Morgunblaðið - 04.01.1977, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 4. JANUAR 1977
Hvað boðar nýárs blessuð sól? (Lúk. 2, 21)
Já, hvað?
Ekki veiztu það. Það er þrátt fyrir allt ýmislegt, sem
maður raunsæis- og vísindaaldar veit ekki og getur
ekki vitað. Hann veit, hvernig á að komast til tungls-
ins. En varla hvar hann stígur niður fæti í næsta spori.
En nú var verið að syngja hér sálm. Og þar er mikið
sagt, margt og mikið fullyrt. Og allt ósannanlegt. Jafn
órökstutt fyrir sem eftir daga Darwins og Marx og
Einsteins: ,,í hendi Guðs er jörð og sól.“ „í hendi Guðs
er hver ein tíð, f hendi Guðs er allt vort strfð"
Hvernig leyfist að fullyrða slíkt? Og hvaða barna-
skapur, að Guð hafi hönd! Svo frumstætt tal gæti verið
auðvelt skotmark fyrir háþróaða hugsun.
Samt er nú viðurkennt, að þetta sé fallega mælt. En
hvernig er hægt að taka undir svona kenningu, svona
afdráttarlausa, svona að þvf er virðist átakalausar
staðhæfingar? Hvar eru rökin, hver er heimildin,
hvert er umboðið?
Leyndardómur þessa sálms er sá, að hann boðar trú,
kristna trú, hann er bergmál af þvf, sem Biblfan segir,
hún er heimildin, umboðið er frá Jesú Kristi. Prestur-
inn Matthías játar í þessum sálmi og boðar, eins og
kirkjan gerir, hefur gert og gera mun.
Það er mikið sagt í þessum sálmi, eins og f mörgum
öðrum, eins og í kristnum játningum og trúarvitnis-
burði yfirleitt, mikið um Guð og heim og ár og daga og
líf. Og allt ósannanlegt, gersamlega. Það væri illa
verjanlegt, ef hér væri verið að lýsa niðurstöðu af
rannsókn, í nafni vísinda. Hér er verið að játa trú, trú
á Guð, traust á Guði.
Kristindómur er í einu orði sagt að treysta Guði,
eins og hann hefur borið sjálfum sér vitni, og forsenda
traustsins, lífskveikjan, er að hann hafi borið sér vitni
á þann veg, að ég treysti honum, trúi.
Þetta er f sjálfu sér einfalt mál. En furðulega
misskilið samt og á marga vegu mistúlkað.
Kirkja Jesú Krists er rödd, sem segir: Ég veit á
hvern ég trúi, veit á hverjum ég hef fest traust mitt.
Þetta er ekki neins konar drembileg yfirlýsing, eins
og verið væri að miklast af þrekvirki. Það er auðmjúk
þakkartjáning, eins og þegar verið er að viðurkenna
ómetanlega velgjörð. Ef ég votta öðrum traust þá er
slíkt aldrei neitt, sem ég sé að miklast af, ég hef ekki
gert uppgötvun til að færa á afrekaskrá, ég hef þegið,
ég hef tekið við því, sem annar gaf, sá, sem vakti mér
traustið á sér.
Traustið á góðum Guði, trúna, eignast og á enginn
eins og sjálfsagðan hlut. Sú trú er ekki til, sem sé
friðuð fyrir áraun, baráttu, efa. Trúarhetjurnar s.n.,
innan og utan Biblíunnar, kannast vel við það. Þú lest
ekki lengi f Biblíunni án þess að mæta strfðandi trú.
Hallgrfmur sagði: Víst er ég veikur að trúa. Og hann
bað: Þá trú og þol vill þrotna,
reis þú við reyrinn brotna
og rétt mér þína hönd.
Og Matthías:
Ég trúi á Guð þótt titri hjartað veika
og tárin blindi augna minna ljós,
ég trúi þótt mér trúin finnist reika
og titra líkt og stormi slegin rós,
ég trúi, þvf að allt er annars farið
og ekkert, sem er mitt, er lengur til...
