Morgunblaðið - 27.04.1980, Blaðsíða 31

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 27. APRÍL 1980 g 3
Trú og vísindi
Vísindahyggja
Vsindalegar framfarir á
20. öld hafa verið svo gífur-
legar, að í gjörvallri sögu
mannkyns þekkist ekki ann-
að eins. Niðurstöður margs-
konar vísindalegra athugana
hafa bylt hugmyndum fyrri
tíma um efnisheiminn þann-
ig að margt það sem áður
voru „sannindi“ er nú álitið
rangt. Það er því engin furða
þótt maður 20. aldarinnar
hafi fyllst þeirri bjartsýni að
vísindin gætu svarað öllum
spurningum mannsandans
um lífið og tilveruna. Þetta
hefur leitt til þess að fjöldi
fólks, ekki síst í röðum
menntamanna, er sannfærð-
ur um að trúarbrögðin heyri
fáviskunni og forfiðinni til
og túlkun þeirra á mannlegri
tilveru sé óbrúkleg fyrir upp-
lýst fólk. Þetta viðhorf kem-
ur gjarnan fram í könnunum
sem gerðar hafa verið á
afstöðu manna til trúar og
vísinda. Fullyrðingum eins
og þessari: Náttúruvísindin
hafa leitt í ljós að kristin
túlkun á tilverunni er úrelt,
er þá gjarnan svarað játandi.
Hvað er trú
(religion)?
Trú eða trúarbrögð hafa
verið skilgreind með ýmsum
hætti. Ein skilgreining er t.d.
þessi: Trúarbrögð (religion)
eru trú (sannfæring um) að
til séu yfirnáttúruleg, pers-
ónuleg og ópersónuleg öfl,
sem maður telur sig háðan
og reynir að nalgast eða gera
sér hliðhollan. Trúin birtist í
hugsun, tilfinningum, vilja
og breytni. (Glasenapp).
Það sem veldur erfiðleik-
um við að skilgreina trúar-
brögð í stuttu máli er meðal
annars það að í eðli sínu
gerir hið trúarlega kröfu til
þess að spanna alla tilver-
una, vera allt í öllu. Trú
manns birtist ekki einungis í
afstöðu hans til hins trúar-
lega, heldur í afstöðu hans til
tilverunnar yfirleitt. Hið
trúarlega er ekki einn þáttur
af mörgum í veru hans og
afstöðu heldur þáttur í allri
veru hans. Það er sem sagt
eðli trúarbragðanna að vilja
túlka tilveruna sem heild. Öll
trúarbrögð fela því í sér
heildarsýn varðandi tilver-
una. Á sama hátt má segja
að allt sem felur í sér
heildarsýn í ilverunni sé
trúarlegs eðlis.
Annað einkenni trúar-
bragðanna — það fólst
reyndar líka í skilgreining-
unni hér að framan — er að
trúarbrögðin leita skýringa
sinna utan hins veraldlega
og áþreifanlega, til þess sem
er handan við mannlega til-
veru. Svörin við því, hvað það
er sem er „handan við“ eru
síðan með ólíkum hætti eftir
eðli trúarbragðanna.
Það sem ákvarðar afstöðu
mannsins til allrar tilver-
unnar í öllum greinum, hlýt-
ur að skipta hann meira máli
en nokkur einstakur hluti
hennar. Trúarbrögð (relig-
ion) er það því kallað, sem
skiptir manninn meira máli
en nokkuð annað. Paul Til-
lich nefnir það ultimate
concern. Þetta má einnig
segja með orðum Lúthers úr
fræðunum meiri: „Við köll-
um Guð einn, af honum
væntum við alls og til hans
flýjum við í hverri neyð. —
Það, sem hjarta þitt er bund-
ið er Guð þinn.“ Ef maður
væntir sín alls af fé og
eignum, þá er fé og eignir
Guð hans eða trúarbrögð
hans.
Viðfangsefni
visinda
Það er ef til vill ekki á
leikmanns færi að gera í
stuttu máli grein fyrir við-
fangsefni vísindanna og til-
gangi þeirra. Þó skal það
reynt á mjög einfaldaðan
hátt. Vísindin fást vð athug-
un á einstökum þáttum veru-
leikans, sem eru þess eðlis að
hægt er að beita þá vísinda-
legri skoðun.
