Morgunblaðið - 03.01.1976, Síða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 3. JANUAR 1976
Góðir áheyrendur.
Ég óska yður öllum gleðilegs nýjárs og þakka
samfvlgdina á liðnu ári. Og að þessu sinni ætlast
ég til að kveðja mín nái ekki aðeins til landa
minna hér heima, heldur einnig til frænda vorra
í Vesturheimi, sem á nýliðnu ári lögðu drjúgt af
mörkum til að færa út íslenska menningarhelgi
með þjóðhátíð sinni. rækt við sameiginlegar
erfðir og höfðingsskap í garð fjölmargra ís-
lenskra gesta. Ég veit að ófáir hér á landi munu
taka undir með mér, þegar ég nú sendi þeim
þakkir og árnaðaróskir vestur í fjarskann.
Áramótum má líkja við áningarstað, þar sem
staldrað er við og hugað að hvernig ferðin
sækist. í dag munu menn ef til vill rifja upp, að
liðnir eru þrir fjórðungar þessarar aldar, sem
hefur fætt og fóstrað oss fiest sem nú lifum.
Drjúgur er sá spölur en þó eru þeir menn enn í
hópi vorum sem muna siðustu aldamót, muna
inngöngu hinnar 20. aldar og þau hughrif sem
þá gagntóku þjóðina og fengu mál i Aldamóta-
Ijóðum Hannesar Hafstein. ,,Dagur er risinn,
árdegið kallar“, þetta voru bjarkamálin sem
íslensku þjóðinni gaf á að hlýða við rismál
aldarinnar:
„Strjúk oss af augum nótt
og harm þess horfna,
hniginnar aldar tárin láttu þorna“.
A líkingamáli skáldsins er liðna öldin nótt að
baki. en upphaf nýrrar aldar bjartur morgunn,
dagsk<)ma, og fram undan er dagurinn með
fögur fyrirheit, en framar öllu mikið og gott
starf. ..Áldar á morgni vöknum til að vinna.“ Og
það voru ekki neinir smámunir sem átti að koma
f verk á þessum góða vinnudegi, ungu öldinni.
Þó verður ekki með sanni sagt, nú þegar litið er
um öxl, að hugsýn skáldsins hafi verið hillingar
einar, glýja f augum manns sem ofmetur krafta
sína að morgni dags. Sfður en svo. Þetta mikla
kvæði Hannesar reyndist að mörgu leyti spá-
mannlegt orð. auk þess sem það var lofgjörð og
herhvöt.
Og nú lifir aðeins fjórðungur þeirrar aldar
sem Hannes Hafstein horfði fram til morgun-
glaður. Ef vér gerðum oss það að Ieik að fylgja
eftir líkingu hans um öldina sem morgun og
síðan dag mundi nú teljast kvöldsett og all-
skammt til nætur. Og kvöldi fylgir þreyta. Ef
líkingamálið er látið eiga við mannheim allan,
má trúlega með dæmum sýna að það standist
merkilega vel. Það er einhver hausthugur í
veröldinni, kominn kvöldúlfur í mannkynið.
..Það bjargast ekki neitt, það ferst, það ferst",
kvað Steinn Steinarr fyrir mörgum árum, og nú
er sungið við sama tón á ótal þjóðtungum.
Mennirnir eru óttaslegnir. þeir hræðast sjálfa
sig f.vrir að hafa getið fleiri afkvæmi en skapar-
inn ætlaðist til þegar hann bauð hinum fyrstu
mönnum að vera frjósöm og margfaldast og
uppf.vlla jörðina, þeir hræðast verk sín, vítis-
vélar sínar sem sífellt verða fleiri og ægilegri,
hræðast gegndarlausa sóun á gæðum þessarar
einu jarðar sem þeirra er. Svo segir ritningin
einnig, að guð hafi boðið mönnunum að gera sér
jörðina undirgefna og drottna yfir fiskum
sjávarins og fuglum loftsins og öllum dýrum
sem hrærast á jörðinni. Mannkynið hefur vonda
samvisku: það finnur að það hefur illa brugðist
þessum trúnaði. Því er það nú, að dauðans
angist grefur um sig bæði leynt og ljóst. því
hvað er það annað en örvænting skuldaskilanna
sem á sök á þeirri óöld sem nú gengur yfir og
Eitt er að f inna til
þreytu og annað
að gefast upp
birtist í mörgum óhugnanlegum myndum víða
um heim. Jafnvel meðal þeirra þjóða sem
næstar oss eru og teljast til velmegunarþjóða er
ekki allt með felldu; þar liggur í lofti kvfði og
óvissa um framtíðarhorfur, atvinnu og afkomu.
Berum orðum er sagt að heimurinn sé að komast
á heljarþröm, einhvers konar dómsdagur sé í
nánd. Kkki verður annað sagt en þetta sé allt
heldur kvöldlegt og sfst uppörvandi á að hlýða.
