Morgunblaðið - 16.04.1978, Blaðsíða 15

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 16. APRÍL 1978
15
Natalya, eiginkona Alexanders Solzhenitsyns, var
fyrir nokkru á ferö í London og veitti þá tveimur
brezkum blaöamönnum viötal m.a. um starfrækstlu
hjálparsjóös Solzhenitsyn-hjónanna, aöbúnaö fanga
í Sovétríkjunum og fleira. Mbl. fékk einkarétt til
birtingar viötalsins á íslandi og fer það hér á eftir
í lauslegri þýöingu:
m ero fangar meðalvina... á geðsjnkra
niðnr með félagsskap og lyfjagjöfum”
hann lagði þeim lið í Sovétríkjun-
um sem leyfðu sér þann munað að
tala í nafni sannleikans.
„Eg get ekki hringt til neins í
Sovétrikjunum," segir Natalya
Solzhenitsyn. „Ef ég geri það er
viðkomandi sími samstundis tek-
inn úr sambandi eða hann er
fjarlægður um óákveðinn tíma.
Bann er á bréfaskriftum frá okkur
og til okkar. Elzti sonur minn
getur til dæmis ekki haft samband
við föður sinn vegna þessa. Allt
gerir þetta starf mitt erfiðara en
með ákveðnum samböndum sem
við höfum komið okkur upp og
tengiliðum utan Sovétríkjanna
hefur þetta þó gengið. Ginzburg
var okkur ómetanlegur. Hann er
snjall skipuleggjandi og hefur
einstakt minni. Eg þykist vita að
eitt af því sem KGB hefur mikla
ágirnd á væri listi yfir þær mörg
hundruð fjölskyldur sem sjóðurinn
hefur hjálpað. Víst er sá listi til —
það er nauðsynlegt bókhaldsins
vegna. Einn í Sovétríkjunum og
annar utan þeirra. Ginzburg
geymdi öll nöfn og heimilisföng í
kollinum á sér. Auk þess er hann
ljúfmenni og hann er víðsýnn
maður. Hann hugsaði aldrei út frá
öðru en því að meta þörfina. Það
var hið eina sem hann lagði til
grundvallar. Hann hjálpaði meira
að segja föngum sem brotnuðu
niður í yfirheyrslum vegna þess
hann sagði þeir væru eins og hver
önnur börn og því saklausir."
Eins og margir landar hennar
hefur hún komizt í kynni við
starfsaðferðir KGB- Þegar ‘eigin-
manni hennar var vísað frá
Sovétríkjunum var hún eftir í 2
mánuði. Það var hennar verk að
koma úr landi öllum skjölum hans,
handritum og rannsóknarverkefn-
um sem hann hafði viðað að sér
frá því árið 1953.
„Sumt af þessu geymdum við á
heimili okkar,“ segir hún „En ég
vissi ég hafði tvíþættu verki að
ljúka áður en ég gæti farið til móts
við Alexander á Vesturlöndum.
Annað var að koma úr landi
skjalasafni hans. Ég gerði mér
grein fyrir því að það gæti orðið
flókið mál, þar sem stjórnvöld
féllust ekki á að ég hefði neitt með
mér. 13n aldrei var gerð húsleit í
íbúðinni, sjálfsagt vegna þess að
við vorum um þær mundir í
sviðsljósi almenningsálitsins um
allan heim. Þegar ég fór frá
Sovétríkjunum tók ég aðeins með
mér minniháttar skjöl og við mér
var ekki blakað. En segulbönd sem
ég hafði meðferðis voru tekin af
mér, þurrkað af þeim og síðan var
þeim skilað til mín. Samt kom ég
öllum skjölunum úr landi.
Hvernig? Þó að það væri athyglis-
verð saga til frásagnar, get ég ekki.
