og góðar óskir. Veri gestir vorir
velkomnir til lands vors og til þessa fagnaðar
með oss.
Sú var tíðin, að þjóð vor hélt engar gleðihátíð-
ir sem þessa, enga þjóðhátíð, og þetta orð var
ekki til I máli voru. Engum kom til hugar á 18.
öld að gera sér dagamun á níu alda afmæli
íslandsbyggðar. Þó voru á þeirri öld nokkrar
júbflhátíðir, sem kallaðar voru, eins og til dæmis
sú, sem helztu menn landsins héldu árið 1760,
eftir konunglegri skipun, í minningu þess að þá
hafði „Danmerkur- og Norvegs konunga erfða-
einvaldsstjórn með heillum og heiðri staðið I
full hundrað ár.“ En ekki voru það islenzkar
þjóðhátíðir.
Fyrir því er þetta rifjað upp nú, á minninga-
stund sögunnar, að á drungalegu baksviði hinna
dapurlegustu alda lýsir eins og kyndill hátfðin
mikla hér á Þingvöllum og um land allt fyrir
einni öld, þjóðhátfðin 1874, þúsund ára byggðar-
afmæli landsins. Ekki var sú hátíð fjölmenn, því
að þá voru ekki nema um eitt þúsund sálir hér á
völlunum, en hún lýsir skært í minningunni af
þvf að hún tók öllum öðrum fram að vongleði,
einhug og trúnaðartrausti. Sú þjóð sem hana
hélt fann blóðið renna sér til göfugrar skyldu, sá
fyrir sér auð sund og opna vegi. I bjarmanum af
þessari fögru þjóðarhátfð, þar sem hann ber við
sortann að baki, skiljum vér hve undraverð
umskipti voru orðin i þjóðlífinu á þeim áratug-
um sem á undan fóru. Islendingar voru orðnir
eins og ný þjóð, í fátækt sinni. Og vér minnumst
þess að þau umskipti komu ekki af sjálfu sér,
heldur komu þau fyrir hugsjónastarf forustu-
manna þjóðarinnar, allt frá Baldvin Einarssyni
til Jóns Sigurðssonar forseta. Það var augljóst
1874, að barátta þeirra fyrir málstað landsins
var sigursæl orðin, enda var þaðan í frá fram
haldið stefnunni, unz sjálfstæðisbarátta vor var
til fullra lykta leidd. Nú, þegar liðin eru hundr-
að ár frá hinni fyrstu þjóðhátíð hér á Þingvöll-
um, skulum vér öll með virðingu og þökk minn-
ast þeirra manna á síðastliðinni öld, sem stýrðu
göngu þjóðar vorrar erfiðustu áfangana á braut
hennar til sjálfstæðis. Nú geymir vor íslenzka
móðurmold þá kynslóð alla, en vér geymum
minningu hennar. Þjóðhátfðin 1874 var fyrir-
rennari og um margt fyrirmynd þeirra stór-
hátfða, sem síðan hafa verið haldnar hér á
þessum helgu völlum. Þegar þjóð vor heldur
hátíðlegt næsta stórafmæli sitt, eftir eina öld,
nýir menn á nýrri tíð, mun hún minnast þessar-
ar samkomu vorrar hér í dag. Vér skulum halda
þjóðhátíð vora á þá lund, að sú minning verði
björt og niðjum vorum betri en ekki.
Séra Matthías kallaði þjóðhátíðina 1874 hin
miklu aldamót þjóðar vorrar, þegar saga hennar
fékk lff, endurminning hins liðna fékk mál og
sál og samúð í huga þjóðarinnar og almenna
meðvitund. „Aldrei hef ég lifað slfka hreyf-
ingu“, sagði hann á gamals aldri. Hann mátti
trútt um tala, því að hann var öllum öðrum
fremur spámaður hátíðarinnar, sá sem lagði til
andagiftina og guðmóðinn. Um vorið skrifaði
hann í hrifningu að sumarið yrði jöfnum hönd-
um helgað minningunni og voninni. Biskup
hafði valið texta handa öllum prestum landsins
úr Davíðssálmum: „Drottinn, þú hefur verið oss
athvarf frá kyni til kyns.“ Sá texti er jafngildur
ævinlega, þá og nú. Orð séra Matthiasar eru
einnig jafngild nú og þá. Þessi hátíð vor er
helguð minningunni og voninni.
