Morgunblaðið - 25.02.1979, Blaðsíða 13

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. FEBRUAR 1979
13
amalt
og
ott...
Úr þjóðsögum:
Agara gagara nízkunös,
nú er hann kominn á heljarsnös,
heiminn kvaddi, hamarinn sprakk,
hylurinn tók viö bagga af klakk.
Straumurinn bar hann eyrina á,
agara gagara jagar á,
skrokkurinn gat ei skriöið pá,
skjótt leiö sálin honum frá,
hún kvaö i bergi nurtara kreistum nagar á.
Veit ég víst hvar vaðið er,
vil ég ekki segja pér.
Fram af eyraroddanum
undan svarta bakkanum.
Æri-Tobbi.
Skvaldrið í kórnum
Karl einn, sem bæði var ólæs og mjög fákunnandi,
hafði sóknaskipti og var ekki sinnt um að setja hann
í kórinn þar hann kom að kirkju. Hann kvartar um
þetta fyrir meðhjálparanum, sem spyr hann því
hann vilji sitja í kór, þegar hann ekki geti sungið.
„Það er af því,“ mælti karlinn, „að mér þykir gaman
að vera við skvaldrið."
Kímilegt orðalag
Karl nokkur var á Vesturlandi. Hann var óðamála
mjög og mismælahætt. Jakob hét bóndi og bjó í
Ögri. Hann var stórauðugur og bjó ríkmannlega.
Þegar lát hans fréttist sagði karl: „Jakob í Ögri er
dauður! Ja, mikill andskoti, skyldi honum ekki
bregða við! Sá lifði ekki langt fram eftir ævinni! Það
er munur eða gamalmennin, sem lifa rétt fram í
andlátið. En blessuð börnin geta ekki dáið, því að
þau getur maður bætt sér upp, þegar maður vill.“
Sami karl frétti, að stúlka, sem hann var
trúlofaður, væri orðin vanfær af hans völdum.
„Grunaði mig lengi,“ sagði karl, „að ekki mundi ríða
við einteyming að trúlofast henni Ingibjörgu."
Úr fornritum:
Hér er lítið brot úr Gísla sögu
Súrssonar og þar er hér komið
sögu, að Berki hinum digra
heíur borizt njósn um, að Gísli
muni vera í Hergilsey með
Ingjaldi og hyggst nú sækja að
honum, en Gísli hafði vegið
Þorgrím bróður Barkar.
Ingjaldur, sem var landseti
Barkar, brást ekki Gísla og eru
tilsvör hans með þeim eftir-
minnilegri f íslendingasögum.
Nú sér Ingjaldur, að skip-
iö siglir sunnan, og
mælti: „Skip siglir þarna
og hygg ég, að þar muni vera
Börkur hinn digri." „Hvað er þá
til ráðs takandi?" sagði Gísli; ég
vil vita, hvort þú ert svo hygg-
inn sem þú ert drengurinn
góður." „Skjótt er til ráða að
taka,“ sagði Ingjaldur, „þó að ég
sé enginn viturleiksmaður:
Róum sem ákafast að eyjunni og
göngum síðan upp á Vaðsteina-
berg og verjumst, meðan vér
megum upp standa." „Nú fór
Beinagríndin
í Hólakirkiu
Svo bar við eitt kvöld um
vökuna að Jón biskup Arason á
Hólum þurfti að fá bók nokkra
sem lá úti í kirkju á altarinu.
Hann spurði þá heimafólk sitt
hvert nokkur vildi fara út í
kirkjuna fyrir sig og sækja
bókina. En þeim leizt ei á
ferðina og varð lengi til. Þá gekk
fram vinnukona ein og sagðist
skyldi fara. Hún tók nú við
kirkjulyklinum og fór. En svo
var til háttað að biskup hafði
látið gera göng undir jörðunni
úr húsi því er hann var oftast í
og „slot“ var kallað og út í
kirkjuna. Það gerði hann til þess
ef óvinir kæmu að sér þá gæti
hann komizt í kirkjuna því þar
var helzt griðastaður.
