Morgunblaðið - 19.05.1979, Blaðsíða 17

MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 19. MAÍ 1979
21
Hið nýja fiskvinnsluhús ísbjarnarins séð úr lofti
Menning og
kenning Ingólf s
sjálfur. Munurinn liggur í stjórn-
unaraðferðum og ábyrgð. Fyrir-
tæki sem hefur yfir sér margfalda
pólitíska stjórn, fyrst í útgerðar-
ráði, síðan í borgarráði og loks í
borgarstjórn, býr ekki yfir þeirri
sömu snerpu, því sama áræði og
þeirri sömu útsjónarsemi, sem
einkennir vel rekið einkafyrir-
tæki.
Víst fékk ísbjörninn góöa fyrir-
greiðslu hjá Reykjavíkurborg,
þegar samþykkt var að úthluta
fyrirtækinu lóð á Norðurgarði á
hafnarbakka, þar sem unnt væri
að landa beint í hús og skipa út úr
því aftur fullunnum afurðum.
Forráðamenn borgarinnar mega
hinsvegar nú vera stoltir yfir því
að hafa tekið þessa ákvörðun og
stuðlað þar með að því, að þetta
glæsilega fyrirtæki skuli hafa
komist á legg hér í borginni. I
rauninni eiga borgaryfirvöld
engar þakkir silið fyrir þá
ákvörðun. Frekar ber að þakka
þeim, sem um lóðina sóttu og
aðstöðuna nýttu, því að allt
atvinnulíf borgarinnar á eftir að
njóta góðs af framtaki þeirra. í
gegnum þetta fyrirtæki eiga
hundruð milljóna eftir að streyma
til heimilanna í borginni og til
ýmissa þjónustufyrirtækja og
borgarsjóður á eftir að fá drjúgan
skerf.
Ingvar
Vilhjálmsson
Hinn aldni heiðursmaður
Ingvar Vilhjálmsson getur nú með
stolti litið yfir farinn veg. Af eigin
raun hefur hann kynnst sjósókn,
fiskveiðum og fiskvinnslu frá
blautu barnsbeini. Sem háseti,
stýrimaður, skipstjóri og forstjóri
hefur hann gengið í gegnum öll
framleiðslustigin, nýtt lífsreynslu
sína betur en flestir aðrir og fellt
hana í þann farveg, sem nú hefur
skilað fullkomnasta útgerðar- og
fiskvinnslufyrirtæki landsins.
Gæfa hans er og fólgin í því, að
dugmiklir synir hans, Jón og
Vilhjálmur, hafa samhentir geng-
ið til starfa með honum og í
samstarfi þeirra hafa samtvinnast
eldmóður hinna ungu og reynsla
hins aldna.
Ég óska þeim ísbjarnar-feðgum
til hamingju með þennan áfanga
og Reykvíkingar allir hljóta að
gleðjast yfir þessu framtaki og
fagna þessu glæsilega fyrirtæki.
Ingólfur Guðbrandsson, 'ferða-
skrifstofueigandi, gerir mér upp
„kenningu" í þriggja dálka fyrir-
sögn í Mbl.: „Að vera sigldur.
Menning og kenning Elínar."
Kenningin sú í greininni er
Ingólfs sjálfs. Menningin sjálfsagt
líka. Ég hefi aldrei lagt hald á
menninguna. Viðm?elandi minn í
nefndu viðtali ekki heldur. Hjá
báðum stendur það þó til bóta, ef
menningin verður höndluð á þann
hátt sem Ingólfur lýsir í meiri
hluta greinarinnar, með því að
leggjast í ferðalög, því við erum
báðar að reyna að sjá sem mest af
heiminum — hvor á sinn hátt. En
að það skipti sköpum hvort það er
gert siglandi á skipi í heimsborg-
irnar eða þangað komið með leigu-
flugi fæ ég ekki skilið. Veldur hver
á heldur.
Viðtalinu við Sigrúnu Eddu
Aðalsteinsdóttur sóttist ég eftir,
af því einu að hún fór ekki troðnar
slóðir og hafði frá mörgu
skemmtilegu að segja, svo sem
lesendur kunnu að meta. I því felst
engin kenning um að svo eigi allir
að gera, fremur en í því þegar
ferðaskrifstofa er getið í öðrum
viðtölum mínum. Lít bara ekki á
það frá auglýsingasjónarmiði.
