Morgunblaðið - 08.04.1979, Blaðsíða 14

46
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 8. APRÍL 1979
VER
BRIDGET HITLER í
upphafi aíöari heima
atyrjaldar.
Þaö er fjölskrúðugt trúarlífið í
Bandaríkjunum. Nú er það
nýjast að fjórir ofsatrúarmenn, úr
söfnuði er kallar sig „Guðslömb"
og ástundar fjölkvæni m.a., voru
leiddir fyrir rétt í Salt Lake City í
Utah um daginn og eru sakaðir um
morð. Er talið að söfnuður þessi
hafi myrt eina 22 manns á undan-
förnum sex árum, en erfitt hefur
reynzt að koma lögum yfir hann.
Er safnaðarmanna leitað ákaft
vítt og breitt um suðvesturríkin,
og einkum þó safnaðarleiðtogans,
Ervil LeBaron að nafni.
Safnaðarmennirnir fjórir sem
eru fyrir rétti í Salt Lake City eru
sakaöir um það að hafa myrt
leiðtoga annars ofsatrúarsafnaðar.
Bulon Allred hét leiðtoginn og
söfnuður hans fjölkvænissöfnuður
eins og hinn. Allred var myrtur í
skrifstofu sinni, skotinn sex skot-
um að hópi manns ásjáandi. Vitað
er að Ervil LeBaron hafði oftlega
hótað honum dauða. Kallar Le-
Baron sig enda „Böðul guðs“ í
ritum sínum, kveðst hafa verið
útvalinn til þess að stjórna heim-
inum og „refsa með dauða“ þeim er
ögruðu valdi hans.
LeBaron stofnaði söfnuð sinn í
Los Molinos í Mexíkó árið 1970 eða
um það bil, og var eldri bróðir
hans Joel með honum. 1972 voru
safnaðarmenn orðnir einir 200
talsins; voru þeir komnir úr mor-
mónakirkjunni mestan part. Þar
kom að þeir bræður Ervil og Joel
urðu ósáttir af einhverju tilefni og
skildu að skiptum. Stofnaði Ervil
þá söfnuð sinn „Guðslömbin".
Skömmu síðar var Joel myrtur og
um sama leyti fóru „Guðslömbin"
um götur Los Molinos að nætur-
Engin lömb
að leika við,
guðslömbin
lagi, skutu inn um glugga en
fleygðu eldsprengjum inn sums
staðar. Féllu tveir í þessari morð-
árás en tugir manna særðust og
bærinn brann að miklu leyti til
grunna. Ervil var handtekinn og
dæmdur í 12 ára fangelsi. En
háttsettir embættismenn mexí-
kanskir skárust í leikinn. Lauk svo
að Ervil var látinn laus að fáum
mánuðum liðnum og slapp hann
með fjögur þúsund dollara sekt.
Hann fór þá á flakk með söfnuð
sinn og hefur verið á ferð um
vesturríkin síðan. Hafa menn ver-
ið að hverfa sporlaust þar sem
söfnuðurinn fór yfir og eru þeir
taldir nálægt tuttugu en tuttugu
og tveir þeir sem myrtir hafa verið
leynt eða ljóst, eins og fyrr sagði.
Leyniþjónustan fór að eltast við
„Guðslömbin" þegar árið 1976, og
hefur verið leitað stöðugt en geng-
ið erfiðlega. Hins vegar er búið að
safna nægum sönnunargögnum til
þess að dæma mætti LeBaron og
safnaðarmenn hans ýmsa fyrir
margföld morð og um þessar
mundir eru fjórir fyrir rétti eins
og sagði. Ervil LeBaron verður
hins vegar varla sóttur til saka í
bráð; hann heldur til í Mexíkó
ásamt með konum sínum og læri-
sveinum og þykir víst að áhrifa-
miklir embættismenn þar haldi
hlífiskildi yfir honum fyrir hæfi-
lega þóknun...
- WILLIAM SCOBIE
Það var um sumarið 1909 að
sautján ára gömul stúlka í
Dublin, Bridget Dowling að
nafni, fór á útihátíð í borginni.
