Morgunblaðið - 30.10.1979, Blaðsíða 14

14
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 30. OKTÓBER 1979
CARACAS
VENEZUELA
GBOGOTA
KOLUMBIA
ECUA
DOR,-
PERU
BRASILIA
BOLIVIA
PARAj,
vGUAY
SANTIAGO
BUENOS
AIRES^
ARGENTINA
fURÍS
[guay.
Fréttaskýring
S-Ameríka þok-
ast í lýðræðisátt
- nú búa 82% við
eins konar lýðrasði
Um Suöur-Ameríku er aö fara
alda aukinna hreyfinga í átt til
lýöræöis, og er þaö ekki vonum
seinna aö margra hyggju, en
álfan hefur einkum í hugum
fólks utan hennar tengst stjórn
herforingja og haröstjóra.
Um þaö bil 82 prósent þeirra 310
milljóna sem búa í álfunni hafa
ríkisstjórnir sem eru í ætt viö
lýöræöi — aö minnsta kosti
hallast þangaö meira en til
einræöis. Eru þetta nítján ríki
sem um er aö ræöa. Fyrir níu
árum var samsvarandi prós-
entutala aöeins þrjú prósent,
svo aö þessi þróun hefur geng-
iö allrösklega fyrir sig.
Breytingar þessar hafa oröiö af
ýmsum ástæöum, afleiðingar
einræðisstjórnanna sjálfra ell-
egar nauösynjarinnar á aö
reyna lýöræöisskipulag sem
leiö tli framfara. í aöeins einu
tilviki — þar til nú aö bylting
varð í El Salvador — Nicara-
gua, var lýöræöi komiö á meö
vopnaöri uppreisn eöa
borgarastyrjöld.
Vert er þó að hafa í huga þegar
skyggnzt er um lönd Suður-
Ameríku aö hugtakiö lýöræöi
þýöir ekki öldungis þaö sama
og til dæmis í Bandaríkjunum
eöa í lýöræöisríkjum Vestur-
landa.
í mörgum hálf- eöa allýöræö-
isríkjum Suöur-Ameríku er
borgurum misboöiö af hálfu
lögreglu og hers á þann hátt aö
stórkostlega fordæmanlegt
væri á Vesturlöndum, og myndi
ekki kallast lýöræöislegt. Þó
hefur þetta breytzt — en miklu
hægar en lýöræöiö í oröinu.
Svo öfugsnúiö sem þaö viröist
vera er ekki fráleitt aö segja aö
hjá ýmsum einræðis- eöa her-
stjórnum Suður-Ameríku er
réttarstööu óbreyttra borgara
sýnd meiri viröing en í þeim
löndum álfunnar, sem telja sig í
ætt viö lýöræöi í stjórnskipan.
Hina breyttu pólitísku skipan
Suöur-Ameríku má draga upp
á eftirfarandi máta:
LýöraBðisríki
Borgarar frjálsir í flestu tilllti
1970:
Chil*
Kolombia
Costa Rica
Uruguay
Vanazuala
1979:
Bollvia
Costa Rica
Ecuador
Surinam
Maxico
Venezuela
Lönd þau sem búa viö stjórnar-
far sem er nær því aö kallast
lýöræöi en einræöi.
1970: 1979:
Guyana Brasilía
Maxico Kolombia
Guyana
Nicaragua
Panama
Parú
Á lýöræöisvængnum áriö 1970:
sjö lönd, 37 prðsent íbúa. Á
lýðræöisvængnum 1979: Tólf
lönd, 82 prósent íbúa.