Vinnukonan fór nú og gekk
eftir undirganginum. Hún kom í
kirkjuna, gekk að altarinu, fann
bókina og tók hana. Gengur hún
nú fram gólfið og ætlar út um
dyrnar, en vill ei fara eftir
göngunum inn aftur því henni
þótt þar dimmt og draugalegt.
En er hún kemur fram í
kirkjuna verður henni litið yfir í
bekkina kvennmannamegin.
Hún sér þá að þar liggur manns-
Annálar:
mynd og sýnist vera eins og
skinin beinagrind með ljósgult
hár á höfði. Hún vill vita hvað
þetta sé, gengur að myndinni og
spyr hver þar væri. Myndin
segist vera kvenmaður, „og er ég
nú dáin, en móðir mín lagði það
á mig að ég skyldi ekki geta
rotnað. Nú er ég hér komin til
þess þú hjálpir mér ef þú getur."
Vinnukonan segist ei vita hvert
hún geti það og spyr hvernig
hún eigi að fara að því. Myndin
segir að hún skuli reyna að biðja
móður sína að fyrirgefa sér brot
sitt og taka af sér álögin, „því
vera má að hún geri það fyrir
lifandi mann sem hún gerir ei
fyrir dauða; því það er sjaldgæft
að lifandi menn biðji dauða
menn nokkurs." „Hvar er móðir
þín?“ segir vinnukonan. „Hún er
nú hingað og þangað,“segir
myndin; „núna er hún til að
mynda þarna inni í kórnum."
Vinnukonan gegnur þá inn í
kórdyrnar og sér hún þá að þar
situr kona ein gömul og heldur
ófrýnileg með rauðan hött á
höfði. Hún talar þá til hennar og
biður hana að fyrirgefa dóttur
sinni og taka af henni álög sín.
Kerling tók því seint, en sagði
þó að ei væri það oft að lifandi
menn bæðu sig bónar og lét hún
þá til leiðast. Vinnukonan
þakkar henni fyrir það og fer nú
fram aftur. En er hún kom fram
aftur sá hún þar duft nokkurt
eftir í bekknum sem áður var
beinagrindin. Vinnukonan
heldur nú áfram og í því hún fer
út úr innri dyrunum á kirkjunni
heyrir hún að sagt er inni í
kirkjunni: „Líttu í rauð augu
mín hversu rauð þau eru.“ Þá
segir hún, en lítur þó ei við:
„Sjáðu í svartan rass minn
hversu svartur hann er.“ Kemst
hún nú út úr kirkjunni, en þá
sýnist henni allur kirkjugarður-
inn fullur af fólki og heyrði hún
þar mikið öskur og ólæti. Hún
gaf sig ekki að því, en þá fór nú
þó að fara um hana. Samt komst
hún inn aftur í bæinn og fékk
biskupi bókina. Þá kvað hún
vísu þessa:
„Svo var röddin drauga
dimm
að dunaði í fjallaskarði;
heyrt hef ég þá hljóða
fimm
í Hólakirkjugarði.“
Hvort pú hggur étofoáa la*t,
láttu Oaö vera ( hótí
Betni er brjóatvit en bókvit
baö or mkki allt bezt sam
barninu bykir.
Aumur mr agalaus maöur.
Eitt barn mr amm akkt naitt, tvö
aam tíu.
Eigi kayna augu mt anr» kona
mmnni
Setberg við Hafnarljörð á otanverðri 18. öld. Þar bjó Gísli Þorkelsson, f. 1676, sem skrifaði
Setbergsannál.
UR SETBERGSANNÁL
sem mig varði,“ sagði Gísli, „að
þú myndir hitta það ráðið, að þú
mættir drengurinn af verða sem
beztur; en verri laun sel ég þér
þá fyrir liðveizluna en ég hafði
ætlað, ef þú skalt fyrir mínar
sakir lífið láta. Nú skal það vera
aldrei, og skal annað ráð taka.
-4 f\ /í Vetur misjafn,
/ I 1/1 snjósamur og
-Æ C V/ A vindasamur allt
að góu, en frostalítill. Fennti
víða fé. Á þessum vetri var um
vertíð fiskiafli meiri en á
hversu hátta skal: „Þú skalt
segja“ segir hann, „að hér sé
fíflið innan borðs, en ég mun
sitja í stafni og herma eftir því
og vefja mig í vaðnum og vera
stundum utan borðs og láta sem
ég má ærilegast, og ef nokkur
ber þá um fram, mun ég róa sem
fyrirfarandi árum. Vorið var
gott.
