Morgunblaðið - 24.11.1978, Blaðsíða 23
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 24. NÓVEMBER 1978
55
þéttbýli. Það er ekki talið rýra
þjóðarframleiðsluna í þjóðhags-
reikningum.
Vísitala Þjóðar-
framleiðslu — Vel-
feröarvísitala
Þessi atriði og önnur hliðstæð
hafa valdið því, að sérfræðingar í
þjóðhagsreikningagerð og hag-
fræðingar yfirleitt hafa á undan-
förnum árum leitt hugann að því í
vaxandi mæli, hvort og með hvaða
hætti væri hægt að taka tillit til
slíkra atriða við samningu þjóð-
hagsreikninga. Vandinn er aug-
ljóslega fólginn í því, hversu erfitt
er að mæla þær hagstærðir, sem
hér er um að ræða, með nokkurn
veginn öruggum hætti.
Brautryðjendastarf í þessum
eínum var unnið af tveim heims-
kunnum hagfræðingum við
Yale-háskóla í Bandaríkjunum,
William Nordhaus og James
Tobin. Birtu þeir niðurstöður
sínar 1972 í einu af ritum Hag-
rannsóknarstofnunar Bandaríkj-
anna undir nafninu „Hagvöxtur".
Þeir reiknuðu út vísitölu fyrir
tímabilið 1929—1965, sem ætlað
var að sýna breytingu á velferð og
nefndu hana MEW eða Measure of
Economic Welfare. Þessa nýju
vísitölu báru þeir síðan saman við
hina opinberu vísitölu um
þjóðarframleiðsluna, GNP, Gross
National Product vísitöluna. í
nýjustu útgáfu kennslubókar
Samuelsons um hagfræði er þessi
nýja vísitala reiknuð fram til
ársins 1976.
I síðari hluta erindisins lýsti
Gylfi þeim aðferðum, sem hinir
bandarísku hagfræðingar hefðu
beitt við útreikning slíkrar
velferðarvísitölu, og yrði of langt
mál að rekja það hér. Þess má þó
geta, að breytingarnar, sem
bandarísku hagfræðingarnir gerðu
á hinum hefðbundnu þjóðhags-
reikningum og þjóðarframleiðslu-
vísitölunni, voru fyrst og fremst
þrenns konar:
1. Þeir endurflokkuðu útgjöld
þjóðhagsreikninganna í neyzlu,
fjárfestingu og hálfunnar vörur og
þjónustu.
2. Þeir bættu inn í þá verðmæti
þjónustu neytendafjármagns, tóm-
stunda og vinnu á heimili.
3. Þeir leiðréttu þá vegna ýmiss
óhagræðis þéttbýlis og borgarlífs.
í lok erindisins greindi Gylfi frá
niðurstöðu velferðarreikninga
hinna tveggja bandarísku hag-
fræðinga fyrir árið 1965, miðað við
verðlafe ársins 1958. Munurinn
reyndist mikill. Verg þjóðarfram-
leiðsla samkvæmt þjóðhagsreikn-
ingum Bandaríkjanna hafði reynzt
617,8 millj. dollara, en verðmæti
varanlegrar velferðar var talin
1241,1 milljarðar dollara. Sem
dæmi um það, í hverju munurinn
liggur, má nefna, að verðmæti
tómstunda var talið 626,9 milljarð-
ar dollara eða meira en öll verg
þjóðarframleiðsla og verðmæti
starfsemi, sem ekki færi fram á
markaði, 295,4 milljarðar dollara.
Hins vegar komu stórir liðir til
frádráttar, t.d. vegna óhagræðis af
þéttbýli, viðbótar fjár-
magns-neyzlu og nauðsynlegs fjár-
magnsvaxtar, sem ekki sé tekið
tillit til í hefðbundnum þjóðhags-
reikningum.
Þegar hagfræðingarnir athug-
uðu vöxt hreinnar þjóðarfram-
leiðslu á tímabili 1929—1965, kom
í ljós, að hún hefur verið talin vaxa
um 87,5%. Velferðarvísitala þeirra
jókst hins vegar um 42,9%.