sagt hana að sinni. Hún verður
ekki sögð næstu fimmtiu árin, því
að ella myndi ég stofna öryggi
fjölda manns í hættu. En þar reis
hæst tign mannlegrar samhygðar
og Solzhenitsyn mun aldrei
gleyma þessu. Þetta fólk sem
hjálpaði okkur teljum við meöal
okkar nánustu vina þótt við sjáum
það aldrei og — suma höfum við
aldrei séð. Annað það áem ég
þurfti að ljúka áður en ég færi var
að koma á hreint áframhaldandi
rekstri sjóðsins í Sovétríkjunum í
samvinnu við Ginzburg. Þar sem
Ginzburg situr nú inni stjórnar
kpna hans sjóðnum, en hún hefur
ekki sima, póstur til hennar er
gerður upptækur, henni er ógnað
og hún sætir ofsóknum leynt og
ljóst.“
Allt að því 200 manns hafa verið
kvaddir til yfirheyrslu um Ginz-
burg, um sjóðinn og hvernig hjálp
það hefur fengið og hvernig henni
hefur verið komið áleiðis. Natalya
Solzhenitsyn leggur áherzlu á að
Gulag sé enn til, og þar er fólk enn
að deyja. Hún trúir því að nefndin
sém hún hefur komið á fót til að
vinna að því að fá Ginzburg lausan
úr fangelsi geti orðið honum til
liðsinnis. „Enda þótt ég hafi ekki
hugmynd um hvaða ákæra verður
borin fram á hendur honum er ég
nokkurn veginn viss um að hann
fær varla minna en tíu ára
fangelsi," segir hún.
y 9 Fólk í
Russlandi
þekkir óttann
en það er
reiðubúið til
hjálpar>>
Eins og fyrr segir er það
eignkona Ginzburg sem nú hefur
rekstur sjóðsins með höndum
innan Sovétríkjanna. Ef fjölskylda
sem hefur notið hjálpar flyzt frá
Sovétríkjunum er aðstoð hætt.
Ekki í refsiskyni heldur vegna
þess að það er ekki markmið
sjóðsins að hjálpa útflytjendum.
Það er erfitt að áætla fjölda fanga
Alexander Ginzburg
og þeirra mörgu sem sæta ofsókn-
um, vegna þess að ríkið lúrir á sínu
og fjöldi manns vinnur í leynum
fyrir sjóðinn. Fólk er einnig oft
handtekið, síðan er því sleppt um
tíma og svo handtekið á nýjan leik
og þá fyrir aðrar sakir, að minnsta
kosti er yfirskinið annað. Það er
augljóslega mikið verk að skipu-
leggja þetta svo að vel sé.
Natalya segir „KGB reynir að
eyðileggja sjóðinn. Viö erum ögrun
við KGB vegna þess við vitum að
fangi sem situr inni, kvelst
kannski ekki mest vegna sjálfs
síns, heldur ef hann veit af
fjölskyldu sinni bjargarlausri. Því
er það að við reynum að styöja við
bakið að fjölskyldum pólitískra
fanga eins og við mögulega getum.
Þó er okkur kunnugt um að sumar
þessara fjölskyldna hafa lent í
útistöðum við KGB og þeim er sagt
að ættingjar þeirra í fangelsinu
skuli fá að rotna þar ef fjölskyldan
haldi áfram að þiggja hjálp úr
sjóðnum.
Hún heldur áfram:
„Það eru ekki aðeins karlmenn
lokaðir inni í fangelsunum, heldur
einnig konur. Og iðulega báðir
foreldrar, sem þýðir að börn þeirra
eiga ekki margra annarra kosta
völ en að ríkið taki þau i brottu.
Þar kemur því sjóðurinn til.
Sjóðurinn leggur hverju slíku
barni til ákveðna upphæð. Hjálp
er einnig veitt öldruðum foreldr-
um fanga, til dæmis er bændum
ógerningur að lifa á þeim lífeyri
sem ríkið leggur þeim til eftir að
þeir hætta störfum. Nokkrum
sinnum á ári afhendum við eigin-
konum fanga peninga til að greiða
ferðakostnað við heimsóknir til
eiginmanna sinna. Verð á járn-
brautarfarmiða til sumra slíkra
staða getur samsvarað allt upp í
hálfs árs kaupi, svo að fengi hún
ekki hjálp, væri henni ofviða að
heimsækja mann sinn, Einnig er
staðið fyrir matargjöfum eftir því
sem leyfi fást til.
Þeir karlar og konur eru til sem
hafa setið í nauðungarvinnubúð-
‘um í meira en tuttugu ár og
fjölskyldurnar hafa horfið þeim í
tímanna rás. Þarna er um að ræða
einmana og gleymda fanga. Stund-
um sjúka. Sjóðurinn sendir þeim
peningaupphæð, svo að þeir geti aö
minnsta kosti keypt sér tóbak í
fangelsisbúðinni og ef til vill
kexpakka. Fólk sem er í varðhaldi
fær ekki leyfi til að taka við pakka
nema einu sinni i mánuði. Þeir
sem hafa fengið dóm hafa heimild
** Vinir
hjálpuðu
okkur að
koma skjölum
manns míns
úr landi og
þar reis
mannleg
samkennd
hæst.. 9 9
til að taka á móti pakka sem vegur
ekki meira en 5 kg einu sinni á ári
og ekki þeim fyrsta fyrr en hálfu
ári eftir að þeir hafi fengið dóm.