Lönd þar sem borgarar búa viö
Texti:
Jóhanna
Kristjónsdóttir
stjórnarfar sem er nær því aö
kallast einræöi en lýöræöi:
1970:
Braailfa
El Salvador
Guatamala
Nicaragua
Honduras
Paraguay
1979:
El Salvador
(aftir byltingu
þar má vœnta
braytinga)
Guatemala
Honduras
Paraguay
Lönd þar sem segja má aö ríki
algert einræði — ekki vottur af
lýöræðislegum réttindum og
mannréttindi í fullkomnu lág-
marki:
1970:
Argantína
Bolivia
Ecuador
Panama
Parú
1979:
Argentína
Chila
Uruguay
Á einræöisvængnum 1970: Ellefu
lönd, 63 prósent íbúa. Á ein-
ræðisvængnum 1979: sjö lönd,
átján prósent íbúa. Sé rennt
augum yfir álfuna og hvert land
tekiö fyrir sig veröur útkoman í
stuttu máli þessi:
Bolivia: Herstjórn viö lýði. Leyfö-
ar voru frjálsar forseta-
kosningar á árinu í fyrsta skipti
í áratug. Enginn frambjóöenda
fékk meirihluta, svo aö í sam-
ræmi viö ákvæöi stjórnarskrár
kaus þingiö Walter Guevaralas
forseta öldungadeildarinnar.
Herinn hafði engin afskipti af
kosningunum. Ástandinu hefur
verið svo lýst af sérfræöingum,
aö þar ríki á ýmsum sviðum
lýöræöisleg afstaöa og liðkaö
hafi veriö til varöandi almenn
mannréttindi síöustu ár.
Costa Rica: Eitt af fáum traust-
um lýöræöisríkjum um langa
tíö í þessum heimshluta.
Ecuador: Jaime Roldos var kjör-
inn forseti ó árinu, en á undan
Pinochet
forseti Chiie.
voru gengin níu einræöisstjórn-
arár. Stjórnarskráin býöur upp
á töluvert svigrúm og frelsi.
Herinn hefur dregiö sig í hlé og
hefst ekki aö.
Mexico: Lýöræöi á pappírnum.
Mexico hefur veriö eins-
flokksríki í hálfa öld. Jose
Lopez Portillo, sem tók við
embætti forseta fyrir þremur
árum hefur hvatt til aö gagnrýni
á stjórnina veröi frjálsari og
hann hefur leyft starfsemi
stjórnarandstöðuflokka í
nokkrum mæli. Hann hefur og
látiö lausa um 200 pólitíska
fanga.
Surinam: Landiö fékk sjálfstæöi
frá Hollandi 1975 og þar er
lýöræöi og engar skoröur sett-
ar á frelsi og almenn mann-
réttindi.
Venezuela: Alltryggt lýðræöisríki
síöustu tvo áratugina. Svo
djúpt taka stjórnmálasérfræð-
ingar í árinni aö líkja stjórnar-
fari í þvísa landi viö þaö sem er
í Bandaríkjunum.
Brasilía: Stærsta land álfunnar
meö 120 milljónir íbúa. Þar
hefur fræöilega séö verið ein-
ræöi hersins síðan 1974. Joao
Figureiredo, forseti og fyrrver-
andi hershöföingi, hefur nú
heitiö aö reisa lýðræöiö úr
rústum, lofar ritfrelsi og leyfir
verkföll. Um þaö bil fimm
þúsund pólitískum andófs-
mönnum hafa veriö gefnar upp
sakir og ýmsir útlagar snúiö
heim og fá að athafna sig
óáreittir.
Kolombia: Á pappírnum er þaö
kallað lýöræöisríki, en aö dómi
stjórnmálaskýrenda ríkir þar
einraBÖi — meö afmörkuðum
stjórnarskrárlegum réttindum.
Forsetinn, Julio Cesar Turbay
Ayala, hefur beitt mjög um-
deildum og óbilgjörnum aö-
feröum til aö kveöa niöur
ókyrröina innanlands.
Guyana: Þetta á einnig aö heita
lýöræðisríki meö starfandi og
frjálsu þingi. Samkvæmt könn-
un sem gerð hefur veriö, virðist
Figueiredo
forseti Brasiliu.
sem flokkur forsætisráöherr-
ans, Forbes Burnham, hafi
dregið mjög úr ýmiss konar
mannréttindum, sem voru und-
ir nýlendustjórn Breta.