Minningin er saga þjóðarinnar á ellefu alda
ferli hennar en þó öllu öðru fremur landnáms-
minning, minningin um upphaf mannabyggðar í
landi voru. Ekkert er ævintýralegra í sögu vorri,
ekkert fegurra né stórbrotnara. Engin þjóð get-
ur haldið landnámsafmæli á sama hátt og vér,
því að land vort er nýbyggt að kalla og vér vitum
hvenær það byggðist. Uthafið vfða sem umlykur
land vort hefur valdið miklum örlögum. Hingað
komst enginn nema fuglinn fljúgandi og fiskur-
inn syndandi, og enn liggja engir vegir til Is-
lands nema leiðir lofts og hafs. I öðrum löndum
búa þjóðir sem eiga sér rætur djúpt djúpt ofan í
myrkan svörðinn, langt langt aftur í fjarska
tímans. Þær eru eins og sá jarðargróði sem af
duldu fræi vex á sfnum stað, en þjóð vor var að
upphafi eins og fullvaxið tré, sem flutt var um
langan veg og gróðursett á nýjum stað. Það er
Ég lýsl friðl
og gleðl
yflr Dessarl samkomu
Hátlðarræða á Þlngvöllum
eðli mannsins að fara þangað sem fært er, og
kyn hans hefur dreift sér um allar jarðir, eftir
því sem verksvit hefur leyft að sigrast á and-
spyrnu náttúrunnar. Ekkert land veitti álíka
harðvftugt viðnám og Island. I einmanalegri
tign gnæfði það f úthafinu, aldir og árþúsundir,
lífsælt en mannlaust og þar með sögulaust.
Fólkið á ströndum næstu landa vissi ekki að það
væri til. Og þó. Það var til sem draumur eða
grunur eða von. Sá sem býr á ströndu mikilla
sæva fær ekki varizt þeirri spurn hvað hinum
megin sé, lengra en augað eygir. En eftir
hverju biðu draumamennirnir? Eftir mjög
óskáldlegum hlut, eftir þvi að einhver verksnill-
ingur fyndi upp á að setja sterkan kjöl á hinn
stærsta bát og búa hann stórsegli, sem fanga
mætti það afl sem f storminum býr. Norð-
ur-Atlanzhaf ber litla virðingu fyrir flatbotnuð-
um róðrarbát. Það var beðið eftir haffærandi
skipum. Ekkert ofríki valdsmanna, engin land-
nauð, ekki heldur landnámshugurinn sjálfur
dugði til þess að ísland mætti byggjast, ekkert
nema nógu hátt tæknistig í skipasmíðalist og
vald á tilþrifameiri orku en í vöðvum býr,
megnaði að rjúfa víggirðingu náttúrunnar um
þetta land. Af grannþjóðum vorum urðu það
frambúðar, bústaðurinn sem þeir námu, sér og
oss til handa.
I fjarlægum undralöndum höfðu þeir sagt:
„Gott land höfum vér fengið kostum, en þó
megum vér varla njóta.“ Á Islandi fengu þeir
ekki að sama skapi gott land kostum, en- það
hafði þó þann kost fram yfir, að þeir fengu notið
landsins, Landnámsævintýrið gerðist hér, og
sagnir um það lifa í frægum ritum miðalda-
manna. Nöfn þarf ekki að þylja, þau geymast vel
á fornu bókfelli, ekki heldur ættir, því að ættir
landnámsmanna eru hvort eð er fyrir löngu
runnar saman í eitt, fslenzku þjóðarættina, blóð
þeirra allra rennur í æðum vor allra. Ævintýrið
um landnámið kemur fegurst til móts við oss í
klassfskri heiðríkju nokkurra óviðjafnanlegra
setninga hinna fornu rita:
„Þetta mun vera mikið land er vér höfum
fundið; hér eru vatnföll stór.“
„Þeir sáu góða landakosti að grösum og skóg-
um. Var fagurt um að litast. Lyfti þá mjög
brúnum manna."
„Hér er fagurt, og hér vildi ég bæ minn reisa.“
Með þessum og þvílfkum orðum hafa fornir
nafnlausir snillingar vakið oss hugboð um land-
námshugann og landnámsævintýrið með svo
Noregsmenn sem fyrstum auðnaðist að ná þessu
valdi, sem eitt gat rofið múrinn og leyst Island
úr álögum. Þeir opnuðu leiðina hingað. Með
skipum sfnum brúuðu þeir hina miklu Skeiðará,
þeir og nokkrir vestrænir förunautar þeirra
urðu landnámsmenn tslands og forfeður vorir
en ekki einhver önnur grannþjóð vor. Svo mikl-
um úrslitum um mannlff á Islandi, réðu kjölur
og segl í meðförum veðurbitinna og særokinna
Noregsmanna á sfðustu öld óbyggðar á tslandi.