Gott haust allt til Marteins-
messu.
Fannst bóndinn Sæmundur
frá Árbæ í Mosfellsveit dauður í
Elliðaám í Skötufossi um
haustið. Hann var deyddur af
sínum sambýlismanni, er
Sigurður hét, með ráði og eggj-
an konu Sæmundar, Steinunnar
Guðmundsdóttur Péturssonar.
... Þessi Sigurður og hún voru
réttuð síðar á Kópavogi og þar
dysjuð. Hans höfuð á stjaka sett
hjá þeirra dysjum.
hann til eyjarinnar," sagði hún,
„og þræll hans með honum, að
því er ég hugði.“ Það mun þó
eigi verið hafa,“ sagði Börkur,
„og mun Gísli það verið hafa, og
róum eftir þeim sem ákafast."
Þeir svöruðu: „Gaman þykir oss
að fíflinu" — og horfa á það —
Úr Gísla sögu Súrssonar
Þú skalt róa að eyjunni og
þrællinn og ganga upp á bergið,
og búizt að verjast, og munu
þeir ætla mig annan manninn,
er sigla sunnan fyrir nesið. En
ég mun skipta klæðum við þræl-
inn sem eitt sinn fyrr, og mun
ég fara á bátinn með Bóthildi."
Ingjaldur gerði sem Gísli ráð-
lagði; fannst það eitt á, að hann
var hinn reiðasti
Nú róa þau suður í móti þeim
Berki og láta sem ekki væri til
vandræða. Þá segir Gísli fyrir,
ég má og leita þess á, að sem
skjótast skilji með oss.“
Óg nú rær hún á móti þeim og
þó eigi allnærri þeim Berki og
lætur sem hún bregði til miða.
Nú kallar Börkur á hana og
spyr, ef Gísli væri í eyjunni.
„Eigi veit ég það,“ segir hún, en
hitt veit ég, að er þar sá maður,
er mjög bar af öðrum mönnum,
þeim sem í eyjunni eru, bæði að
vexti og hagleik." „Já,“ segir
Börkur. „en hvort er Ingjaldur
bóndi heima?" „Löngu áðan reri
„svo sem það getur ærilega
látið." Þeir sögðu, að hfrn væri
hörmulega stödd, er hún skyldi
fylgja fóla þessum. „Svo þykir
mér og,“ segir hún; „en hitt finn
ég á, að yður þykir hlægilegt og
harmið mig alllítt." „Förum
ekki að heimsku þessari," sagði
Börkur, „og víkjum áleiðis:"
Skiljast þau nú og róa þeir til
eyjarinnar og ganga á land og
sjá nú mennina á Vaðsteina-
bergi og snúa þangað og hyggja
allgott til sín; en þeir eru uppi á
berginu, Ingjaldur og þrællinn.
Börkur kennir brátt mennina og
mælti til Ingjalds: „Hitt er nú
ráð, að selja fram Gísla eða
segja til hans ella, og ertu
mannhundur mikill, er þú hefir
leynt bróðurbana mínum og ert
þó minn landseti, og værir þú
ills verður frá þér, og væri það
sannara, að þú værir drepinn."
Ingjaldur svarar: „Ég hefi vond
klæði, og hryggir mig ekki, þó að
ég slíti þeim eigi gerr; og fyrr
mun ég láta lífið en ég geri eigi
Gísla það gott, sem ég má, og
firra hann vandræðum."
Og það hafa menn mælt, að
Ingjaldur hafi Gísla mest veitt
og það að mestu gagni orðið; og
það er sagt, að þá er Þorgrímur
nef gerði seiðinn, að hann mælti
svo fyrir, að Gísla skyldi ekkert
að gagni verða, þó að menn
byrgi honum hér á landi; en það
kom honum eigi í hug að skilja
til um úteyjar, og entist því
þetta hóti lengst, þótt eigi yrði
þess álengdar auðið.