Þeir eiga það sameiginlegt allir, að f efanum, barátt-
unni, var eitt sem haldið var f og hélt: Guð bregst ekki
mér. Þótt ég bresti og bili. „þótt böl og stríð mig beygi,
hann brugðist getur eigi,“ því hann afneitar ekki
sjálfum sér, hann gengur ekki á bak orða sinna, ég
verð ekki viðskila við kærleika hans, sem birtist f
Kristi Jesú, Drottni minum.
Kirkjan er rödd, sagði ég áðan. Reyndar ekki ein.
Hún er kór margra radda, saman kvaddur og saman
stilltur til þess að einn styrki annan. Takið að yður
hina trúarveiku, sagði Páll, en ekki til þess að leggja
dóm á skoðanir þeirra. Og sfðan bendir hann á skoðan-
ir sem að hans áliti eiga að liggja milli hluta. Þar má
hver og einn fara sfna leið. Hann gerir greinarmun á
hörundi og hjartslætti, kviku og klæðum. En hann veit
um hluti, sem verka eins og blóðtappi f æðum kirkj-
unnar, hann veit, að allt líf getur sýkst, líka það líf,
sem Kristur hefur vakið, það getur orðið fyrir smitun f
rót. Og Páll er ákveðinn og ómyrkur í máli, þegar
hann víkur að slíku. Eins og Jesús sjálfur.
Samfélag kirkjunnar spennir yfir aldir. Á það minn-
ir hver einasta guðsþjónusta. Vér komum saman til
guðsþjónustu til þess að hlusta eftir sterkum röddum
bræðra og systra og samstillast þeim. Ég á ekki
einkum við þann prest, sem í stólinn stígur þá og þar,
þó að honum sé vissulega ætlað að styrkja með orðum
sínum. Það er kirkja aldanna, sem talar f hverri
guðsþjónustu, í textum, f sálmum.
Og nú hef ég staldrað við þann nýárssálm, sem
kærastur er Islendingum. Trúarjátning, sterk og efa-
laus. Höf. fann sig ekki alltaf sterkan f trúnni. En í
sálmunum sínum, þessum og öðrum, gefur hann sig á
vald þvi hlutverki þeirri köllun, þeirri þörf hjarta
síns, að taka undir.með kirkjunni sinni, Biblfunni
sinni. Og er sæll f því hlutverki. Það eru ekki til þau
eftirmæli frá hans hendi eða huggunarljóð f sorg, að
þetta komi ekki fram þar, og voru þó mörg slík ljóð
hans flýtisverk.
Ég veit ekki hvernig háttar um trúarskoðanir þfnar.
Kirkjan þfn grefst ekki svo mjög fyrir um það. En hún
leggur þér orð á varir, játningu á hjarta, svar, sem hún
hefur þegið. Hún gerii- það hverju sinni, sem hún
kemst i f æri við þig. Hún gerir það f dag.
Hvað boðar sól nýs dags, nýs árs?
Því svarar enginn maður. Ég geng út i óvissu hvern
dag. Ég fæddist inn f heiminn óvitandi um allt. Og enn
eru stærstu rúnir hans álfka torræðar mér og þegar ég
var óviti. Og bráðum er förin á enda. Það er staðreynd,
hvort sem menn gera mikið úr henni eða lftið. Förin
hér endar með dauða og enginn veit með hvaða
atvikum hann ber að, en það eru forn ummæli, að þá
eigi maður það eftir, sem erfiðast er, þegar að því
kemur að deyja.
Ég hef verið f Iffsháska, þannig að ekki var annað
sýnt en að síðasta stundin væri komin. Og mér var
rótt. Sjálfs mfn vegna. Svo furðulega rótt að ég
undraðist þá og alltaf sfðan. Sjálfs mín vegna. 'En ég
gat ekki annað en hugsað um aðra, mér nákomna, sem
vissu ekki annað en að ég væri að koma heim á hverri
stundu. Mér fannst börnin mín, þá ung, ekki mega
missa mig, mér fannst sú tilhugsun hörð og grimm og
ég spurði Guð minn: Er það meiningin, að þau eigi að
missa mig núna, og hver er þá tilgangurinn með þvf?