Þeir fundu ey langt vestur í hafinu, landið
sem þeim hafði boðið í grun að vera mundi
hinum megin við sjóndeildarhringinn. Þeir sáu
stórjöklana rísa úr sæ og nefndu landið tsland.
Þeir sáu að það var gott land undir bú og urðu
þess áskynja að það var óbyggt. Og landnáms-
hugurinn, sem leitt hafði þá á þessa fjarvegu,
fékk byr undir báða vængi. Og magn hans þraut
ekki þegar í stað við vesturmörk lands vors.
Hafið og draumurinn kallaði einnig þar. Hugur-
inn bar þá hálfa leið, en kjölur og segl alla leið,
til Grænalands og áfram til Vínlands og enn
annarra landa sem voru svo miklar furðustrend-
ur, að verkmenning þeirra, kennd við járnöld,
entist þeim ekki til lífs þar. Þeir voru komnir
þangað sem kvikt og dautt í náttúrunnar ríki var
ofjarl landnámshuganum og verklaginu. Og
undan var haldið, þangað sem allt var heima-
legra, þangað sem hross og sauðir voru sátt við
land og loft, þangað sem páll og reka kunnu við
sig, þegar þau fengu að smakka moldina. Og það
var hér, einmitt hér á þessu landi, vígið sem
hinir fornu menn fengu að lokum haldið til
miklum áhrifum að reykjareiminn af landnáms-
eldunum ber fyrir vit vor gegnum aldirnar,
blandinn moldarkeim og sjávarseltu, lífsbragð-
inu sjálfu.
Hverjir voru þessir menn, sem hingað komu á
veltandi súðum, með konur sínar og börn, með
búsmala sinn og allan farangur? Hvert var það
tré, sem hingað var flutt fullburða og gróðursett
í nýju landi? Um sjálfa þá þarf lítt að spyrja,
þeir voru sem vér að álitum, á hárslit og augna,
á vöxt og að öllu atgervi til líkama og sálar, eða
hvernig mætti annað vera, þetta er enn sama
þjóðin. Á leið vorri hingað á Þingvöll höfum vér
á þessum sumardegi séð kvikfé dreifa sér um
græna haga, kindur kýr og hross. Það er kvikfé
landnámsmannanna, óblandað öðrum kynjum,
samhæft landinu, hin þolgóðu dýr, sem þjóðin
hefur kostað mestri orku sinni til að halda við
líf, svo að einnig hún mætti halda lífi. Víkingar
námu Island, segja menn oft, reyndar svo oft að
ógleði vekur. Þetta var á víkingaöld að vfsu. En
þó var þetta ekki víkingaskari, sem hingað fór
norður í höf, því að ránsmenn og þeir sem
blóðgum brandi fara eiga sér ekki atvinnu von í
óbyggðum löndum. Það voru ekki öndótt augu
ránsmannsins, sem störðu hingað til lands af
hinum fornu skipum, heldur aðgætið rannsak-
andi forvitið búmannsauga, auga bóndans og
fiskimannsins. Þessum mönnum léku landmun-
ir til grösugra engja og góðra haga, þeir voru að
hugsa um Iff búf járins, til snjóléttra sveita, góðra
vatnsbóla, heppilegra bæjarstæða, gjöfulla fiski-
vatna, fengsælla miða og varinna hafna. Þeir
voru bændur í leit að staðfestu. náttúruskilvrð-
um sem nýtt yrðu með því sem þeir höfðu f
höndum. En þetta eitt segir ekki alla sögu og má
enn spyrja. Hvað höfðu vorir fornu feður í
farangri sfnum innanborðs á þeim skipum, sem
hér tóku land þegar fjórðungur lifði hinnar
níundu aldar?
Svo segir Davíð skáld í kvæði sem fyrst var
sungið hér á Þingvöllum árið 1930:
„Þér landnemar, hetjur af konunga kyni, sem
komuð með eldinn um brimhvít höf.“ Ekki þarf
að efa að þessir menn hafi með réttu skreytt
ættartölur sínar með nöfnum höfðingja og kon-
unga, og hví skyldi oss þá ekki vera það meina-
laust einnig. En þó má það virðast oss litils um
vert á móti þeim orðum skáldsins að þeir komu
með eldinn. Þeir komu til þessa lands með eld
lífsins, eld kynstofnsins, þann sem enn lifir.
