Morgunblaðið - 09.09.1978, Blaðsíða 15
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 9. SEPTEMBER 1978
15
(1818-1883) og neínd
„marxismi“ (leturbreyting mín,
H.H.G.).“ Þessi ummæli Páls eru
dæmalaus. Fást engir heimspek-
ingar aðrir en marxsinnar við að
„skýra og reyna að leysa grund-
vallarvandamál þjóðfélagsins"?
Leggja engir aðrir áherzlu á það?
Þessi einkunn Páls, sem hann
gefur stefnu marxsinna, er hrein
fölsun, hún er óverjandi með öllu.
Og hann ritar: „Kommúnista-
ávarpið er í senn greining á hinu
kapitaliska þjóðskipulagi um
miðja 19. öld og hvatning til
verkamanna að sameinast í einum
öflugum samtökum." Þessi um-
mæli hans eru villandi. Hann
getur þess ekki, að í
Sameignarávarpinu var umfram
allt feigðarspá fjármagnskerfisins
(kapítalismans í skilningi Marx)
— spá, sem-hefur enn ekki rætzt,
hundrað og þrjátíu árum eftir
útkomu ávarpsins. Er þögn Páls
um spána, sem ekki rættist, aðeins
meinlaus yfirsjón? (Og í ávarpinu
var í rauninni ekki greining
fjármagnskerfisins, því að grein-
Pill Skúlason er f atjórn „Mólfrelsis-
sjóðsins“, en Það er ekki sæmandi
prófessor í heimspeki í Háskóla
Islands.
inguna gerði Marx í Fjármagninu,
sem kom út 1867). Páll ritar: „Á
undanförnum árum hafa ýmsír
fræðimenn reynt að túlka skipu-
lega heimspeki Marx." En eini
„fræðimaðurinn“, sem hann nefnir
á nafn, er Louis Althusser, sem er
foringi þeirra róttæklinga í Sam-
eignarflokki Frakklands (komm-
únistaflokknum), sem kjósa að
halda sambandinu við Kremlverja,
og kunnur að ótrúlegum kreddum.
Af máli Páls má ráða, að allir
þessir ónefndu „fræðimenn" séu
marxsinnar. En margir aðrir en
marxsinnar hafa reynt að greina
kenningu Marx. (Sbr. Karl Popper:
The Open S^jciety and Its Enemies,
Shlomo Avineri: The Social and
Political Theory of Karl Marx,
Joseph Schumpeter: Capitalism,
Socialism and Democracy, H.B.
Acton: The Illusion of Epoch
og Robert Tucker: Philosophy
and Myth in Karl Marx.) Er þögn
hans um þá aðeins meinlaus
yfirsjón?
Skynsemin og
ofbeldiö
Páll ritar: „T.a.m. fordæma
flestir lífsviðhorf fasista vegna
þess að fasistar telja að ofbeldi
eigi fullan rétt á sér við allar
aðstæður." Hann ritar, að skyn-
semin og ofbeldið séu andstæður
og að heimspekingurinn taki
skynsemina fram yfir ofbeldið. Eg
er sammála Páli um það (þótt ég
sé ekki viss um það, að hann leggi
mjög skýra merkingu í orðið
„fasista"). En hvað reit Brynjólfur
Bjarnason í bókinni Sósíalista-
flokknum. stefnu og
starfsháttum 1952? Hann reit:
„Afstaða flokksins er „díalektísk"
og það merkir: Hann metur
valdbeitingu eftir þýðingu hennar
í hinni sögulegu þróun." Ofbeldi
var með öðrum orðum leyfilegt að
mati Brynjólfs, ef það kæmi
flokknum að gagni, ef það „hefði
þýðingu í hinni sögulegu þróun“.
Hvaða eðlismunur er á þessu
viðhorfi Brynjólfs og fasistanna,
sem Páll fordæmir? Hann er
enginn. Páll fordæmir þó ekki
lífsviðhorf Brynjólfs. Öðru nær.
Hann vitnar í hann með velþókmm
og lagði það til, að hann yrði
heiðraður af Félagi áhugamanna
um heimspeki, og var það gert. Er
Páll ekki sekur um tvöfeldni?