Árlegur vöxtur þjóðarfram-
leiðsluvisitölunnar á mann nam á
tímabilinu 1,7%, en velferðarvísi-
tölunnar 1,1%. Höfundar skýrsl-
unnar bentu sérstaklega á, að
velferðarvísitalan hafi farið hækk-
andi, þótt hún hafi að vísu ekki
hækkað eins mikið og þjóðarfram-
leiðsluvísitalan. Þótt reynt sé því
að taka tillit til velferðarsjónar-
miða, breytist sú staðreynd ekki,
að velferðin hafi vaxið. Þær
staðhæfingar, sem heyrzt hafi á
undanförnum árum. að útreikn-
ingur þjóðarframleiðslu sam-
kvæmt venjulegum þjóðhags-
reikningareglum, sé alvarlega
villandi, sýni jafnvel öfuga niður-
stöðu við það, sem rétt sé, vegna
þess að velferðarsjónarmið
skorti, séu þess vegna ekki réttar,
a.m.k. mjög ýktar.
Hér á Islandi hafa, eins og í
nálægum löndum, orðið víðtækar
þjóðfélagsbreytingar á undanförn-
um árum og áratugum. Komið
hefur verið á hér á landi traustu
kerfi til samningar
þjóðhagsreikninga. Það er þó
ljóst, að þessar tölur segja okkur
ekki allt, sem okkur fýsir að vita
um þróun efnahagsmála okkar,
um þróun lífskjara okkar í nýjum
og víðtækum skilningi. Auðvitað
má ekki ætlast til of mikils af
þeim hagfræðimenntuðu sérfræð-
ingum, sem þjóðin hefur í þjón-
ustu sinni. Og að sjálfsögðu ber að
varast að fara inn á brautir, þar
sem of mikil óvissa varðandi
skilyrði til gagnasöfnunar gæti
leitt til hæpinnar eða villandi
niðurstöðu. En hér er þó vissulega
um athyglisverð viðfangsefni að
ræða. Lokaorð Gylfa voru þess
vegna þau, að það væri ánægju-
legt, að Bandalag háskólamanna
skuli hafa orðið til þess að ræða
það og yekja á því athygli, að
lífskjör séu fólgin í fleiru en fæðu
og klæðum, að í þetta hugtak
þurfi að leggja nýjan og víðtæk-
ari skilning.
r
Asgeir Leifsson hagverkfræðingur:
Skapa þarf aðstæður fyr-
ir innlenda tækniþróun
ÁSGEIR Leifsson hagverk-
fræðingur flutti erindi um tengsl
fjárhagslegs umhverfis og tækni-
þróunar síðustu ára á ráðstefnu
BHM um iífskjörin. Hann kom
m.a. inn á það, að undirstöðuat-
vinnuvegirnir, útvegur, fisk-
iðnaður og landbúnaður, væru
búnir tækjum, sem hefðu afkasta-
getu langt umfram þær auðlind-
ir, sem þeir byggðu á. — Þessi
tæki, kcrfi og vélar, sem þar
vinna, eru að langmestu leyti
innflutt. Það má segja að tækni-
bylting hafi átt sér stað í
undirstöðuatvinnuvegunum,
byggð á innfluttri afurðatækni,
sagði hann.
Missti a£ stóra bitanum
Innlendi iðnaðurinn, sem hefði
getað framleitt mikið af þessari
vöru, hefur misst af stóra bitanum
og situr eftir vanmátta og verk-
efnalítill. Nýju tækin eru þegar
orðin úrelt á teikniborðum erlendu
hönnuðanna og eftir fá ár verður
brýn nauðsyn á að endurnýja
tækjabúnaðinn til að standast
erlenda samkeppni.
I framhaldi af þessu rakti
Ásgeir Leifsson það dæmi sem
væri mest áberandi: Markaður
málmiðnaðar er tiltölulega stór
hér á landi. Innflutningur á efni og
hlutum til nota við innlendan
málmiðnað ásamt innflutningi
véla og tækja var yfir 2/5 af
heildarinnflutningi íslendinga ár-
in 1970—1975.
Skip hafa verið verulegur þáttur
í innflutningi, en þessi ár voru
skip skráð á skipaskrá eftir
uppruna og brúttólestum sem hér
segir: Innflutt skip 88,3%, stálskip
smíðuð á íslandi 8,5% og tréskip
smíðuð á íslandi 3,2%.
Islenzkur málmiðnaður sker sig
úr í verkefnavali frá málmiðnaði
Vesturlanda. Víðast hvar er hlut-
fall vinnu við nýsmíði og fram-
leiðslu á móti viðhaldi og viðgerð-
um tveir á móti einum eða hærra.
Hér á landi er þetta hlutfall öfugt.