Nicaragua: f borgarastyrjöldinni
á þessu ári var hinum illræmda
haröstjóra Anasasio Somoza
velt úr sessi. Borgaraleg stjórn
er í landinu og allt er þar mjög í
deiglu um framvindu mála.
Panama: Áriö 1970 var Omar
Torrijos hinn sterki maður í
Panama, en vék síðar og hvatti
til aögerða sem miöuöu aö
auknu frelsi. Enn hafa þó ekki
veriö haldnar forsetakosningar,
en diplómatar í höfuöborg
landsins segja þaö tvímæla-
laust þokast í átt til lýðræöis.
Perú: Herstjórn hefur haldiö um
stjórnvölinn síöan 1968, en
Francisco Morales Bermudez
forseti og hershöföingi, sá sem
bylti úr valdastóli sér enn meiri
haröstjóra, leyföi sæmilega
lýöræöislega kjörnu þingi aö
semja hina nýju stjórnarskrá á
árinu og heitir kosningum í maí
1980.
El Salvador: Þar hefur ríkt her-
stjórn og „fjórtánfjöl-
skyldnastjórnin" illræmda þar
til nú fyrir örstuttu. Vinstri-
sinnar hafa færzt þar mjög í
aukana. Allt er óljóst um hver
veröur þróun mála í landinu.
Guatemala: Þar eru leyföar kosn-
ingar, en herinn hefur umsjón
Videla
hæstráðandi Argentinu.
með þeim mjög gaumgæfilega
og stjórnar öllu. Mjög mikil
gagnrýni hefur komiö fram á
stjórnvöld þar og mannréttindi
viröast þar fótum troðin, sbr.
skýrslu Amnesty Int. nú fyrir
skemmstu. Mannrán og morö
eru þar daglegur viöburöur.
Honduras: Herinn hefur stjórnaö
þar leynt eöa Ijóst síöustu
tuttugu árin. Fá alvarleg mál
hafa þó komiö upp um aö þar
séu mannréttindabrot framin af
alvarlegri toga.
Paraguay: Alfredo Stroessner
hershöföingi hefur stjórnaö
landinu nánast einn síöustu
tuttugu og fimm árin og notiö
dyggiiegs stuönings hersins.
Hann hefur þó leyft ýmsum
lýöræöislegum stofnunum aö
starfa og eilítil gagnrýni á
stjórnina er leyfð. Hins vegar er
aö sögn ófýsilegt aö hafa uppi
neina gagnrýni aö ráöi á
Stroessner. Er þess þá hefnt
grimmilega.
Argentína: Fullkomin og alger
yfirráö hersins. Mikil ringulreið
og öngþveiti er þar í allri stjórn.
Hryöjuverk og pólitísk ólga
hefur ekki minnkaö þó aö nýir
herrar hafi tekið viö. Lögreglan
getur handtekið hvern sem hún
telur ógnun viö öryggi landsins
og hefur þaö reynzt teygjanlegt
í meira lagi. Hundruö eöa
þúsundir manna sitja þar í
fangelsum án þess aö fariö hafi
veriö réttarlega aö meö mál
þelrra.
Chile: Herinn er þar enn allsráö-
andi, og hefur veriö síðan
Allende var steypt áriö 1973.
Núverandi forseti, Augusto Pin-
ochet, segir aö Chile geti ekki
fariö aö láta sig dreyma um aö
gjóta augum í átt til lýðræðis
fyrr en í fyrsta lagi 1990.
Urúguay: Einu sinni var þetta
land kallaö „Sviss Suöur-
Ameríku" vegna þess fyrir-
myndarstjórnarfars sem þar
ríkti. Síöan 1973 hefur Uruguay
veriö stjórnaö af öryggisráöi
undir stjórn hersins. Ofsóknir á
hendur borgurum eru þar mikl-
ar og ekki ósvipaö og í Arg-
entínu. Meö mál pólitískra
fanga er fariö af fullkomnu
viröingarleysi viö lög og rétt.
(Heimildir: Associated
Press, Newsweek).