Vísindaleg athugun er
ætíð háð þeim tækjum og
aðferðum sem beitt er hverju
sinni og takmarkast af þeim.
Af þeim sökum er viðfangs-
efni vísindanna ætíð það
sama sem er „hérna megin“,
það sem hægt er að virða
fyrir sér, vega, mæla o.s.frv.
Vísindamaðurinn getur t.d.
haft líkama mannsins og
starfsemi hans að viðfangs-
efni og skýrt starfsemi hans
en hann svarar því ekki
hvers vegna maðurinn er
eins og hann er, en ekki
einhvern veginn öðruvísi. Fé-
lagsfræðingar og trúar-
bragðafræðingar geta rann-
sakað og skilgreint félagslegt
og trúarlegt atferli mannsins
án þess að vera færir um að
svara nokkurn tíma spurn-
ingunni um tilgang mann-
legs lífs eða sannleiksgildi
átrúnaðar. Þeir sem eru
þeirrar skoðunar að vísindin
geti leyst trúarbrögðin af
hólmi hugsa ekki á vísinda-
legan hátt heldur trúarlegan.
Þeir hafa gert vísindin að
trúarbrögðum sinum. Að-
ferðum vísindanna er með
öllu ókleift að nálgast við-
fangsefni trúarbragðanna.
Trúarbrögðin leita þess sem
er utan sviðs mannlegarar
tilveru en varðar hana
miklu, vísindin fást við það
sem er innan seilingar.
I hópi vísindamanna er því
að finna jafnt guðsafneitara
sem heittrúarmenn. Þeir
starfa hlið við hlið að sömu
athugunum, geta komist að
sömu niðurstöðu, en viðhorf
þeirra til niðurstöðunnar
geta verið ólík. Guðleysing-
inn getur sagt „skemmtileg
tilviljun" en trúmaðurinn
„mikil er viska skaparans".
Ég trúi
Kristinn maður játar trú á
Guð skapara alls sem er.
Engin vísindaleg niðurstaða
getur raskað þeirri trú. Það
hefur oft verið reynt að nota
vísindin til að hrekja þessa
trúarjátningu. Eins og fyrr
segir er slík notkun vísind-
anna trúarlegs eðlis en ekki
vísindalegs. Hvað sem
vísindin kunna að álykta um
uppruna heims og manns
verður svar trúarinnar ætíð
hið sama: Allt sem er kemur
frá Guði og hefur orðið
vegna vilja hans og lýtur
stjórn hans. „Ég trúi á Guð,
föður almáttugan, skapara
himins og jarðar.“
Kristinn maður játar trú á
Jesú Krist sem Drottinn og
frelsara. Sú játning felur í
sér að Guð hafi opinberað
sjálfan sig í Jesú Kristi með
einstæðum hætti mönnum til
hjálpræðis. Til þess að sanna
eða afsanna þessa játningu
eiga vísindin engin tæki.
Sagnfræði og rannsókn
fornra texta geta sagt um
það með fullri vissu að Jesús
Kristur var uppi á ákveðnum
hætti og var tekinn af lífi á
dögum Pontíusar Pílatusar.
Trúin ein getur játað hann
sem Drottin.
Kristinn maður játar trú á
upprisinn Jesú, sem lifir og
ríkir. Kristinn maður lifir í
samfélagi við þennan Jesú,
tilbiður hann, lofsyngur hon-
um, þiggur af honum fyrir-
gefningu og náð, kærleika og
kraft. Trúarbragðafræðin
getur athugað atferli hins
kristna manns og borið sam-
an við atferli annarrar trúar
manna, dregið ályktanir og
túlkað það sem er líkt og
ólíkt. En þau fræði hafa
engin tök á að svara spurn-
ingunni: Er þetta satt? Það
getur hinn trúaði einn, sem
lifir þennan sannleika.