Árið 1975 var markaður íslenzks
skipaiðnaðar, þ.e. íslenzk skip, sem
hér segir á verðlagi ársins 1977:
Viðgerðir kr. 9.600 millj. en
nýsmíði kr. 10.600 millj. eða kr.
20.200 millj. Hlutdeild innlendra
framkvæmdaaðila var þessi:
í viðgerðum kr. 6.700 millj. en í
nýsmíði kr. 1.600 eða samtals kr.
8.300 millj.
Með viðgerðum eru hér taldar
breytingar og stærri tjón skipa.
Stóra bylgjan íór fram hjá
Framleiðsla og stór verkefni eru
þau viðfangsefni, sem gera kleift
að halda tækniliði og góðri vinnu-
aðstöðu. Stöðugur straumur stærri
verkefna er forsenda tækniþróun-
ar skipaiðnaðar. Því miður hefur
enn einu sinni verið haldið svo á
málum, að efnt hefur verið til
stórrar bylgju nýrra skipa að
mestu leyti framhjá innlendum
iðnaði. Markaðurinn hefur verið
ofmettaður af fiskiskipum. Inn-
lendar stöðvar voru ekki byggðar
upp í þeim mæli sem verkefni gefa
tilefni til heldur erlendar. Nú
tekur við tímabil viðgerða og
viðhaldsverkéfna, sem fylgja
bylgju skipanna, en þau úreldast í
takt og gefa tilefni til nýrrar
bylgju innan tíu ára.
„Fyrirgreiðslan“ er
allsráðandi
Á þessum áratug hefur verið
mikill umbótahugur hjá íslenskum
stjórnvöldum hvað snertir verk-
legar framkvæmdir og uppbygg-
ingu undirstöðuatvinnugreinanna
svokölluðu. Samhengis fortíðar,
nútíðar og framtíðar virðist þó
ekki hafa verið gætt sem skyldi.
Markmiðssetningar hafa verið
óljósar og sæluríkiskenndar og
þess ekki verið gætt hvert stefnan
eða stefnuleysið hefur leitt til
endanlega. Opinbera langtíma-
áætlanagerð og stefnumótun um
uppbyggingu atvinnuveganna, þar
sem hagsmunir heildarinnar séu
ráðandi vantar.
Samhengi byggðastefnu, upp-
byggingar undirstöðuatvinnuveg-
anna, lágs tæknistigs iðnaðar og
verðbólgu er áberandi.
Verðbólga hefur verið landlæg á
Islandi frá seinni heimsstyrjöld-
inni og lánsvextir jafnan neikvæð-
ir og má telja lánakerfið vera
styrkja- eða niðurgreiðslukerfi og
aldrei hafa vextir verið jafn-
neikvæðir samfellt í jafnlangan
tíma og á þessum áratug. Láns-
fjármagn hefur því verið takmark-
Innlendir aðilar
séu í fararbroddi
í framleiðslu
nýrrahluta, en
sitji ekki eftir
með viðhald
ogviðgerðir
að og ráðstöfun þess, að því leyti
sem hún skiptir máli, verið
pólitísk og „fyrirgreiðslan" er
allsráðandi. Lán í atvinnurekstur
hafa gjarnan farið eftir stað-
setningu, atvinnugreinum og sam-
böndum hlutaðeigenda.
Vítahringur
verðbólgunnar
Vítahringur verðbólgunnar og
baráttunnar gegn henni hefur m.a.
leitt til eftirfarandi ástands:
— Stofnlán til nýs atvinnu-
rekstrar í iðnaði eru mjög tak-
mörkuð og oftast um litlar upp-
hæðir að ræða, nema um ríkis-
framkvæmd sé að ræða.
— Afskriftir verða aðeins brot
stofnkostnaðar þegar til endur-
nýjunar framleiðslubúnaðar
kemur.
— Verðlagshöft leyfa ekki
þróunarkostnað innan fyrirtækja,
þar eða ekki er tekið tillit til hans í
verðlagsgrúndvellinum.
— Eiginfjármunamyndun fyrir-
tækja á sér varla stað með
framleiðslu heldur með lánum.
— Viöamikil rannsóknar-, til-
rauna- og vöruþróunarviðleitni,
þar sem hagnaður skilar sér fyrst
eftir langan tíma, getur vart átt
sér stað í einkarekstri.
— Innlend iðnaðarfyrirtæki eru
yfirleitt smá og eiga erfitt með að
vaxa.
— Atvinnutækifæri fyrir
tæknimenn í iðnaði eru fá og
jafnvel færri en fyrir 30 árum.
