Morgunblaðið - 11.03.1979, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. MARZ 1979
Eftir Don
Oberdorfer
í tilefni af Því, að nú er kjörtímabil Jimmy Carters
Bandaríkjaforseta rétt hálfnað, hafa margir gert
úttekt á stefnu hans í utanríkis- og innanlands-
málum. Hér birtist grein um utanríkisstefnu
forsetans eftir fréttaritara Washington Post.
Greinin er rituð eftir að höfundurinn hafði átt
viðtal við forsetann og er vitnað til bess í henni.
Kínverjar höfðu ekki ráðist inn í Víetnam, begar
viðtalið var tekið og greinin rituð.
Klukkan 5.30 á hverjum morgni
þegar myrkrið hvílir enn yfir garði
Hvíta hússins og flestir í
Washington sofa sest Jimmy Cart-
er við lítið borð í skrifstofu sinni
og tekur ákvarðanir við snarkandi
arineld. I tvo tíma, áður en form-
legi vinnudagurinn hefst, fer hann
í gegnum skjalabunka og krotar á
blöðin með tússpenna eða kúlu-
penna stórum ákveðnum stöfum.
Hann fer yfir ákvarðanareitina og
skoðar þær leiðir sem kynntar eru
á hverju skjali, skrifar minnisblöð
til helstu samstarfsmanna sinna
og krotar á spássíu skjalanna
athugasemdir sínar og fyrirmæli
„sýnið hörku", „samþykkur",
„látum til skarar skríða" og
stundum „vitleysa".
Carter fylgir þeirri starfsreglu
að sinna öllum erindum, sem
við Persaflóa og í Afríku hafa sett
svip sinn á þróun heimsmála.
Hann -var valdalaus þegar innri
sprenging varð í íran, og forsend-
ur langra samskipta þess hern-
aðarlega mikilvæga lands við
Bandaríkin brustu. Fyrr var hann
neyddur til þess að horfa
aðgerðarlaus á, þegar sovésk tæki
og ráðgjafar og kúbanskar her-
sveitir streymdu inn í Eþíópíu og
Angóla.
Kjarninn í svari Carters við
tillögum þeirra, er telja, að hann
hefði átt að beita bandarísku afli á
þessum stöðum er: „Við getum
ekki ákveðið, hvers konar ríkis-
stjórn á að sitja í Eþíópíu eða
hvers konar ríkisstjórn á að sitja í
Suður-Jemen (þar hafa Sovétmenn
nú fótfestu á Arabíuskaga) eða
hvers konar ríkisstjórn á að sitja í
Eftir tveggja ira aetu i Hvíta húainu er foraetinn oróinn „mun eililegri“
að mati niinna aamatarfamanna hana. Þeaai mynd er tekin í hinni
höróu og tvíaýnu barittu um foraetaembættið.
á þriðja ári sínu undirriti hann
nýjan samning um takmörkun
gjöreyðingarvopna, sem er ekki í
samræmi við allar óskir hans en er
liður í áframhaldandi viðleitni
Bandaríkjanna og Sovétríkjanna
til að halda aftur af vexti ógnar-
vopna sinna.
Sá atburður, sem komist hefur
næst því að veita honum sigur-
verðlaun á alþjóðavettvangi, topp-
fundurinn í Camp David, sem lyfti
honum upp í almenningsálitinu og
bjargaði ef til vill forsetaferli
hans, hefur ekki enn verið til lykta
leiddur með fyrirhuguðum friðar-
samningi milli Egypta og Israels-
manna. Unnið er að undirbúningi
annars toppfundar, þar sem
ætlunin er að reka smiðshöggið á
málið.
Hann er í senn sá forystumaður,
sem mest starfar fyrir opnum
tjöldum og minnst. Carter notar
opinberar yfirlýsingar sem þátt í
stefnumótun — og starfar þannig
algerlega andstætt Henry Kissing-
er, sem notaði leyndina til að
komast í kringum andstöðu skrif-
finnskunnar, og hann kynnir af-
stöðu sýna og viðbrögð á tíðum
blaðamannafundum, í viðtölum og
ræðum.