ar spyrm
EINS OG kunnugt er hefur Hjör-
leifur Guttormsson iðnaðarráðherra
haft frammi ráðagerðir um, að ríkið
yfirtaki nokkuð af eignarhluta
Reykjavíkurborgar í Landsvirkjun,
en borgin á þar nú 50% á móti
ríkinu. Alþýðubandalagsráðherrann
hefur m.a. sett á laggirnar nefnd til
að kanna málin. Sjöfn Sigurbjörns-
dóttir borgarfulltrúi Alþýðuflokks-
ins vék að þessu atriði í ræðu sinni á
borgarstjórnarfundi í gærkvöldi og
sagði m.a. „Við Reykvíkingar höfum
Viðtalið fjallaði einfaldlega ekki
um það sama og grein Ingólfs,
aðbúnað ferðamanna, menningu
sem ferðaskrifstofur bjóða upp á
og ódýr fargjöld þeirra. Ódýrasti
ferðamátinn er að sjálfsögðu, utan
það að vinna sér fyrir ferðinni,— -
hópferðir eða „pakkar" ferðaskrif-
stofanna. Það er rétt. Fjarri mér
að halda öðru fram. Hvað þá að
sólarlandaferð kosti 11 mánaða
laun. Varla mælir þó neinn á móti
því, að láglaunafólk a.m.k., hvað
þá stúlka nýkomin út úr skóla eins
og viðmælandi minn, þurfa að
halda vel á spöðunum og vinna vel
í 11 mánuði til að eiga afgang af
kaupinu sínu í þeirri dýrtíð sem
er, eigi það að duga til að veita sér
gott sumarleyfi í útlöndum sum-
arleyfismánuðinn. Megnið af
kaupinu fer nefnilega hjá flestum
í það eitt að lifa. Allar aðrar
útleggingar á textanum í viðtali
mínu eru annarra hugarfóstur. Að
lítið sé gert úr þjónustu ferða-
skrifstofa er eigin ímyndun
Ingólfs. Ég veit ekki nema við-
mælandi minn nýti þjónustu
ferðaskrifstofa í því ferðalagi, sem
hún er nú lögð upp í — til Nýja
Sjálands, og er kannski ekki alveg
töpuð þeirri atvinnugrein. Og
kannski hvorug okkar.
við fótum”
neð ærnum kostnaði og mikilli
fyrirhöfn og fyrirhyggju orðið okk-
ur úti um ódýrt rafmagn og þá
kemur síhækkandi verðjöfnunar-
gjald á raforku. Hugmyndir eru
meira að segja á lofti um að gera
ríkinu kleift að gleypa Landsvirkjun
í einum bita, en Landsvirkjun fram-
leiðir ódýrt rafmagn fyrir
Stór-Reykjavíkursvæðið eins og
kunnugt er. Finnst mér tími til
kominn að ábyrgir borgarfulltrúar
reyni nú að spyrna við fótum.“
Yfirtaka ríkis á Landsvirkjun:
„Ábyrgir borgarfulltrú
Jónatan
Þórmundsson
prófessor:
Líknardráp
Athugasemd við grein Þorsteins Gylfasonar \
í sunnudagsblaði
J*i" Aqjn.«
Morgun-
ingu fyrir manndráp af ásetn-
ingi og fremur væri þar um I
refsiþyngingarástæður að ræða
en málsbætur. Líknardráp er að
vísu einnig refsiverður verknað- I
ur, er varðar við sama mann- I
drápsákvæði, en þar eru hins |
vegar slíkar réttlætingarástæð-
ur fyrir hendi, að hei.nilt mundi
að dæma vægari refsingu en
fyrir venjulegt manndráp, t.d. |
varðhald með eða án skilorðs.
Ritgerð mín um líknardráp er I
lögfræðileg úttekt á efninu mið- |
uð við íslenzkan rétt. íslenzkum
rétti verður með engu móti um
kennt, þótt stjórnvöld nazista I
hafi lagzt á svo lágt siðferðisstig
að „löghelga” útrýmingu fólks.
Slik löghelgun í einu ríki getur
ekki kjarni málsins, heldur hitt að
jafnvel þar sem líknarhvatir eru
ótvíræðar og einlægni hafin yfir
allan vafa, þar getur hæglega
verið um morð eða manndráp að
ræða en ekki líknardráp. í þessu
viðfangi er kannski hollt að
minnast þeirra almennu sanninda
að menn eiga til að vinna hin
verstu verk af góðum hvötum.
Heinrich Himmler hét maður og
stjórnaði starfi þýzkra valdhafa
að „endanlegri lausn Gyðinga-
vandamálsins" í Evrópu á sínum
tíma. Himmler var sjálfur svo
viðkvæm sál að hann mátti ekkert
aumt sjá. Hann var að ævilokum
þungt haldinn af ógleði, maga-
krampa og taugaveiklun sem
• læknir hans rakti til vitundar
hans um starfshætti í
útrýmingarbúðunum sem hann
stjórnaði. En hann var líka hinn
skylduræknasti og samvizkusam-
asti embættismaður. Hann gætti
þess vandlega að til útrýmingar-
starfsins veldust aðeins hinir
beztu menn; þar mátti enginn vera
sem ekki fylltist óhug og jafnvel
skelfingu við verkin sem vinna
skyldi, en hefði samt viljastyrk til
að gera óhugnanlega skyldu sína. í
ræðum sínum brýndi hann fyrir
þessu einvalaliði skyldu þess við
nýtt og fegra líf á þessari jörð og
líkti henni við köllun píslarvotta.