Frelsiö og
ábyrgöin
Páll hefur þau afskipti af
stjórnmálum, að hann er í stjórn
„Málfrelsissjóðsins". „Málfrelsis-
sjóðurinn" var stofnaður af nokkr-
um róttæklingum til þess að
auðvelda nokkrum öðrum róttækl-
ingum, sem höfðu brotið af sér í
riti, að komast hjá því að bera
ábyrgð á því. Róttæklingarnir
höfðu ritað, að andstæðingar
þeirra væru „hundflatur skræl-
ingjalýður", „illræmdir braskar-
ar,“ „kanamellur," „örgustu úr-
hrök afturhalds og fasisma" og
„trúir rakkar". Nafn þessa sjóðs er
mjög óviðeigandi, því að fullt
málfrelsi er á Islandi, mönnum er
frjálst að segja það, sem þeir
kjósa, þótt þeir eigi einnig að bera
ábyrgð á máli sínu. Páll og
skoðanabræður hans misnota orð-
ið „málfrelsi". Af veru Páls í
stjórn þessa sjóðs má ráða, að
hann kennir, að frelsinu eigi ekki
aö fylgja ábyrgð, að réttur eins
manns eigi ekki að takmarkast af
sama rétti annarra. En þessi
kenning hans er röng. Menn hafa
og eiga að hafa rétt til þess að vera
andstæðingar róttæklinganna án
þess að vera kallaðir „kanamellur"
og „skrælingjar". Réttur róttækl-
inganna takmarkast af þessum
rétti annarra. Frelsið er ekki frelsi
hinna háværu til að hræða hina
lágværu frá framtaki í stjórnmál-
um. Og með vali nafnsins á
sjóðnum voru róttæklingarnir að
lítilsvirða baráttu þeirra þegna
alræðisríkjanna í austri, sem hafa
í raun og veru . ekki málfrelsi.
Hvers vegna stofnuðu þeir ekki
heldur sjóð til þess að aðstoða þá?
Það er ekki sæmandi heimspekingi
að vera í stjórn „Málfrelsissjóðs-
ins.“ Og það er ekki sæmandi
Háskóla Islands að kennari í
honum semji áróðursrit eins og
Ilugsun og veruleika.
franskuv fræðimaðu. á fyrri l.liua 19. aldar. en á þes-;.. -, M e.
orðið oftar notað sen. sainlieiti yl.r alla he.nispek. scm tekur
„,ið af náttún.visindun. og stærðfræð, og telur að l.em.si.ckn
cim eingöngti að l'ásl við þekkingavfræðileg viðfangseln,. j, e.a.s.
ranns<)k„ á vísindalcgri þekkingu og hvem.g „nnt se aö v.ta
með lulli'i vissiL
Sé lit.ð á spurninguna „hvað á ég að gera’r" er„ v.ðfan^el.nn
siðferðileg og félagsleg. 1 riti sínu G«gnrým vnkna skyn.se„n
ctlaði Rant sér að s>na Iram á hvern.g maðurmn gæt, með
skvnsemi sinni n.ótað hinn félagslega heun. li„ vand.nn sem
fyrir honu.ii verður, er einkum s.ðferð.legur, eins <>g tg
greindi frá í síðasta katla. Hin eigi.dega si„,r,„„g er þn h.að
mi.nnnm beri að gera til þess að sigrast á iélagsleo.m, van k,-
málum. Sn heinisnekisteliia sen, leggnr alla aherslu^^aðsk^
A Ipvsa oT.indvallarvandamál l.jóðtelagfsms^ejjuund
w'.rrMarv n«18-188:l) og nelnd „marvism^ . cn s.i uelna
i^T^Tálá^g ólíka vegu. eins og .„orgim, er
l,gSé í þriðja lagi \ ikið að spurningunni „hvaAer n.é, kylilegt
að vniia?" n.á segja að viðfangsefnið sé staða etnstak. mosms
53
Sýnishorn ummæla Páls: En fást engir aðrir heimspekingar en marxsinnar
við að „skýra og reyna aö leysa grundvallarvandamál Þjóðfélagsins"?
Leggja engir aðrir áherzlu á pað?
