Morgunblaðið - 26.06.1976, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 26. JUNI 1976
JMtogttiifrlafeife
Útgefandi
Framkvæmdastjóri
Ritstjórar
Ritstjórnarfulltrúi
Fréttastjóri
Auglýsingastjóri
Ritstjórn og afgreiðsla
Auglýsingar
hf. Arvakur, Reykjavik
Haraldur Sveinsson
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson
Þorbjörn Guðmundsson.
Bjöm Jóhannsson.
Árni Garðar Kristinsson.
Aðalstræti 6, simi 10100
Aðalstræti 6, simi 22480.
Áskriftargjald 1000,00 kr. á mánuði innanlands.
í lausasölu 50,00 kr. eintakið.
Syðsti hluti Afríku
og málefni þess fólks,
sem þar býr er mjög í
brennidepli um þessar
mundir og bersýnilegt er,
að til úrslitaátaka er að
draga í þeim tveimur ríkj-
um Afríku, Rhódesíu og
Suður-Afríku, þar sem
hvitur minnihluti drottnar
enn yfir svörtum meiri-
hluta. Á síðustu tveimur
áratugum má segja, að
blökkumenn í öllum öðrum
hlutum Afríku hafa varpað
af sér nýlenduoki Evrópu-
þjóðanna.
Byltingin í Portúgal og
sú breyting, sem fylgdi í
kjölfar hennar, á afstöðu
Portúgala til nýlendna
þeirra í Afríku, var undan-
fari þeirra átaka, sem nú
eru ýmist hafin eða eru
fyrirsjáanleg meðal hvítra
manna og svartra í syðsta
hluta Afríku. Eftir að
Portúgalar höfðu látið af
stjórn Angólu og Mosam-
bique hlaut aðeins að vera
spurning um tima, hvenær
blökkumenn í Rhódesíu og
Suður-Afríku og nágranna-
ríkjum þessara tveggja
hvítu yfirráðasvæða
mundu láta til skarar
skríða og það hefur nú
gerzt. Nú er spurningin í
raun og veru aðeins sú
hvort, hinn hvíti minni-
hluti í Rhódesíu og Suður-
Afríku er tilbúinn til þess
að horfast í augu við veru-
leikann eða hvort hann
gerir örvæntingarfulla til-
raun til þess aö berjast fyr-
ir áframhaldandi yfirráð-
um, tilraun, sem er dæmd
til að mistakast.
Til þess liggja engin rök,
að hvítir menn, sem eru í
miklum minnihluta, bæði í
Rhódesíu og Suður-Afríku,
ráði yfir hinum svarta
meirihluta þar. Öll þau
rök“ sem í umræðum um
sambúð hvitra manna og
svartra eru færð fram fyrir
„rétti“ hvítra manna til
þess aö ráða yfir meiri-
hluta svartra manna eru
blekking ein. Það gildir
einu hvort sagt er, að hinir
hvítu menn hafi yfir að
ráöa meiri menntun, meiri
þekkingu, meiri fjármun-
um, meiri hæfileikum held-
ur en svartir menn, eins og
ofstækismenn halda oft
fram í umræðum um kyn-
þáttavandamál, slík „rök“
duga ekki. Það þýðir held-
ur ekki að benda á það sem
röksemd fyrir yfirráðum
hvitra manna, að í flestum
ríkjum Afríku, sem
blökkumenn hafa tekið við
völdum eru ýmist við
stjórn einræðisseggir eða
einsflokkakerfi ríkir. Slík-
ar röksemdir duga ekki.
Hinar svörtu þjóðir Afríku
verða, eins og allar aðrar
þjóðir heims, að velja sér
sitt hlutskipti og stjórnar-
hættir þeirra hljóta að þró-
ast í framtíðinni á grund-
velli þeirrar þjóðfélags-
skipun, sem hafa verið til í
Afríku öldum saman. Það
er ákaflega mikill misskiln-
ingur, þegar hvítir menn í
hinum vestræna heimi leit-
ast við að leggja sinn mæli-
kvarða á stjórnarhætti eða
þjóðfélagsskipan í fram-
andi löndum. Alveg með
sama hætti og þjóðfélög,
sem byggð hafa verið upp á
Vesturlöndum hafa átt sér
sitt þróunarskeið og sinn
sérstaka sögulega bak-
grunn, standa afrískir ætt-
bálkar og þjóðfélög djúp-
um rótum í afrískum jarð-
vegi og þau borgarastríð,
sem gosið hafa upp í
Afríku á síðustu áratugum
eru á margan hátt afleið-
ing þess, að nýlenduveldin
skiptu Afríku upp að sín-
um geðþótta án þess að
taka nokkurt tillit til sögu-
legra forsendna og sam-
skipta ættbálka í þessari
miklu heimsálfu.