Þeir komu með þann eld sem á arni brennur,
eða öllu heldur þeir komu með það sem enn
betra var, eldfærin, tækin til þess að kveikja
eldinn og þá um leið öll önnur tæki sem til þess
þurfti að viðhalda eldi lífsins, atvinnumenningu
sfna alla, fastmótaða og þrautreynda í langri
aldarás, búskaparlag sem samþýddist þessu
kalda landi. En því nefni ég þetta fyrst af öllu,
að annars hefðu þeir aldrei getað drýgt það
aðdáanlega afrek að nema landið svo sem raun
varð á. Landnám er enginn barnaleikur, jafnvel
ekki i blíðlyndara landi en því sem kennt er við
ísa. Minnumst þess í öllum hátíðleik þjóðhátíðar
vorrar, að það er afrek forfeðra vorra mest, að
hafa fyrst numið þetta land og síðan lifað þar af
allar þessar aldir, að semja sig að kostum þess
og ókostum, með þeirri reynslu og þeim tækjum
sem vorir fornu feður fengu þeim í hendur.
Þeir komu með guði sína forna og fundu þeim
og öðrum vættum bústaði sem þeim hæfðu. Þeir
komu með þá tungu á vörum, sem vér tölum enn
f dag, göfugt tungumál, sem er og mun ætíð
verða kjarninn í menningararfi vorum. Af
þeirri tungu gáfu þeir landinu og öðrum kenni-
leitum nöfn, sem enn lífga það og tengja saman
kynslóðir. Með tungu sinni komu þeir með
hugarheim sinn, óaðskiljanlegan frá henni, fjöl-
breytta heild, sem nú er í brotum, torræð og
heillandi, með skáldskap sinn og sögur, sem
lifðu með þjóðinni þótt trú og siðir breyttust,
órofinn straumur frá landnámstið til vor, sterk-
asti þátturinn í æðri menningu þjóðarinnar.
Þeir komu með landnámshugann, viljann og
þrautseigjuna til að breyta auðn f byggð og
hugmyndir sínar um mannlegt félag, um skipu-
lega sambýlishætti, um lög og rétt og sfðast en
ekki sízt um frelsi. A Þingvöllum við Öxará, þar
sem nú stöndum vér, urðu þessar hugmyndir að
veruleika, þeim sem mestum sköpum hefur
skipt fyrir þá þjóð, sem stofnað var til í önd-
verðu. Frá því er sagt að æðri máttarvöld hafi
valið hinum fyrsta landnámsmanni bústað. Rétt
má það vera, í skáldlegum skilningi, og sízt
mælir seinni tíma saga því í gegn. En hversu
líklegt mætti þá ekki virðast, að einnig Þingvöll-
ur hafi að guðlegum vilja verið valinn sem
þjóðarstaður Islendinga, ekki aðeins hinna
fyrstu kynslóða, heldur einnig vor, sem nú njót-
um staðarins og finnum, að þessi helgireitur
lands og sögu er hluti af þeirri arfleifð, sem
gerir þjóð að þjóð. Hvergi nema hér getum vér
haldið þjóðhátíð landsins alls.
En hver em eg, að ég haldi áfram að telja upp
einstaka þætti stórrar heildar á hraðfleygri
stund? Þeir komu með samstæðu mannlegra
fyrirbæra, efnislegra og andlegra, tímanlegra og
eilífs eðlis, samræmda menningarheild, og á
henni reistu þeir byggingu mannlegs lífs á Is-
landi. Frá þeim meginstraumi greinast fjöl-
margar kvíslir enn um vitund vora og tilfinning-
ar. En í þann straum lagðist fljótlega annar ekki
siður voldugur straumur, menningarstraumur
hinnar kristnu kirkju. Það sem heiðnir land-
námsmenn komu með í farangri sínum og það
sem kristnir trúboðar höfðu meðferðis hundrað
árum seinna rann saman í það mannlífsfyrir-
bæri, sem vér köllum einu nafni fslenzka menn-
ingu. Landið er dýrsta eign vor, staðfesta vor í
heiminum, þjóðmenningin er arfleifð vor, stað-
festing á tilverurétti vorum sem þjóðar meðal
þjóða.
Þessi hátíð er helguð minningunni og voninni,
sagði séra Matthfas 1874. Þjóðhátíð vor nú er
það einnig. Hún er helguð minningunni um
landnámið, en einnig minningu allra kynslóða,
sem á undan oss fóru og hver og ein hefur helg-
að landið með lífi sínu og starfi, með hendi og
huga, og haldið i horfinu í blíðu og þó oftar í
stríðu, lagt nokkuð af mörkum til þess að land
vort með mannlífi sfnu mætti verða oss, sem nú
lifum ættjörð og griðland. Minningu þeirra allra
viljum vér í heiðri hafa. Afrek þeirra var mikið,
þegar litið er til þeirra sorglegu kjara, sem urðu
hlutskipti þjóðar vorrar á löngum þrautaöldum.