■
Rætt við Ragnar 1
Björnsson skólastjóral
^ýja tónlistarskólans
„Eg hafði oft gaman
afbrezku Bítlunum ”
Er blaðamenn heimsóttu Ragnar Björnsson skólastjóra Nýja tónlistarskólans
bárust þeim til eyrna píanótónar er þeir nálguðust húsið svo að ekki var um að
villast að í þetta skiptið voru þeir á réttri leið. Tilgangur heimsóknarinnar var
sá að ræða við Ragnar og spurðum við hann fyrst að því hvar hann væri fæddur?
„Ég er Húnvetningur og uppal-
inn á Hvammstanga. Foreldrar
mínir hafa alltaf búið á
Hvammstanga en upp úr ferm-
ingu þá fór ég hingað til Reykja-
víkur í Tónlistarskólann. Eg
hafði nú reyndar lært áður sem
smástrákur hjá föður mínum og
um tíma hjá frú Huldu Stefáns-
dóttur. Er ég kom í Tónlistarskól-
ann í Reykjavík þá lærði ég á
orgel hjá Páli ísólfssyni en á
píanó hjá Árna Kristjánssyni og
Rögnvaldi Sigurjónssyni.
Eg lauk einleikaraprófi á þessi
hljóðfæri frá Tónlistarskólanum
en eftir það fór ég erlendis, fyrst
til Danmerkur en síðan lá leiðin
til Vínar í tónlistarakademíuna
þar. Bæði í Vínarborg og Dan-
mörku lagði ég nær eingöngu
stund á hljómsveitarstjórn og ég
lauk síðan prófi í þeirri grein frá
tónlistarakademíunni í Vín.
Aðalkennari minn þar var
Swarovsky sem áður hafði verið
kennari Herberts von Karaians."
Komstu svo heim eftir dvölina
í Vín?
„Já, eftir að ég hafði verið þar
kom ég heim. Fyrsta starf mitt
hér heima var að ég tók við stjórn
Karlakórsins Fóstbræðra. Nokk-
uð fljótlega eftir heimkomu mína
var síðan stofnaður tónlistarskóli
í Keflavík og var ég beðinn um að
vera skólastjóri þar hvað ég og
var í 19 ár. Það er rúmt ár síðan
ég hætti að gegna því starfi.
Einnig var ég organleikari við
Dómkirkjuna í mörg ár.
Ég hef nokkuð oft farið erlend-
is síðan ég lauk námi í Vín. Ég
fór til dæmis á alþjóðlegt hljóm-
sveitarstjóramót í Hollandi.
Þangað komu bæði verðandi og
starfandi hljómsveitarstjórar
víðast að úr heiminum. Ég var
líka á þessu tímabili á annað ár
við Háskólann í Köln. Þar var ég
í framhaldsnámi í hljómsveitar-
stjórn en einnig tók ég orgelið
fyrir. I Köln var kehnari minn
Hermann Klotz en hann er mikill
Messián-aðdáandi og einnig mik-
ill vinur hans. Ég fór til þessa
kennara einmitt til þess að vita
eitthvað meira um hvernig túlka
ætti þennan fræga höfund,
Messián.
Áður en ég fór til Kölnar var
ég í Múnchen í nokkra mánuði
hjá Karli Richter og Friedrich
Hugner en þeir voru báðir
prófessorar við Tónlistarháskól-
ann í Múnchen. Ég var við
orgelnám hjá þeim báðum í einu
án þess þó að þeir vissu hvor um
annan. Það var óskaplega erfitt,
þetta er eitt það erfiðasta náms-
tímabil sem ég hef upplifað. Það
voru þó nokkuð mörg verkefni
sem ég átti að fara yfir hjá þaim
og það vildi þannig til að þeir
völdu báðir sömu verkefnin. Ég
kom eiginlega hálfruglaður frá
þeim.“
Hvað gerir þú þcgar þú
leggur tónlistina á hilluna?
„Ja, hvað geri ég. Þú sást til
dæmis bát hér fyrir utan þegar
þú komst. Ég og kunningi minn
eigum hann í sameiningu og við
förum nokkuð oft út á honum.