Það var á nýársdag fyrir 64 árum að móðir dó frá
ungum börnum með hörmulegum atvikum. Ekki óal-
gengt. En þetta var móðir mín.
Eins og mér sé ekki ljóst, að það var Ifkn fyrir hana
að fá að leysast frá óbærilegum þrautum, eins og
komið var? En það augnablik átti sinn aðdraganda og
skildi sitt eftir hjá þeim, sem áttu hana og misstu. Og
enga hef ég vitað vissari í trú sinni á það, að líf væri
eftir þetta, en þá, sem þarna stóðu næstir.
Ég sæil er í trúnni og síðar mun fá
að sjá þig I dýrðinni og vera þér hjá
við Guðs sonar eilífu elskunnar lind.
Svo mælti faðir minn til hennar látinnar.
Það þýðir engum að segja mér eða hugsandi mönn-
um yfirleitt, að það hafi hvílt myrkur yfir hörmum og
gröfum á Islandi áður en furðuljósin fóru að flökta um
landamærin.
En allt um það get ég ekki afgreitt staðreynd
dauðans með léttu hjali. Hann hefur ekki aðeins eina
hlið, eitt andlit. Hann gengur um í mörgu gervi og
sárin, sem hann veldur, verða ekki talin né vegin.
Hvað
boðar
Hvað boðar nýárs sól?
Hvað lestu úr geislum hennar? Og hvað úr skugg-
um þeirra daga og nátta, þegar ekki er sól að sjá?
Hvað boða rökkur og myrkvar mannlffsins, aðsteðj-
andi, eða runnir af rótum mannlegra hvata og atferl-
is? Hvað segja vísindin, þekkingin, sannleiksleitin um
það? Hefur tilveran tilgang? Er einhver merking á
bak við það, að ég er til, að ég fæðist, að ég dey?
Það er ekkert á hinu áþreifanlega reynslusviði, sem
svarar þessu ótvírætt. Víst má benda á líkur. En
jafnauðvelt að benda á gagnlfkur. Og að svörin eru
mörg svo jákvæð stafar fyrst og fremst af því, að
hjartað krefst, þetta innsta og dýpsta í manneskjunni,
sem er táknað með orðinu hjarta. Það kefst, þegar
þungi örlaga, eigin eða annarra, leggst á hugann. Það
krefst, þegar lffsins sár og mein og tár blasa við eða
kvöl nístir eigin barm. Það krefst, þegar háð er tvísýn
eða að því er virðist vonlaus barátta fyrir réttlæti og
sannleika. Stunur hlekkjaðra fanga, andvörp kúgaðra
stétta og þjóða, hungurkvalir öreigabarna, örkuml
ungra manna, líkamleg vegna slysa eða veikinda,
andleg af öðrum sökum illkynjaðri, dauðinn m.ö.o.,
dauðans greip og vald f öllum hans margbreyttu
myndum, allt þetta hrópar: Er ekki einhvers staðar
lausn á myrkum gátum, einhvers staðar svar við
óviðráðanlegum spurningum, einhvers staðar sá hinzti
dómstóll, sem metur mannlegt stríð og heilgar allar
þessar ægilegu undir?
Sólin segir mér ekkert um þetta, hvorki á nýársdag
né endranær. Ég geng í sorgarhús á yndislegu vetrar-
kvöldi. Ég horfi til stjarnanna hljóðu á himni, hvelin i
svimandi fjarska og svimandi stór. Og tárið, sem
tindrar í þvf auga, sem ég mæti, það hrærir ekki
stjörnurnar, það sortnar engin þeirra og sólin skfn að
morgni eins og ekkert hafi gerzt. Það kunna að lifa
verur þar úti i firnindum geimsins, mjög svo líklegt,
að svo sé, en hverjar eru þær og hvernig? Og eitt sinn
skal hver deyja. Heldur lífið áfram þá, f efnisheim-
inum, þ.e. á öðrum hnöttum, eða á öðrum sviðum, sem
menn kalla andleg? Ef áþreifanleg sönnun fengist
fyrir því, visindaleg sönnun, þá væri það gífurlega
merkilegt. En þvf aðeins óskorað gleðiefni, að ég
eignist það traust, þá trú, sem aldrei verður
sönnuð með neinum raunrökum. Framhald lffs f
heimi, sem væri í eðli sínu meiningarlaus, það er
hugsanlegur möguleiki. Og óhugnanlegur möguleiki.