Þeir voru ekki landnámsmenn, en þeir fengu
haldið vfginu. Landnámsöld hin nýja hófst á
sfðastliðinni öld og hún stendur enn og hún mun
lengi standa. Landið erenn lítt numið. Það er
ekkert óhæfilegt stærilæti eða hátíðarglamur,
þótt ég leyfi mér að segja, að kynslóð vor sé í
landnámshug eins og vorir fornu feður sem
námu landið óbyggt. Sá hugur beinist inn á við,
að voru eigin landi og þjóðlffi. Islendingar eru
elskir að landi sfnu og vilja miða framtíð sína
við það. I huga vor flestra lifir sama tilfinningin
og í orðum hins forna landkönnuðar: Gott land
höfum vér fengið kostum. Hér er fagurt og hér
vildi ég bæ minn reisa. Vér óskum oss ekki
annars lands fegurra eða betra. En hins óskum
vér að oss auðnist að gera þetta heimkynni vort
enn fegurra og enn betra. Að því beinist land-
námshugur vor.
Vér erum að nema landið. Hvert sem litið er,
eru menn að rækta land og ryðja til tófta. Eins
og á landnámsöld hinni fornu er það tiltæk
verkmenning sem ræður förinni ásamt land-
námshuganum. Enn sem fyrri er það hin harða
vinnandi hönd, sem húsið reisir undir leiðsögn
verkvitsins. Landnámsmenn hafa brúað
Skeiðará. Landnámsmenn eru að grafa upp
Vestmannaeyjakaupstað og leitast nú við að láta
hinn eyðandi eld hita upp híbýli sín. Landnáms-
menn eru að sækja heitan sjó niður í gegnum
jarðlögin á Svartsengi f Grindavík til þess að
færa þúsundum manna lif og yl. Inni við Sigöldu
á hálendi landsins eru landnámsmenn að leggja
taum við jötunafl vatnanna, sem hingað til hafa
leikið lausum hala. Landnámsmenn eru að hefta
sand og græða skóga þar sem áður var örtröð. A
svörtum söndum Rangárvallasýslu og Skafta-
fellssýslu hafa landnámsmenn ræktað gjöful
tún sem að afköstum svara til samanlagðra
túnanna í heilum hreppum. Hvar mundi slfk
upptalning enda taka? Landnámsmenn eru að
sigla til landsins á kaupskipum og fiskiskipum
nýs tíma, og landnámsmenn leita uppi fiskigöng-
ur kringum landið og vísa sjómönnum á þær, en
segja um leið fyrir um hversu mikið megi taka
svo að kostnaði svari, en þó ekki meira en svo að
skaðlaust sé. Og hér er vikið að því sem vera
mættu einkunnarorð hins nýja landnáms. Vér
getum á þessari hátíðarstund horft á þetta allt
sem framhald þess verks sem hafið var fyrir
ellefu öldum, en allt skal það vísvitandi þannig
gert, að ekki verði á kostnað landsins. Landið og
haf þess er uppspretta lífsbjargar vorrar, en það
er miklu meira. Vér erum einnig að nema landið
oss til yndisauka og lífsfyllingar, jafnvel jöklana
og eyðisandana. Þetta land er heimkynni vort og
viðhorf vort til þess skal vera að varðveita það
sem hamingjuvænlegan bústað fyrir alda og
óborna. Vér viljum einnig nema land í heimi
lista og vísinda, og sfðast en ekki sízt skyldi
landnám vort allt vera undir merki jafnaðar og
réttlætis í mannlegu félagi voru. Sú merka
þingsályktun, sem Alþingi samþykkti í morgun
á hátíðarfundi sínum á Lögbergi, varðar land-
græðslu og gróðurvernd, en oss leyfist þó að
leggja i hana dýpri skilning, sem stefnuyfirlýs-
ingu, landnámsyfirlýsingu, staðfestingu þess að
vér sem nú lifum viljum lfta á oss sem sanna
landnámsmenn, holla samstarfsmenn allra
græðandi afla í voru blessaða norðlæga ættar-
landi.
Hátfð vor er helguð minningunni og voninni. I
auðmýkt minnumst vér sögu vorrar og hvernig
þjóðin hefur bjargazt úr hverjum háska. Bless-
uð sé minning þeirra, sem á undan oss fóru og
vér eigum líf vort að þakka. Af metnaði og án
hroka setjum vér von vora á framtiðina, á gróið
land og gróandi þjóðlíf með frelsi og sjálfstæði í
þessari byggð vorri í norðrinu.