Sjóðurinn útbýr og sendir mörgum
slíka böggla. Enda þótt það hljómi
einkennilega er auðveldara að
hjálpa þeim sem nauðugum er
haldið á geðsjúkrahúsunum vegna
þess að til þeirra eru oftar leyfðar
heimsóknir og þeim er oft haldið
sljóum með lyfjum sem er verið að
nota til að brjóta þá niður andlega
og líkamlega. Þessu fólki er mjög
mikilvægt að fá heimsóknir reglu-
lega svo að unnt sé að veita þeim
allan þann siðferðilega stuðning
sem fært er.“
„Það er skelfilegra og ógnar-
legra að sitja inni á geðsjúkrahúsi
vegna þess að þar ertu meðal
sjúklinga. í nauðungarvinnubúð-
unum ertu þó að minnsta kosti
meðal vina.“
Sjóðurinn leitar einnig eftir því
að hafa samband við fanga sem
eru sendir lengst inn í Síberíu eftir
að hafa afplánað fangelsisdóma.
Þetta fólk er aðeins hægt að
heimsækja með því að taka
flugvél, síðan lest og loks með því
að fara síðasta spölinn annaðhvort
á hjóli, hesti, traktor eða kannski
fótgangandi. Það kostar fjöl-
skyldufólk sem svarar árslaunum
að taka sér slíka ferð á hendur.
Auk þess að greiða ferðakostnað
leggur sjóðurinn einnig til handa
útlegðarfólki lítil útvörp og er það
vel þegið, auk fata, matvæla og
lyfja. Oft er mjög flókið að halda
tengslum við þetta fólk, ekki hvað
sízt varð það örðugra eftir að
Ginzburg var gerður óvirkur og
eftir að sími konu hans var tekinn
úr sambandi. Frú Ginzburg býr nú
í úthverfi Moskvu ásamt tveimur
ungum börnum sínum og hún þarf
að hafa úti öll spjót til að fitja upp
á nýjum leiðum til að geta starfað
fyrir sjóðinn.
„En rússnesk alþýða hefur alltaf
verið velviljuð og hjálpfús," segir
Natalya. „Landar okkar hafa horft
upp á fjölskyldur sínar farast í
fangabúðum, fangelsum og í styrj-
öldum. Fólk í Rússlandi þekkir
óttann."
Kona Ginzburg naut um hríð
aðstoðar frá þremur aðilum. En
þeim varð ekki vært í Sovétríkjun-
um. Tveir hrökkluðust úr landi.
Þriðji aðili sem var kona varð
fyrir því að kveikt var í íbúð
hennar. Síðan var hún handtekin,
sökuð um skemmdarfýsn og send
í útlegð skammt frá landamærum
Sovétríkjanna og Kína.
Frú Ginzburg hefur einnig verið
kvödd til yfirheyrslu, en einungis
spurð um eiginmann sinn og
sjóðurinn hefur aldrei verið nefnd-
ur.
Natalya segir að þau Solzhenits-
yn-hjón hafi kosið að setjast að í
Bandaríkjunum vegna þess að þar
sé að finna beztu skjalasöfn í
heimi. Einnig vegna þess að
landslagið og landshættir í Ver-
mont minna á það sem börn
hennar þekkja frá Sovétríkjunum.
„Verði börn okkar fær um að snúa
heim, munu þau ekki koma í
framandi umhverfi. Ég er fullkom-
lega trúuð á að ég og eiginmaður
minn munum síðar snúa til
Sovétríkjanna til búsetu þar. En
ég geri mér vitanlega grein fyrir
að það gerist því aðeins að
umtalsverðar breytingar verði.“
Þegar hún er ekki að störfum
fyrir eiginmann sinn, gegnir hún
almennum húsmóðurstörfum sín-
um. Hún segir að það sé afþreying
aö hafa sem mesta tilbreytni og
hún segist reyna að útbúa rétti á
rússneska vísu. Hún segir að það
skipti engu meginmáli að bera
nafnið Solzhenitáyn utan þessjað
það auðveldi henni ýmislegt.
Þegar hún er spurð hvort hún sé
hamingjusöm brosir hún angur-
vært: „Enginn sá sem býr i útlegð
getur 'verið raunverulega ham-
ingjusamur."
Solzhenitsyn med einn þriggja sona sinna og Natalyu