Morgunblaðið - 30.04.1980, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 30. APRÍL 1980
Uthlutun starfslauna rithöfunda:
Félagsmálaráðherra krefst
könnunar menntamálaráðherra
Miklar umræður urðu í Sameinuðu þingi í gær vegna ásakana 46
rithöfunda þess efnis, að pólitísk mismunun hafi komið við sögu
úthlutunar starfslauna rithöfunda úr launasjóði þeirra. Sigurlaug
Bjarnadóttir (S) las Alþingi yfirlýsingu rithöfundanna og sagði
augljóst mál, þegar nærri fjórðungur féiaga í rithöfundasambandinu
bæri fram svo alvariegar ásakanir, að eitthvað hefði farið úrskeiðis,
og bæri Alþingi skylda til að iáta málið til sín taka og kanna til hlítar,
hvort ásakanir þessa f jölmenna hóps hefðu við rök að styðjast og bæta
úr, ef svo væri.
Vitnað til rök-
stuðnings rithöfunda
Sigurlaug Bjarna-
dóttir vitnaði til
blaðaviðtala við
rithöfundana Ingi-
mar Eriend Sig-
urðsson og Baidur
óskarsson, þar
sem ásakanir um
pólitíska misnotk-
un í úthlutun
starfslauna til rit-
höfunda, í þágu tiltekins
stjórnmálaflokks, hefðu komið
fram. Ennfremur teldu þeir að
ástæðan til þeirrar deilu, sem upp
væri komin, væri óljós ákvæði í
reglugerð um framkvæmd úthlutun-
ar. Ef þessar ásakanir, sem 46
rithöfundar hafa borið fram, væru á
rökum reistar, væri slík misnotkun
hættuleg tjáningarfrelsi og lýðræði
í landinu; en að því væri látið liggja,
að rithöfundar „innan og utan á
Alþýðubandalaginu" væru settir á
hærri bekk en aðrir. Rakti Sigur-
laug og nokkur dæmi sem hún taldi
sýna að ungir rithöfundar væru
sniðgengnir í úthlutun.
Siguríaug sagði þessa úthlutun
hafa farið fram fyrr á tíð án
ágreinings eða athugasemda en nú-
verandi úthlutunarnefnd væri hins
vegar borin þungum sökum. Við
slíka úthlutun þurfi að gæta sann-
sýni, víðsýni, hlutleysis og þess, að
pólitískar skoðanir höfundar hefðu
ekki áhrif á afgreiðslu starfslauna.
Minnti hún á að stjórn Rithöfunda-
sambands væri skipuð 2 úr hópi
rithöfunda en 1 1 skipuðum af
menntamálaráðherra. Ef til vill
mætti fyrirbyggja mismunun með
viðlíka skipun úthlutunarnefndar.
Loks las hún lokakafla í bók Jóns
Óskars, rithöfundar, sem verið hefði
sósíalisti, og væri máske enn, þar
sem hann lýsti afstöðu sósíalista til
bókmenna og menningarviðleitni,
sem þeir teldu sér ekki þóknanlega.
Þá réði pólitískt en ekki listrænt eða
persónulegt mat á hugverki, afstöðu
og niðurstöðu.
Sé veilur
í málflutningi
Ingvar Gíslason,
menntamálaráð-
herra, kvaðst hafa
lesið ásökun hinna
46 rithöfunda sem
og blaðaviðtöl í
framhaldi af yfir-
lýsingu þeirra. Ég
vil á þessu stigi
ekki blanda mér í
þær deilur, sem
upp eru komnar, sagði ráðherra.
Eðlilegt er að svo alvarlegar ásak-
anir séu ræddar á Alþingi, en hins
vegar sé ég veilur í rökstuðningi
rithöfundanna. Má vera að hlut-
drægni eigi sér stað, en naumast
flokkspólitísk, enda k ;mur það ekki
fram í hinu undirritaða plaggi,
hvaða stjórnmálaflo'ckur hér á hlut
Ólafur G. Einarsson:
að máli. Ég sé ekki rökstuðning
fyrir því að nefndin eða þeir, sem
náðar nutu, séu innan Alþýðu-
bandalagsins. Tveir nefndarmanna
eru fornkunningjar mínir, sagði
ráðherra, og mér er til efs að þeir
séu einu sinni kjósendur Alþýðu-
bandalagsins. Rétt er að bíða og sjá,
hvort deilan jafnar sig ekki meðal
rithöfundanna sjálfra. Ég mun
leggja mig fram við að setja mig inn
í málavexti, en ég vil ekki hlaupa
eftir hvaða sögu sem upp kemur úti
í bæ.