Þetta varð afdrifarík skemmtun;
hún hitti þarna ungan mann og
varð ástfangin af honum þegar í
stað. Það var Austurríkismaður
og reyndist heita Alois Hitler,
hálfbróðir Adólfs. Höfðu þau
Bridget þekkzt skamma hríð þeg-
ar hún hljópst á brott með
honum til Englands. Gengu þau
svo í hjónaband í London en
settust að í Liverpool og eignuð-
ust þar son sem skírður var
William Patrick. Þrjátíu árum
síðar fluttust Bridget og William
Patrick til Bandaríkjanna og var
þá Alois úr sögunni fyrir all-
löngu. En Bridget ritaði endur-
minningar sínar. Fundust þær
seinna í plöggum umboðsmanns
nokkurs, lentu þaðan í skjala-
safni í New York og voru loks að
koma fyrir almenningssjónir á
dögunum.
Endurminningar Bridget
Hitler eru athyglisverðar fyrir
ýmsar sakir. Höfundur er aðal-
persónan í bókinni og ber ofurliði
allar aðrar sem til eru nefndar;
eiginmaðurinn, sonur og mágur,
stofnandi Þriðja ríkisins, eru
allir aukapersónur og fer furðu
lítið fyrir þeim í frásögninni. En
það stóðu svo sem ekki efni til
þess að bókin yrði öðruvísi, höf-
undurinn hvorki sagnfræðingur
né stjórnmálamaður og út í hött
að ætlast til einhvers konar
sögulegrar úttektar; þetta er
bara óbrotin alþýðukona að rifja
upp liðna daga.
Það varð ekki langt hjónaband
þeirra Bridget og Alois, og var
það að vonum því þau voru næsta
ólík. Það var langtum meiri
mannskapur í henni, hún var
ákveðin og úrræðagóð og metnað-
argjörn ekki sízt. Hann var hins
vegar mikill á lofti en reyndist
draumóramaður og ístöðulítill.
Hann var þjónn að iðn en ól
stöðugt með sér stórfenglegar
fyrirætlanir um betri tíð. Um eitt
skeið taldi hann sér trú um það
að rakvélaframleiðsla væri tilval-
inn gróðavegur. Rakvélar voru þá
nýuppfundnar og óðum að ryðja
Adögunum barst til Vesturlanda merkilegt plagg
komið austan undan járntjaldi, frá Tékkó-
slóvakíu. Þetta er „umsögn sérfróðra manna“ um
skáldsöguna „Spurningalistann“ eftir Jiri Grusa,
þekktan rithöfund tékkneskan. Umsögnin er eftir tvo
nafnkennda ritskoðara, landa hans, dr. Jaroslav
Nussberger og Miloslav Hoferek sem „sérfróðir eru
um „niðurrifsbókmenntir““.
Grusa var handtekinn í fyrrasumar eftir að yfirvöld
komust yfir eintak af „Spurningalistanum“. Var
honum gefið að sök að „rægja gróflega bæði sósíalism-
ann yfirleitt og samfélagsskipanina f Tékkóslóvakíu"
í sögunni. Að auki var hann sakaður um að hafa
fjölritað 19 eintök af henni og léð kunningjum sínum
og smyglað þremur til Sviss. Hann var látinn laus um
haustið, en sakargiftirnar vofa enn yfir, og ekki að
vita hve lengi hann gengur frjáls.
Grusa er talinn með fremstu rithöfundum tékknesk-
um af yngri kynslóðinni. Þó hefur hann ekki fengið
neitt gefið út á opinbert forlag í full 10 ár; og hefur
hann ekki getað komið verkum sínum á framfæri
nema neðanjarðar, þ.e. í „samizdat“-útgáfum. Það
þarf tæpast að taka fram að Grusa lifir ekki af
skáldskapnum; hann framfleytir sér með bygginga-
vinnu.
Spurningalistinn
„Spurningalistinn“ er helzta verk Grusa til þessa.
Hefur sagan hlotið mikið lof málsmetandi manna á
borð við Pavel Kohout og Ludvik Vaculik. Hún snýst
um það að maður nokkur er að sækja um vinnu og
þarf þá að svara spurningalista um fortfð sfna. Hann
er siðan að svara þessum spurningum bókina á enda
og rifjast þá upp mörg umhugsunar- og frásöguefni
úr lífi hans, lifi fjölskyldunnar og sögu landsins.
„Umsögn“ ritskoðaranna, Nussbergers og nofereks
er all-rækileg. Bókin er vegin og metin og fundin
léttvæg i flestum greinum. í fyrsta lagi er metið
„bókmenntagildi“ hennar. Segja ritskoðararnir að
það verði ekki mælt á fagurfræðilegan kvarða
eingöngu, — það sé líka siðfræðilegs eðlis. Nú „neitar
Grusa alveg að tjá sig eftir þeim siðgæðisreglum sem
almennt eru viðurkenndar í þjóðfélaginu. í bókinni er
hæðzt að, jafnvel gert lítið úr, samfélaginu í
Tékkóslóvakíu“. Það er ósiðlegt að hæðast að
sósfalfsku samfélagi, ósiðlegar bókmenntir eru
lélegar bókmenntir.