Hann settist í forsetastólinn
með fastmótuð siðferðileg viðhorf
til þess, hvað er „rétt“ en litla
þekkingu á því, hvernig alþjóða-
kerfið eða stjórnkerfi Bandaríkj-
anna starfar. Hann sökkti sér í
athugun á allri veröldinni og tók
fyrir hvert málið á fætur öðru,
„eins og verkfræðistúdent, sem
tefur best að lesa sem mest rétt
fyrir próf og fá síðan A,“ eins og
embættismaður lýsti starfsaðferð
forsetans.
Þverstæðurnar í utan-
ríkisstefnu Carters
honum berast, innan sólarhrings
frá því þau koma í hendur hans.
Hann er framkvæmdasamur,
setur sér háleit markmið, hefur
fjölbreytt áhugasvið, ræður ekki
við þá áráttu sína að skipta sér af
eða gefa fyrirmæli um öll mál,
hvort sem þau eru stór eða smá.
Hann er á sífelldu iði og ann sér
sjaldan hvíldar.
Við mat á stöðu 39. forsetans og
stefnu á sviði utanríkismála, þegar
hálft kjörtímabil hans er liðið, er
nauðsynlegt að takast á við tvær
þverstæður samtímis, sem keppa
hvor við aðra. Sú fyrri er, að
forsetinn fylgist einstaklega vel
með smæstu atriðum í utanríkis-
stefnu Bandaríkjanna — þó virðist
stefnumótun hans oft óljós,
óákveðin, óráðin. Sú síðari er, að
Carter hefur haldið þjóðinni utan
styrjalda, komist hjá þeim
árekstrum á alþjóðavettvangi, sem
settu svip sinn á stjórnartímabil
fyrirrennara hans. Þó er hæðst að
forystu hans og hún talin veik og
andlaus og ekki sýna fastmótað
hver séu markmið Bandaríkjanna
í heiminum.
Hernum haldið
heima
Carter hefur ekki orðið að ganga
í gegnum þá erfiðleika í alþjóða-
samskiptum, sem leiða af því að
standa andspænis vopnuðum
átökum við annað ríki. Hann hefur
ekki sent bandaríska hermenn til
neinna átakasvæða á hnettinum,
né hefur hann svo vitað sé gefið
fyrirmæli um undirróðursaðgerðir
gegn nokkurri erlendri ríkisstjórn.
Hann hefur sætt stöðugum inn-
rá'sum fyrir máttlausa afstöðu,
opinbert sundurlyndi innan
stjórnar sinnar og hafa um hvar
hann stæði sjalfur þegar atburðir
íran. „í samtali benti hann á, að
því sé oft haldið fram, að þegar
forystuskipti verða eða breyting á
stjórnarháttum eftir stjórnmála-
kerfum í öðrum löndum, þá hafi
Bandaríkin tapað og þau heföu átt
að koma í veg fyrir breytingarnar.
Hann sagði, að þrátt fyrir þessa
stöðugu gagnrýni yrði
almenningur að skilja, að „við
hefðum ekki getu til að ryðjast inn
í innra stjórnmálakerfi nokkurs
ríkis á jörðunni og stjórna póli-
tískri framvindu nema við vildum
hefja nýtt Víetnam."