Ráðherra kvað nefnd, sem Vil-
hjálmur Hjálmarsson hefði skipað
1975 til að kanna, hvernig bezt yrði
staðið að stuðningi við listir í
landinu, og Indriði G. Þorsteinsson,
rithöfundur, hefði veitt forystu,
hafa verið leysta frá störfum eftir 3
ár, án þess að hún skilaði áliti. Hins
vegar hefði formaður látið ráðherra
í té langt bréf um ástæður þess, að
þannig fór.
EKki nægjanlegt
fjármagn fyrir hendi
Guðrún Helga-
dóttir (Abl) kvað
Vilmund Gylfa-
son, þá mennta-
málaráðherra,
hafa endurgefið út
þá reglugerð, sem
eftir væri starfað
við úthlutun
starfslauna rithöf-
unda. Deila um
þetta efni hefði komið upp á aðal-
fundi Rithöfundasambandsins — en
menn sætzt á nefndaskipan, sem
gera átti tillögur að hugsanlegri
breytingu á viðkomandi reglugerð.
Ég skil ekki, sagði Guðrún, þá
afstöðu ráðherra að vilja ekki
blanda sér í mál, sem spannar svo
alvarlegar ásakanir. Sjálfsagt er að
„Að kref jast auk-
innar skattheimtu“
Stefna Alþýðubandalags ræður ferð
ÓLAFUR G. Einarsson, formað-
ur þingflokks sjálfstæðismanna,
sagði i umræðu um skattstiga í
neðri deild Alþingis í gær, að
skattstefna Alþýðubandalagsins
réði ferð í ríkisstjórninni, enda
væru ríkisfjármálin falin forsjá
þess flokks. Vitnaði hann til
hreinskilins leiðara i málgagni
Alþýðubandalagsins á Austur-
landi. þar sem sú flokkspólitíska
skoðun væri tiundið, að „laun-
þegasamtökin og allur almenn-
ingur eigi að krefjast aukinnar
samneyzlu og þar með aukinna
skatta“. Þessi skattastefna Al-
þýðubandalagsins setti nú mark
sitt á hækkun beinna og óbeinna
skatta hjá ríkisstjórninni og
hækkun útsvara hjá borgarstjórn
Reykjavíkur.
Allt frá 1978 er ríkisstjórn
Geirs Hallgrímssonar fór frá hafa
nýir skattar dembst yfir þjóðina,
sagði ÓI.G.E. Allt miðar að því að
draga úr ráðstöfunarrétti almenn-
ings á eigin aflafé og koma fólki
undir miðstýrða ríkisforsjá um
hvaðeina. Engan þarf raunar að
undra, hve fylgispök Framsókn er
við þessa ríkisforsjár- og skattpín-
ingarstefnu. Hún hefur smám
saman gengið og í seinni tíð með
vaxandi skreflengd, undir skatta-
merki Alþýubandalagsins. En af-
staða þeirra sjálfstæðismanna,
sem styðja þessa ríkisstjórn og
skattastefnu hennar, er mér
óskiljanleg. Annaðhvort hafa þeir
horfið frá skattastefnu Sjálfstæð-
isflokksins, sem felur það í sér að
ríkisskattar sem heild fari aldrei
yfir ákveðið hlutfall af þjóðartekj-
um, eða þá að þeir telja sig af
einhverjum ástæðum knúða til að
ganga á vit sjónarmiða, sem þeir
hafa hingað til barizt gegn.
Ól.G.E gerði síðan grein fyrir
hækkunum beinna skatta (tekju-
skatts, eignaskatts og sjúkra-
tryggingargjalds) og óbeinna
skatta (sem koma fram í hærra
vöruverði) frá 1978 til 1980 og
taldi að skattaukning í það heila
tekið hefði ekki í annan tíma vaxið
jafn mikið á jafn skömmum tíma.
Skattaukningin í heild nemur tug-
um milljarða króna, þó skattar
viðmiðunarára (1978 og 1979)
væru framreiknaðir til verðmætis
nú. Hann vék og sérstaklega að
skattheimtu ríkissjóðs á stofn-
kostnað og rekstur bifreiða. Skatt-
ar, sem kæmu fram í benzínverði,
hefðu t.d. hækkað um 10 milljarði
króna frá árinu 1978, umfram
verðlagsþróun þessa tíma. Skatta
á bifreiðaeigendur ættu hvergi
sinn líka á byggðu bóli. Skattar í
benzínverði hefðu hækkað um 20
milljarða króna frá 1978 eða yfir
220%!! Síðasta benzínhækkun,
fyrir nokkrum dögum, hefði num-
ið 6o krónum á benzínlítra — þar
af hefði ríkissjóður hirt 42 krón-
ur. Af 430 króna benzínverði fengi
ríkissjóður 57.6%, eða rúmlega
helming þess, en þó færi aðeins
21.2% benzínverðsins til vega-
framkvæmda, enda vegaáætlun
1980 skert um 4,5 milljarði frá
fyrri ákvörðun, þvert á gefin heit.