En hvort sem kallað er andvaraleysi og sjálfs-
blekking eða eðlisgróinn lífsvilji alls lifanda,
sjálfsvörn lífsins, þá er það svo að innst inni
trúa menn ekki slíkum illspám. Hvort tveggja er
að menn eru ýmsum veðurhljóðum vanir, enda
er manneskjan þannig af guði gerð að hún
finnur sér undanfæri, hugsar sér líf eftir dauða,
jörð úr ægi eftir ragnarök. Það væri að vísu
blindur maður sem ekki sæi að mikil hörmung
ríkir nú víða í heimi, en mannkynið heldur
áfram vegferð sinni svo sem eigi það líf en ekki
dauða fyrir höndum. Menn lifa í þeirri von að
eftir þrengingar rofi nú til eins og jafnan áður,
enda væri þá fokið f flest skjól í mannheimi ef
menn gæfu upp vonina.
Ef til vill má með sanni segja að hugleiðingar
á borð við þessar séu að því ieyti hvorki á réttum
stað né stundu fram bornar, að á voru landi sé
engin uppgjöf um þessi áramót, hvað þá heldur
örvænting. Þetta er vitaskuld rétt, svo er ham-
ingjunni f.vrir að þakka. En farnaður heims-
byggðarinnar er oss íslendingum ekki óviðkom-
andi fremur en öðrum. Þjáningar og ranglætí,
hvar sem það viðgengst, er mál allra manna,
hvar sem þeir búa. Og örlög sjálfra vor ráðast á
margan hátt af því sem yfir aðra gengur. Vanda-
mál umheimsins sækja oss vissulega heim í
ýmsum myndum. Svo er um hina efnahagslegu
ringulreið, sem hrjáir margar þjóðir og aldrei
ætlar að linna. Ekki höfum vér farið varhluta af
henni, heldur hefur skuggi hennar grúft yfir
öllu mannlífi í landinu í háa herrans tíð, svo að
menn hafa varla séð til að gleðjast yfir öllu því
sem áunnist hefur og til góðs horfir, og það er þó
ekkert lítið! Þeir eru þreytandi til lengdar
þessir umhleypingar. Nú hefur það gerst um
sinn, að margt leggst á eitt til að gera oss þungt
undir fæti; það er kunnara en frá þurfi að segja
og það munu stjórnmálamenn vorir nógsamlega
útlista fyrir þjóðinni eins og rétt er og ðlilegt.
Bati verður að koma og hann mun koma, en fari
svo að hans verði að bíða enn um sinn, er
einboðið að taka því með skynsemi og þraut-
seigju og leita bestu kostanna. Eitt er að finna
til þreytu og annað að gefast upp, og illa væri þá
þessari kynslóð í ætt skotið ef hún gerði það,
allra helst ef það er rétt sem glöggir menn og
kunnugir kennileitum þykjast sjá, að örðugasti
hjallinn sé nú senn að baki. Stundum er sagt að
íslendingar séu óstýrilátir og sundurþykkir í
veigengni, en að sama skapi úthaldsgóðir og
samtaka þegar á móti blæs. Ef þetta er rétt er
það sennilega afleiðing af því uppeldi sem þetta
blessað mislynda land hefur veitt þjóðinni um
aldir. Nú blæs í fangið að sinni, og þá er
tækifæri til, og ber nauðsyn til, að láta á sjá að
þetta sé orð að sönnu. Vissulega er heimilt að
segja þeim mönnum hug sinn allan, sem til
forustu hafa valist, enda væri synd að segja að
það væri sparað. Þeirra er að sjá um fararbrodd-
inn, og það er hvers manns réttur að hafa gát á
úrræðum þeirra og atferli. En það kaupir engan
undan þeim þegnskap að hafa um leið gát á
sjálfum sér. Hér þarf enga mittisól að spenna,
hér er nóg handa öllum að bita og brenna. Um
hitt er að ræða að skipta svo sameiginlegum
aflahlut þjóðarinnar að til jafnaðar horfi og svo
þá góðu gömlu dyggð að fara vel með það sem
hver og einn ber frá borði. Árið 1868 punktaði
Bólu-Hjálmar þessi orð á blað:
,,Vér lifum hér undir ofríki náttúrunnar, um-
flotnir af veraldarhöfum, og eigum undir höggi
Ávarp dr. Kristjáns
Eldjárns forseta
íslands á nýársdag
að frarnandi þjóðir færi oss árlega okkar lífs-
nauðsynjar, hverjar því heldur ættu að brúkast
með sparsemi og forsjá, og forðast að selja frelsi
vort fyrir neitt það sem vér getum vel án verið“.