— Lánastofnanir gera strangar
kröfur um eigið fé og örugg veð
lántakenda.
— Lánsfjáráætlun tekur aðeins
mið af sögulegri þróun og leggur
að litlú leyti mat á raunþarfir og
arðsemi atvinnuveganna.
— Kostnaðarhugtakið hverfur.
— Áætlanagerð verður varla
möguleg.
Þessar aðstæður leyfa vissulega
ekki innlenda tækniþróun í iðnaði.
Verðbólgan heimtar að peningarn-
ir velti hratt og myndist helst án
verðmætasköpunar. Peningar og
verðmæti nálgast það að verða
aðskildir hlutir. Samt ér það víst,
að þó tækniþróun sé áhættusöm,
þá er enn áhættusamara fyrir
þjóðina að vera ekki þátttakandi í
henni. Innlend tækniþróun er
nauðsyn til að geta haldið sam-
keppnishæfni atvinnuveganna og
til að halda í landinu því fólki, sem
er frjósamast í hugsun.
Framtíðarhorf ur
Enginn er eyland í dag. Heimur-
inn tekur ótrúlega örum breyting-
um um þessar mundir. Aukin
milliríkjaverslun á sér stað og
tækninni fleygir fram. Verið er að
laga sig að nýjum sjónarmiðum
um þverrandi auðlindir.
Vinnsluvirðisauki í matvæla-
framleiðslu er takmarkaður og
vinnslustig eru fá. Hráefnið, þ.e.
sjávarafla og kjöt, er aðeins hægt
að gæða takmörkuðu gildi með
mannlegu framtaki. Það er jafnvel
umdeilanlegt hvort gæði fisks
aukist nokkurn skapaðan hlut við
þá vinnslu, sem hér á sér stað, en
geymslu- og þar með dreifingar-
gildi eykst. Það er einkum tækni-
þróun í dreifingarkerfi á Banda-
ríkjamarkaði, sem hefur haft hið
háa fiskverð sem við njótum nú í
för með sér.
Orkubúskapur áls er
talinn hagstæður
Sem gott dæmi um framleiðslu,
þar sem hugvitið og tæknin eru
hinir takmarkandi þættir fremur
en hráefnið má nefna álsteypu.
Áls'teypa er vinnuaflsfrek og er
kostnaður þess vegna á bilinu
30—50% af heildarframleiðslu-
kostnaði. Álsteypa er stunduð í
öllum löndum heims og er hlaup
vinnuaflskostnaðar á bilinu 100
kr/ klst til 3000 kr/ klst. Þær
þjóðir sem greiða hátt kaup í
þessum iðnaði framleiða háþróaða
vöru, sem er vel hönnuð, marg-
brotin, með þeirri áferð og eigin-
leikum, sem sóttst er eftir og
framleitt er með nýjum góðum
tækjum. Sóttst er eftir góðri
nýtingu efnis, orku, mannafla og
véla. Stöðugt fæðast nýjar afurðir.
Varan lýsir tæknistigi framleið-
anda.
Álsteypu er spáð örum vexti,
þar eð ál er mun léttara en
þungmálmar og sparar því orku í
flutningstækjum. Orkubúskapur
áls er talinn vera hagstæður.
Álbráðið í kerjunum í Straums-
vík er eins konar náma. í steypu-
skála Álversins eru framleiddar
hálfunnar vörur í formi barra,
klumpa og hleifa. Þessar vörur eru
síðan fluttar úr um allan heim til
áframvinnslu, en ál er lítið sem
ekkert unnið hér á landi.
Undanfarin ár hafa verið mikill
óróatími á íslandi, en vonandi er,
að nú þegar þrengingar sækja að, í
góðærinu, lærist að skapa þurfi
aðstæður fyrir innlenda tækni-
þróun, svo Islendingar geti keppt
við aðrar þjóðir með framleiðslu
sinni og þá borgað líkt kaup. Ef
syo færi, þótt enginn búist við því,
þá þarf ekki að efa framtíðarhag-
sæld á þessu landi.
Verkefni vegna örrar tækni-
þróunar munu halda áfram að
myndast. Það sem skiptir máli er,
að lögð verði á það áhersla, að
innlendum aðilum verði gert kleift
að verða í fararbroddi í fram-
leiðslu nýrra hluta og þeir sitji
ekki eftir með viðhald og viðgerðir
þess, sem inn er flutt.