Kristinn maður játar trú á
heilagan anda, sem huggar,
sannfærir, vekur og viðheld-
ur trúnni og starfar í kirkj-
unni þar sem Guðs orð er
boðað og sakramentin um
hönd höfð. Engin fræðigrein
er þess megnug að sanna eða
afsanna þá sannfæringu hins
trúaða manns.
Kristinn maður fagnar
vísindalegum afrekum, þau
vekja gjarnan lofgjörð til
skaparans fyrir dásemdir
sköpunarverksins. Jafnframt
biður kristinn maður um
visku til að nota vísindin til
heilla mannkyni en ekki
óhamingju. Hann fagnar
þeim sem tæki en lýtur þeim
ekki í trú.
Skelfist ekki
I heiminum hefur alltaf borið mikið á skelfing-
unni. Hvort sem við athugum tímaskeið liðinna alda
eða líðandi stund. Það er líka margt sem veldur
skelfingunni meðal mannanna og verður ekki reynt
að nokkru marki að kafa í það hyldýpi í þessum
fáum orðum. Að vísu eru ýmsir hlutir í umhverfi
mannanna sem áður ollu hræðslu og skelfingu en í
dag hafa afhjúpast vegna aukinnar þekkingar og
vísindalegra athugana. Samt sem áður finnum við
mikla skelfingu í nútíma þjóðfélagi og ef til vill
meiri nú en oft áður.
Nú á tímum kemur það glögglega í ljós hvað við
mannanna börn erum takmörkuð og vitum í
rauninni lítið. Hið óþekkta minnkar ekki heldur vex.
Nútíma vestræn þjóðfélög hafa leitt yfir sig mikla
tækni og hagsæld sem vissulega hefur auðgað
samfélag manna, en jafnframt valda þessi sömu
gæði tómleika og kvíða hjá ótal mörgum.
Spurningarnar: hver er ég eigninlega?, hver er
tilgangurinn með lífinu?, hvað er bak við djúp
dauðans?, verða alltaf þungbærar, líka á öld
þekkingar og tækniþróunar.
Það er ástæða til að gefa orðum meistarans gaum
í guðspjalli þessa sunnudags: Hjarta yðar skelfist
ekki né hræðist, trúið á Guð og trúið á mig. Þetta
orð er gjarnan lesið á stund sorgar og ástvinamissis,
þegar skelfingin nær oft hámarki í lífi einstaklinga.
Margir eru þeir sem geta borið vitni um áhrif orða
sem þessara. Fátækleg huggunarorð okkar mann-
anna megna oft lítið. En þegar Jesús Kristur talar
þá talar sá sem einn hefur forsendurnar til að tala á
slíkum stundum. Hans er mátturinn og valdið á
himni og jörðu. Hann er upprisan og lífið, hann
hefur gengið veg þjáningarinnar á enda og sigrað
dauðans veldi. Hann bendir á lausn sem er að mati
kristinna manna eina raunverulega lausnin í lífi og
dauða: Trúið á Guð og trúið á mig. Lausnin á gátu
lífsins er aðeins í Guði skapara alls lífs, og hann
mætir okkur í Jesús Kristi á þann veg að hægt er að
skilja.
Trúin á Guð er meira en einhver heimspekileg
skoðun. Trúin á Guð er líf í samfélagi við hinn
upprisna Drottin, þess vegna tölum við um trúarlíf.
Sá sem reynt hefur þetta líf veit að það gefur
ótrúlegan styrk á vegi lífsins, það gefur huggun og
þor þegar skelfing og kvíði mæta og það gefur von
um eilíft líf í ríki Guðs, þar sem hvorki er grátur,
þjáning né skelfing.
Bíblíulestur
Vikuna 27. apríl — 3. maí.
Sunnudagur 27. apríl Jóh. 16:16—22.
Mánudagur 28. apríl Eíes. 4:17—24.
Þriðjudagur 29. apríl Efes. 4:25—32.
Miðvikudagur 30. apríl I. Jóh. 4: 7—14.
Fimmtudagur 1. maí Post. 17:22—23.
Föstudagur 2. maí II. Kor. 5:16—21.
Laugardagur 3. maí Róm. 1:18—25.