Og hvort tilveran hefur merkingu, meiningu,
tilgang, hvort það er einhvers virði að vera til
Iengur eða skemur, það fer alveg eftir þvf,
hvað er hinst að baki, innst í grunni, Og hvernig
get ég vitað eitthvað Um Það af eða á'? Aðeins með
einu móti: Að þar sé hugur, sem lætur mig skynja sig,
hugur, sem talar til mín þannig, að ég geti treyst
honum og þar með tilverunni, veröld hans. Þó að ég
ætti framundan lff endalaust og gæti stigið af einni
skör á aðra áfram og upp, ef það sem er handan alls,
upptök alls, er hljótt gagnvart mér, hlutlaust gagnvart
mér. eða ef þar ér ekkert, þá er ég engu bættur, nema
sfður sé.
I hendi Guðs er allt, segir Matthfas. Af hverju er
gleðilegt að taka undir það? Máttug greip þarf ekki að
vera góð. Það er mörg hönd, sem ég kysi ekki að
lenda í og eiga allt mitt undir, Hvar hef ég sönnun
fyrir þvf, að sú almáttuga hönd sem Matthfas
syngur um, sé góð? Og þó að það hljómi fallega
og skáldlega, að einhver heyri stormsins hörpuslátt
og barnsins andardrátt, heyri sínum himni frá
hvert hjartaslag 'þitt jörðu á, þá er það ekki
nóg. Tölvan rúmar lfka mikið og -er hjartalaus.
Einvaldinn, harðstjórinn, hefur þúsund sinnum
þúsund aðferðir og fullkomin tækniráð til
þess að hlusta og njósna. Og hefur kalið hjarta og kalt
kringum hann. Og þó að ég fengi þúsund aldir til að
kanna leyndarmál tölvunnar og fullkomna hana, þá
breytir það engu um eðli hennar.
En því er sálmurinn til sem vér syngjum í dag og öll
önnur heil og sterk kristin játning, að hugurinn innst
og efst og dýpst, hugurinn, sem er og verður handan
færis við alla raunrannsókn, hefur lokið sér upp, og
gert það þannig, að vér, þetta örsvif í útsævi alheims,
megum skynja á þann veg sem hjarta mætir hjarta.
Matthfas segir í þýddum sálmi:
Mfn skammsýn ekki skilur önd
hvað skipa Drottins ráðin vönd.
En mér er nóg Hans hægri hönd
er Herrann Jesús góði
Ég skil hann eftir orði hans.
Hér er kjarni máls. Þetta er það, sem kristnir menn
kalla opinberun. Jesús Kristur birtir mér, hvernig
höndin er, sem umlykur allt; hvernig eyrað eilífa
hlustar og augað alskyggna horfir, af því að hjá
honum skynja ég hjartsláttinn f þeim barmi, sem er
hulinn handan allsogíöllu.
Ég skil hann éftir orði hans af því hann vlll við mig ,
tala þannig, að ég geti treyst honum, trúað. Og hversu
langt sem ég kémst, hversu hátt sem maðurinn nær f
þékkingu, hér’ a^íörð eða j eilífðarheithum, þá er og
verður þetta sama leyndarmálið. ja'fnfjarlægt þvf ;
sviði, sém vér köllum þekkingu, því tölva ér eltt, .
móðurhjarta annað, þekking er eitX;fsú snerting, sem
vekur tijtrú, traust, elsku, innra öryggi, innri
fullnægju, er annað og verður annað alla tíð, að eilífu.
Hvað boðar nýárssó|? AUar só|jr geimsins eru
þöglar, eða ég skil ekki þeirra mál. Og þó. Hún fær
Framhald á bls 22.