Hitt er svo aftur annað
mál, hvort sem svartir
menn ná yfirráðum í
Rhódesíu og Suður-Afríku
með samningum eða blóð-
baði, er ekki endilega víst,
að þeir muni sýna hinum
hvita minnihluta í þessum
löndum svo mikið um-
burðariyndi að hvítt fólk
geti hafizt þar við til fram-
búðar. Það á reynslan eftir
að leiða í ljós. En sagan
hefur sýnt, að sambúð
fólks af ólíkum hörundslit
er býsna erfið og þar er
ekki um eins einfalt mál að
ræða og þeir vilja gjarnan
halda fram, sem aldrei
hafa sjálfir komizt í snert-
ingu við þetta vandamál.
Menn hljóta að vona, aó
þær tilraunir sem nú fara
fram til þess að tryggja
friðsamlega breytingu á
stjórnarháttum i Rhódesíu
og Suður-Afríku beri nokk-
urn árangur en óneitan
lega er viss ástæða til
svartsýni í þeim efnum, og
verði sú raunin á, að hinn
hvíti minnihluti haldi
dauðahaldi í sín sérréttindi
má búast við því, að erfiðir
tímar verði framundan i
þessum hluta heims.
Vandamál syðsta
hluta Afríku
Milliríkja
viðskipti og alþjööa-
k stjörnmðl
SAMANTEKT EFIR BRAGA KRISTJÖNSSON

Þreifingar
Samskipti „ríka”
og „fátæka” heimsins
„Það cr óhæfa í viðræðum ríkj-
anna í suðri og norðri að gcra
olíuverðið að skilyrði," sagði tals-
maður stjórnarnefndar Efnahags-
bandálags Evrópu að lokinni al-
þjöðlegri efnahagsmálaráðstcfnu
í París á síðasta ári. Talsmaður-
inn lét þannig i ljós harða gagn-
rýni á framkomu og tillögur
Callaghans, þáverandi utanríkis-
ráðhcrra Brcta. Ummadi Callag-
hans á þessari ráðstcfnu höfðu
þótt a‘ði kaldranaleg í garð þróun-
arríkjanna: tilvitnuð orð emba'tt-
ismannsins voru samt fljótlega af-
sökuð í hak og fyrir, cnda ótti hcr
hlut að móli háttscttur ráðhcrra
cinnar stærstu bandalagsþjóðar-
innar — og þvi viss takmörk sctt.
hvað seg.ja má um það sem fram
gengur af slíkra munni.
En það mun mála sannast, að
rnikill hluti þátttakcnda á ráð-
stcfnunni í París hafi vcrið sama
sinnis og hinn hreinskilni emb-
ættismaður.
Brctland rauf að þcssu sinni.
cins og fyrr og síðar, samstöðu
Efnahagsbandalagsins og sctti
fram einkaskoðanir, tcngdari við-
skiptalegum hagsmunum lands-
ins cn bandalagsins.
Ráðstcfna þcssi var haldin mcð
þátttöku átta iðnþröaðra aðilja,
þ.c. Efnahagsbandalagið kom
fram fyrir hönd meðlima sinna,
en auk þess Bandaríkin, Kanada.
Japan, Svíþjóð, Sviss. Spánn og
Ástralía. Þróunarríkin voru:
Alsír, Argentína, Brasilfa,
Kamerún, Indland, Indónesía,
Persía, Irak, Jamaica, Júgóslavía,
Mcxíkó, Nígcria, Pakistan, Perú,
Saudi-Arabía, Venezuela, Zaire,
Zambía og Egyptaland.
Þófid byrjar
Þcssi Parisarráðstcfna var upp-
hafið að langvarandi viðræðum og
samningaþófi, scm mun standa
árum saman og verða mjög flókið
og vandasamt. Ráðhcrrafundur
þessara 27 landa mun aftur koma
saman í dcscmbcr n.k. og þangað
til fara fram stöðugar þreifingar
milli þessara póla og hafa þar
ckki rikt samfelldir kærlcikar.
Markmið þróunarríkja cr að ná
samstöðu mcð „rika heíminum“
unt framtíðarskipan efnahags-
mála: cn samræmd viðleitni í
þcssa sömu átt fcr nú fram á
vegum Sameinuðu þjóðanna.
OECD. Alþjöðagjaldeyrjssjöðsins
og flciri aðilja.
Það hafa vcrið erfiðar fæðing-
arhriðir að koma af stað þessum
viðræðum. Frakkland átti fyrsta
lcikinn, eins og oft og hafa Frakk-
ar sýnt framsýni í alþjóðasam-
skiptum hin síðari ár, þó að stund-
um hafi ýmsum fundist þeir bera
svartan lcpp fvrir auga.
Frumkva'ði Giscard d’Estaings
forsctá í apríl 1975 leiddi þó ckki
til ncins árangurs þcgar í stað.