Prédikun gerir víst litla stoð. En altént er það
fróðlegt að leiða sér í huga Hjálmar skáld,
snauðastan meðal snauðra í baðstofukytru sinni
norður á Minniökrum, þar sem hann situr og
krotar á blað þann texta, sem hittir samtíð vora
svo markvíst, að margur landinn, sem nú liti í
eigin barm í Ijósi hans, mundi ekki komast
undan að finna, að þar er til hans talað.
Ofríki náttúrunnar, það þekkjum vér vel og
kunnum að taka því. Nú hefur enn einu sinni
jörð brunnið og hótað að bregða fæti fyrir
bjargráð, sem eru lífsnauðsyn og kostað hafa of
fjár. Um slíkt er ekki að sakast heldur sá einn
fyrir hendi að snúast til varnar með þeim ráðum
sem tiltæk eru. Glfma við eld og ís eru aðeins ein
hlið þeSs að vera íslendingur.
Ofríki manna, það þekkjum vér einnig, nú
upp á síðkastið i mynd svonefndra þorskastríða.
Þetta eru örlagatímar fyrir þjóð vora, og ef til
vill á það eftir að sjást enn betur síðar, i ljósi
Sigurbjöm Einarsson:
Að morgni árs
Með hikandi skímu skammdegismorguns
heilsar árið 1976, mjög með sama svip og önnur
ár, sem heilsuðu ný og kvöddu gömul. Dagarnir,
sem síðan koma, verða sumir þessum líkir, aðrir
ólíkir. Það vitum vér fyrirfram. Og lögmáls-
bundirv háttbrigði árstíða sjáum vér einnig fyrir.
Sólin þokast hærra á loft, gefur nóttlaus vor-
dægur um sinn,-lækkar svo aftur og enn verður
haust og vetur, sem grefur það ártal, sem nú er
nýtt, í þá fönn, sem enginn hreyfir framar. Það
sem vita má fyrir, sætir minnstu, þó að óbrigðul
árstfðaskipti geti rúmað marga ófyrirsjáanlega
möguleika, sem varða miklu um afkomu. Önnur
tilbrigði lífsins rista dýpra og eru jafnframt
fjær öllum spám. Það getur hugsast, að hinn
bjartasti hásumardagur sendi hrollsvalan gust
inn á mig eða þig, og eins er það hugsanlegt, að
grár og þungbúinn vetrardagur strái leiftrandi
hamingjugeislum á veginn. Líf og tími er sam-
fléttað en sitt hvort. Vér erum bundin tíma og
rúmi, það er áþreifanlegt, en hitt blasír líka við
hverri vakandi hugsun, að jafnframt erum vér í
snertingu við annað víðerni, þar sem stakkur
rúms og tíma gildir ekki. Löngu liðið andartak
getur verið auðlegð þín mest á líðandi stund, en
dægrin sem nú lfða hjá geta verið tóm, allslaus.
Tímans barn er umlukt eilífð, í eilífum Guði
lifum, hrærumst og erum'vér, það er satt, hvort
sem vér viljum vita eða ekki. Fyrir honum ertu
ábyrgur, hann hefur skapað þig til Iífs, sem er
ekki af þessum heimi.
Sú morgunskíma, sem boðar nýtt ár, geymir f
sínu daufa auga marga dulda rún. Hvernig þetta
fyrsta tillit ársins endurspeglast í augum þínum
veit ég ekki, né hvað það mun birta á komandi
dögum. En nú höfum vér beðið í fögrum sálmi:
Vor sól og dagur, Herra hár, sé heilög ásján þín í
ár. Þetta er bæn um birtu, sem breytist ekki
með umskiptum árstíða og ekki heldur með
auðnubrigðum. Sú nýárssól, sem kristin kirkja
heilsar og blessar, er sú sem vér fögnum á
helgum jólum, lífsins sól, sem ljómar f myrkrum
og það er ekkert skáldlegt tákn, sem þarna er
verið að draga upp, heldur sá maður, það
blessaða barn, sem birtir Guð á jörð, frið og
frelsi gefur og fallna reisir hjörð. Vér höfum
haldið jól, höfum fagnað komu frelsarans, komu
hins eilífa Guðs inn í tímans heim. Kristnir
menn lifa ekki í minningu um þessa komu. Jólin
eru ekki roði af sól, sem einu sinni lýsti gegnum
ský og hvarf sfðan aftur. Þau eru árgeisli nýs
dags. Því hefur það djúpa merkingu að vér
heilsum nýju ári nálega um leið og vér höldum
jól. Vér horfum fram í birtunni frá Betlehems-
völlum, í Ijóma þeirrar aftureldingar, sem þar
leiftraði fram. Hver morgunskíma og allt nætur-
húm er gegnlýst af ljósi þess auglits, sem birtir
Guð á jörð. Guð sem sagði: Ljós skal skína fram
/