Skoöanir
eiginkonunnar
Árásirnar og gagnrýnin virðast
ekki hafa nein áhrif á hann, enda
þótt sumir af nánustu samstarfs-
mönnum hans kjósi að hann léti
þær meira til sín taka og svaraði
þeim. Kona hans, Rosalynn, sem
getur lesið hugsanir hahs betur en
nokkur annar, sagði: „Hann hefur
ekki áhyggjur af málum. Ég er
viss um, að hann mundi játa, að
honum hefðu orðið á ýmis mistök,
en sé svo, þá það, og menn verða að
sætts sig við það ... Menn gera
sitt besta. Gagnrýnin er svo marg-
vísleg, að það er sama hvaða
ákvörðun er tekin, þú færð orð í
eyra úr öllum áttum. Brátt kemur
að því, að gagnrýnin tapar miklu
af gildi sínu.“
Næmleiki hans fyrir tak-
markaðri þýðingu þess að beita
líkamlegu valdi er í andstöðu við
öll þau markmið, sem hann hélt á
loft, þegar hann tók við embætti:
stórkostlegur samdráttur í kjarn-
orkuherafla Bandaríkjanna og
Sovétríkjanna sem liður í því að
útrýma öllum slíkum vopnum;
friðarsamningar milli Israels-
manna og allra nágranna þeirra í
Arabaríkjunum; eðlileg samskipti
við Kína um leið og staða Taiwan
yrði tryggð; efling á bandalags-
tengslunum við Vestur-Evrópu og
Japani; friðsamleg lausn kyn-
þáttadeilna í suðurhluta Afríku;
samdráttur í vopnasölu í heimin-
um; stöðvun á útbreiðslu
atómvopna; staðfesting á
virðingunni fyrir mannréttindum;
brottkvaðning bandarísks land-
herafla frá Suður-Kóreu o.s.frv.
Þar sem markmið hans og hug-
myndir hafa rekist á raunveru-
legar staðreyndir í veröldinni um-
hverfis hann, hefur Carter lækkað
róminn, fallist á stutt skref í stað
gjörbreytinga, breytt aðferðum
síku ákvarðana og þrengt þann
litla hóp ráðgjafa, þar sem hann
lætur skoðanir sínar í ljós, þegar
málin eru til umræðu.
Fyrsta árið
Á fyrsta ári sínu lauk hann
nýjum Panama-samningi. Á öðru
ári sínu viðurkenndi hann
Rauða-Kína og rauf formleg tengsl
við Taiwan. Líklegt er, að snemma
Carter heillast af öllum vanda-
málum, hvort sem þau snerta
kjálkann á Brezhnev eða
Belize-skurðinn, og hæfni hans til
að læra, taka ákvarðanir og senda
boð bréflega gerir honum kleift að
koma víða við tafarlaust. Pappírs-
vinnan felur hann fyrir augum og
rökum annarra en nánustu
aðstoðawnanna á æðstu stöðum.
Embættismaður hefur lýst því,
hvað gerðist í eitt af þeim fáu
skiptum, sem Carter hefur sótt
fund sérstakrar samræmingar-
nefndar á vegum öryggisráðs-
stjórnar sinnar, þar sem em-
bættismenn létu gamminn geysa
og voru ekki sammála. Þegar
Carter gekk allt í einu inn á
fundinn, breyttu menn um svip og
umræðurnar urðu ens og á virðu-
legri háskólaráðstefnu. Carter
heyrði ekki málflutninginn eins og
hann var fluttur af mestri festu og
tíðar tók hann ákvörðun sína á
grundvelli stuttaralegs og þurrlegs
minnisblaðs, þar sem reitum til að
velja á milli ákvarðana, hefði verið
komið fyrir á milli samandreginna
raka.
Skortur á
heildarsýn?
Carter hneigist að því að glíma
við sérhvert vandamál á alþjóða-
vettvangi út af fyrir sig, og hann
hefur virst einlægur í undrun
sinni yfir því, ef ákvörðun á einu
sviði hefur valdið vandkvæðum á
öðru. Ymsir embættismenn eru
þeirrar skoðunar, að hann skorti
heildarsýn yfir valdahlutföllum og
tilfinningu fyrir pólitísku sam-
hengi. „Þetta kemur fram í því, að
hann getur ekki -munað atburöi í
sögulegu samhengi, eða skortir
hæfileikann til að átta sig á