Atbeini Frakka var svar við þeim
tillögum sem urðu upphaf stofn-
unar Alþjóða orkumálastofnunar-
innar, 15. nóvember 1974.
Kveikjan að stofnun þeirra
hagsmunasamtaka meiriháttar
olíukaupenda var olíukreppan
1973. Frakkar vildu ekki vera
með í þessu samstarfi sakir vildar
þeirra í garð arabaríkja. En nokk-
uð lá beint við að líta á stofnun
þcssara samtaka orkukaupenda
höfuðsetta samtökum arabiskra
olíufursta, sem margir vildu þá
hafa sín megin. Og hætta var við
ásteytingi þessara aðilja.
Aprílfundurinn varð vita
árangurslaus, þar sem nokkur
vestræn iðnríki með Bandaríkin í
fararbroddi voru ekki til viðtals
um annað en verð á orkugjöfum
og öruggar afhendingar. Þessir
aðiljar sögðu, að það væri í verka-
hring annarra alþjöðastofnana að
fjalla um vandamál á borð við
aukna aðstoð við þróunarríkin,
iðnvæðingu þeirra og fleira skylt.
En þróunarríkin voru á önd-
verðum meiði. Þau höfnuðu alveg
þeirri kcnningu að þcssi mál
væru ra'dd og ákvörðuð aðskilin.
Þau yrði að taka f.vrir á breiðum
alhliða grundvelli: og þcssi ríki
gcrðu kröfu lil að taka þátt i
áætlanagerð um alla þætti efna-
hagssamskipta „fátæka” og
,,rika‘‘ heimsins.
Ef allar hugmyndir þröunar-
ríkjanna vcrða veruleiki í fram-
kvæmd. mun þessi soltni hluti
heimsins vcrða dýrðarstaður að
nokkrum áratugum liðnum.
Eins og oft fyrr og síðar á al-
þjóðavettvangi, vann frönsk
samningatækni nokkurn sigur.
Sámstaða þróunarlandanna og
öruggur málflutningur þeirra hjá
ýmsum stofnunum Sameinuðu
■þjóðanna — einkum á sjöunda
aukaþinginu í september s.l.,
sýndi vestrænum ríkjum með
Bandaríkin frernst i flokki, alvör-
una sem fólgin var i samtaka-
mætti þessara snauðu þjóða.
Breytt afstaða
Bandaríkin — og hinir mörgu
fylgjendur þeirra, féllu frá and-
stöðu sinni og eru síðan reiðubúin
að ræða vandamálin á breiðum
grundvelli i samhengi við önnur
atriði samkvæmt mati þróunar-
ríkja. Ytni Frakka leiddi líka til
þess að orkumálastefna Efnahags-
bandalags Evrópu og Alþjóða
orkumálastofnunarinnar var tek-
Á allra síðustu misserum hafa
„ríki“ og „fátæki“ heimurinn
komið nokkuð til móts hvor við
annan. Það er þó enn I fjarlægri
framtíð að þreifingar þessara
aðila leiði til sameiginlegrar
niðurstöðu ótrúlega flókinna
ágreiningsmála þeirra.
tn til endurskoðunar. Ákveðið var
að bíða átekta og sjá hvaða niður-
staða yrði af viðræðum á framan-
greindum grundvelli. Að afstöðn-
um undirbúningsfundi i október
s.i. hófust samningaviðræður með
þriggja daga fundi í desember.
mánuði. Helstu ágreiningsefnin
voru látin liggja í láginni, en
áherslan lögð á ítarlegan undir-
búning sem víðtækastrar umræðu
þeirra fjölmörgu erfiðu mála-
flokka sem koma til úrlausnar á
þessum maraþonvettvangi: Ráð-
stafanir af hendi þróaðra ríkja til
að skapa mannsæmandi tilveru-
grundvöll í þróunarrikjunum og
samræmdar aðgerðir sömu til sem
hagkvæmastrar nýtingar mikilla
auðlinda og hráefna fátæku þjóð-
anna — ekki í þágu hinna ríku —
héldur hinna þurfandi.
Ymsir eru þeirrar skoðunar, að
riku löndin vilji fyrst og fremst
vinna á tíma. Fá frestun á raun-
hæfurn bráðum aðgerðum. sam-
tímis því að þau kaupa ódýrt hrá-
efni fátæka heimsins.
En margir segja, að nú verði
strax að hefja alvarlega og grand-
gæfilega larigtima áætlanagerð
um framtíðarskipan efnahags-
mála iðnþróaðra ríkja, ekki siður
en hinna vanþróuðu. Þar verði
nauðsynlegar róttækar grundvall-
arbreytingar — sumir tala um
gjörbyltingu í atvinnu- og fram-
leiðsluháttum, með tilliti til auk-
inna framtíðaráhrifa, sem þróun-
arríkin muni óhjákvæmilega hafa
á allt efnahagsmálakerfi heints-
ins.