Og hann varaði menn sína við
hættunni á því að verkin sem biðu
þeirra gerðu þá að tilfinningalaus-
um ómennum. Það gerist ekki oft
að stjórnmálaforingjar og hátt-
settir embættismenn höfði svo
eindregið til hinna æðstu og
göfugustu hvata í ræðum sínum.
Svo var klappað og tekið til starfa
við svívirðilegustu glæpaverk sem
sögur fara af.
Loks segir Jónatan um skil-
greiningu mína á líknardrápi —
þá að það sé líknardráp ef maður
stuðlar beint eða óbeint að dauða
annars vegna þess og þess eins að
dauðinn er hinum deyjandi manni
fyrir beztu — að hún sé ótæk frá
lögfræðilegu sjónarmiði. Nefnir
hann þar tvennt til. Annars vegar
segir hann að það „sýnist nær
ógerningur í mörgum tilvikum að
sanna að manni sé dauðinn fyrir
beztu“. Þetta er auðvitað rétt, en
er ekki meiri aðfinnsla við skil-
greiningu mína en hitt er að-
finnsla við skilgreiningu hans að
oftast er ógerningur að sanna
nákvæmlega hvað manni gengur
til í gerðum sínum. Jónatan spyr
líka: „Og hver á mælikvarðinn að
vera á það, hvað sé manni fyrir
beztu?" Ég rakti í löngu máli í
grein minni hversu erfið viðfangs
þessi spurning er. En þar með er
auðvitað ekki sagt að við henni sé
ekkert svar. Að minnsta kosti
virðumst við geta svarað því
nokkurn veginn skilmálalaust í
sumum einstökum tilfellum, eins
og í dæminu af hermanninum í
bílnum, hvort manni sé betra að
lifa en deyja.
Hins vegar finnur Jónatan það
að skilgreiningu minni að „huglæg
afstaða geranda (sé) grundvallar-
þáttur ábyrgðar að lögum, bæði
skaðabótaábyrgðar og þó einkum
refsiábyrgðar." Hér á hann
væntanlega við það að maður ber
ekki ábyrgð á verknaði sínum að
lögum, nema hann hafi unnið
verkið af ásetningi, vitandi vits
eða af gáleysi. Og hér hygg ég sé
komið að mikilsverðasta ágrein-
ingi okkar. Enn sem fyrr hefur
Jónatan á réttu að standa svo
langt sem orð hans ná, en kemur
þó ekki að kjarna málsins eins og
hann horfir við mér. Hvatir
manns til verka skipta vitaskuld
miklu máli þegar ákvarða þarf
ábyrgð hans á þessum verkum, til
dæmis fyrir dómi. En ég var ekki
að fjalla um ábyrgð
líknardrápara, manndrápara eða
morðingja á gerðum sínum, heldur
um þessar gerðir sjálfar.
Refsiábyrgð og skaðabótaskylda
hvers konar manndrápara eru
auðvitað hin örðugustu mál úr-
lausnar, og um þau efni þyrfti ég
að læra mikið af Jónatan í refsi-
rétti og annarri lögfræði til að
vera til þess bær að ræða þau við
hann af viti. En ég get ekki annað
séð en að áður en spurningar um
ábyrgð eða bótaskyidu vakni,
þurfum við að hafa sæmilega
skýra hugmynd um hverjar at-
hafnirnar eru sem ábyrgð er borin
eða ekki borin á. Hér einfalda ég
að vísu flókið mál, kannski óhæfi-
lega; og um þetta er nokkur
ágreiningur meðal réttarheim-
spekinga. En hvað sem því líður
var það spurningin um athöfnina
en ekki um ábyrgðina sem ég var
að reyna að svara.
Að lokum vildi ég mega brýna
fyrir lesendum okkar Jónatans að
ágreiningur okkar snertir næsta
tæknileg atriði í siðfræði og lög-
fræði. Okkur tveimur þykir hann
nokkru skipta, því slík fræði-
mennska er nú einu sinni köllun
okkar. Frá almennu sjónarmiði
skiptir hitt ugglaust miklu meira
máli að um meginefnið —
afstöðuna til líknardrápa — erum
við öldungis á einu máli: við
teljum báðir fráleitt að heimild til
líknardrápa sé í lög ieidd, og
höf'im reynt að rekja eftir megni
margvísleg rök fyrir þeirri skoðun
okkar. Eftir að grein mín birtist
hafa fjölmargir komið að máli við
mig, og flestir haft þá sögu að
segja, hvað sem marka má, að við
Jónatan munum vera í töluverðum
minnihluta meðal Íslendinga með
þessa skoðun. Því hlýtur ósk okkar
beggja að vera sú að lesendur taki
rök okkar til góðfúslegrar
athugunar og geri síðan upp hug
sinn um málefnið í ljósi þeirra,
eða þá annarra raka betri.