í öðru lagi spyrja ritskoðararnir þess hvort segja
mcgi að Grusa veitist að þjóðfélagsskipaninni og
rfkinu í Tékkóslóvakíu, og lætur að þeim lfkum sem
þegar eru fram komnar að þeir geta svarað sér
játandi. Eru rök þeirra til þess mjög á sömu leið og
umsögnin um „bókmenntagildið". „Efnismeðferð
höfundar er ekki aðeins gagnrýnin“ segja þeir
„heldur hreinlega sakfellandi (stíllinn á umsögninni
og málnotkun öll eru klaufaleg og gætu þeir félagar
þar margt lært af Grusa þvf hann er bráðhagur á mál
og stíl þrátt fyrir ósiðlegheitin og aðra lesti), þ.e.
fjandsamlegur alþýðulýðræði. Frásögnin er neikvæð
og einhliða, háðsleg og fordæmandi. Hún er gegnsýrð
af efahyggju...“.
í þriðja lagi er það tekið til athugunar hvort ráðizt
sé í bókinni á önnur sósíalísk ríki og þau rægð, og
stendur ekki á svarinu við þeirri spurningu fremur en
Svona má ekki
skrifa — sko!
hinum: bókin er full með andstyggilegan rógburð um
sósíalísk ríki. „Bókin storkar alþjóðahyggju lands-
manna og hæðist að vináttu okkar og samvinnu við
sovézku þjóðirnar“. Höfundurinn varpar rýrð á þátt
sovézka hersins f frelsun landsins, lítilsvirðir hina
ómetanlegu hjálp sem hann veitti landi voru 1968“
(vorið sem sovézki herinn greip í taumana í Tékkósló-
vakíu og Alexander Dubcek var steypt af stóli).
Þá er fjallað um þær aðferðir sem Gruse beitir í
frásögninni til þess að snúa lesendum á sitt mál.
Ritskoðararnir kvarta enn sem fyrr um það að Grusa
„leggi alltaf áherzlu á hinar neikvaeðu hliðar á
samskiptum manna" og neikvæða eðlisþætti. Honum
verði t.a.m. mjög rætt um metorðagirnd, valdasýki.
Hann hagi frásögninni þannig „að hún gefi til kynna
að menn spillist af valdi, valdið geri menn að
samvizkulausum, hégómagjörnum framagosum" og sé
þarna „vegið hvað eftir annað og gróflega að mætum
mönnum, þ.e. félögum," og þjóðfélaginu í heild.
„Óvinafagnaður"
Að endingu er svo reifuð sú spurning hvort
hugsanlet sé að gefa bókina út f Tékkóslóvakfu þrátt
fyrir allt og hvort það kynni að verða rfkinu til
hnekkis ef hún kæmi út erlendis. Svörin koma tæpast
á óvart: Nei, það er óhugsandi að bókin verði gefin út í
Tékkóslóvakfu og Já, hún getur spillt fyrir rfkinu ef
hún kemur út erlendis. Hún er sem sé hinn mesti
„óvinafagnaður, kærkomin öllum þeim mörgu sem
eru á móti kommúnismanum og hatast við hann og
nota hvert tækifæri til að níða þjóð skipulag vort og
rfkisvaldið fyrir meint mannréttindabrot...“.
Jiri Grusa var sáralítt þekktur á Vesturlöndum
áður en hann samdi „Spurningalistann“ en það er nú
breytt svo er tékkneskum yfirvöldum fyrir að þakka.
Heima fyrir var hann hins vegar þekktari enda þótt
ekkert hefði komið út eftir hann opinberlega f áratug.
Hann reit þó ekki undir Mannréttindaskrá 77 eins og
flestir þeir rithöfundar sem nokkuð kvað að í hópi
andófsmanna. Mun Grusa hafa verið þeirrar skoðun-
ar, að bókmenntir og stjórnmál væru óskyld efni og
ætti ekki að hlanda þeim saman. Sú saga gengur hins
vegar, að þegar hann var handtekinn og færður í
fangelsið kallaði hann til nærstaddra hvort þar væri
nokkur þeirra sem ritað höfðu undir Mannréttinda-
skrá 77. Þegar einhver kvað svo vera kallaði Grusa
aftur að nú vildi hann mega skrifa undir lfka...
- MARK FRANKLAND.