Það er ekki bara hressandi, það
er líka hollt að komast burtu frá
stressinu í bænum og horfa á það
í landi.
Ég á líka hest og ég fer
einstaka sinnum á bak honum.
Ég reyni mjög að hreyfa mig
eitthvað. Ég tel það vera mjög
mikilvægt ef að maður ætlar að
halda líkamanum í gangi. Einnig
hef ég tamið mér að lesa alltaf
eitthvað á hverjum degi.“
Þegar þú hlustar á tónlist.
hlustar þú þá eingöngu á
klassíska tónlist?
„Nei, ég hef til dæmis mjög
gaman af djasstónlist. Það er
sjaldan að ég heyri popptónlist
sem að mér finnst eftirtektarverð
en það kemur þó fyrir, ég hafði
oft gaman af brezku bítlunum. I
Nýja tónlistarskólanum ætlum
við að vera með námskeið fyrir
popptónlistarmenn og mun Atli
Heimir verða með þau námskeið.
Ég held að það verði bæði
gagnlegt fyrir þá að kynnast Atla
og eins að kynnast ýmsum
lögmáluni f törriist sem þeir hafa
kannski aldrei komist í kynni við
áður eða vita ekki nógu mikið
um.“
Hvers konar tónlist spilar þú
aðallega á tónleikum?
„Ég hef farið nokkrar tónleika-
ferðir út og fer núna á næstunni
til Bandaríkjanna. Á þessum
tónleikum spila ég klassíska
tónlist og allt fram til nútímatón-
listar. Sem nútímalistamaður
finnst mér ég ekki geta gengið
fram hjá þeirri tegund tónlistar
enda hef ég ánægju af að spila
hana.“
Hvað finnst þér skemmtileg-
ast að spila?
„Nú, ég get sagt eins og svo
margir aðrir að það sem ég er að
spila í augnablikinu hafi ég
mesta ánægju af. Ég get nú ekki
neitað því að mér finnast gömlu
meistararnir, sér í lagi Bach,
krefjast mests tíma bæði tækni-
lega séð og einnig hvað varðar
skilning. Maður gengur endalaust
með hann en finnst hann aldrei
verða fullburða. Ég veit ekki hvað
veldur því að ég hef ekki svona
sterka tilfinningu gagnvart neinu
öðru tónskáldi, en höfundar eins
og Mozart og Beethoven skrifuðu
lítið sem ekkert fyrir orgel.“
Eru einhver sérstök verkefni
framundan?
„Eins og ég sagði áðan þá fer
ég í tónleikaferð til Bandaríkj-
anna á næstunni og einnig stóð
til að ég stjórnaði óperu sem
flytja átti í Þjóðleikhúsinu um
jólin en það verður líklega hætt
við það vegna peningaleysis."
Geturðu að lokum sagt okkur
frá einhverju óvenjulcgu sem
hefur komið fyrir þig á tónleika-
ferli þínum?
„Það kemur nú oft eitthvað
fyrir mann en ég man þó
sérstaklega eftir einu sem gerðist
í fyrstu tónleikaferð minni til
Sovétríkjanna. Ég kom þar að
stóru orgeli sem ég hafði aldrei
séð áður. Það var með mörgum
nótnaborðum og ýmsum stilling-
um. Ég þarf venjulega um 12
tíma til þess að stilla orgel og
venjast því áður en tónleikar
hefjast en í þessu tilfelli hafði ég
mjög lítinn tíma. Ég sá orgelið
um hádegi en átti að spila um
kvöldið. Ég gat nú samt einhvern
veginn stillt það. En inni í miðju
verki þá kem ég að nótnaborði
sem þegir alveg. Ég fór auðvitað
að reyna að fá það til þess að gefa
frá sér hljóð á meðan að ég var
að spila en ekkert gekk. Ég hafði
þá í upphafi stillt orgelið vitlaust
en ég komst nú þrátt fyrir það
einhvern veginn í gegnum verkið.
Þó að ég hafi lent í mörgu í
sambandi við tónleika þá held ég
að þetta sé það óþægilegasta sem
ég hef nokkurn tímann lent í á
mínum tónleikaferli."
— r.m.n.