Það er því ofur skiljanlegt sagði
ól.G.E að BSRB og ASÍ mótmæli
hækkunum tekjuskatts, útsvars og
söluskatts nú, sem ásamt gengis-
lækkunum „eru olía á verðbólgu-
eldinn", eins og segir í samþykkt
ríkisstarfsmanna.
Loks gerði ól.G.E. grein fyrir
breytingartillögum sjálfstæð-
ismanna við skattstigann, sem
fæli í sér verulega tekjuskatts-
lækkun, og væri í samræmi við
stefnumótun flokksins í skatta-
málum og þann sáttmála við
kjósendur hans, sem gerður var í
kosningabaráttunni í desember-
mánuði sl.
kanna málið til hlítar. Það er
grundvallaratriði íslenzkrar menn-
ingar, að fullkomið tjáningarfrelsi
eigi sér stað.
Guðrún sagði merg málsins þann
að Alþingi ætlaði of lítið fjármagn
til starfslauna, sem þýddi, að of fáir
fengju en of margir yrðu utan garðs
við deilingu fjárins.
Viðurkenning augljós
Halldór Blöndal
(S) sagði m.a. að
sú staðreynd, að 46
rithöfundar teldu
sig knúna til að
ýta úr vör með svo
álvarlegar ásakan-
ir um pólitíska
mismunun í út-
hlutun starfs-
launa, segði sína
sögu. Sú viðbótarstaðreynd að aðal-
fundur Rithöfundasambandsins,
hvar deila um þessa mismunun
hefði komið upp, hefði talið nauðsyn
til að skipa nefnd til að endurskoða
úthlutunarreglur, sem gagnrýnend-
ur úthlutunar voru til kvaddir til að
starfa í, fæli í sér viðurkenningu og
staðfestingu.
Halldór sagði Guðrúnu Helga-
dóttur hafa spurt, hvort þeir er
starfslaun hlutu, væru óverðugir
þeirra. Ég spyr Guðrúnu, voru þeir,
sem synjun fengu, allir óverðugir?
Alþingi ber að fara ofan í saumana
á framkomnum ásökunum. Leggja
þarf öll plögg á borð, skrá um
umsækjendur sem útvalda. Taka
málið réttum tökum — af réttsýni
og einlægum vilja til að koma
málum þann veg fyrir, að mismunun
eigi sér ekki stað, og allir hafi sama
rétt til starfslaunanna, hvað sem
pólitískri afstöðu viðkomenda líður.
Kalda stríðið og
„Félagi Jesú“
Svavar Gestsson,
félagsmálaráð-
herra, sagði mál-
flutning þennan
komin úr löngu
liðinni tíð „kalda
stríðsins", þegar
„íhaldið" réði
styrkveitingum til
lista í landinu.
Þessi umræða
minnir á aðra umræðu um bókina
„Félaga Jesú“. Fór Svavar síðan
hörðum og stórum orðum um af-
stöðu „íhaldsmanna" á vettvangi
menningar og lista og vék sérstak-
lega að Halldóri Blöndal.
Ráðherra sagðist ekki sem al-
þýðubandalagsmaður geta legið
undir ásökunum um pólitíska mis-
notkun á starfslaunum rithöfunda.
Krafðist hann þess að menntamála-
ráðherra kannaði málið til hlítar. Ef
flugufótur er fyrir ásökunum ber að
vísa viðkomandi stjórnarmönnum
frá. Hins vegar sagði ráðherra að
hér byggi að baki sú ofsókn á
hendur róttækum rithöfundum, sem
„íhaldið" stæði jafnan að, og væri
hættuleg málfrelsinu í landinu.
í gömlu gervi
Sverrir Her-
mannsson (S)
sagði að eitt væri
þó félagsmálaráð-
herra kæmi fram í
gervi Einars 01-
geirssonar annó
1930 — en annað,
að skylda bæri til
að kanna fram-
komnar ásakanir,
sem naumast væru bornar fram af
svo mörgum rithöfundum nema af
brýnustu nauðsyn. Sverrir sagði
afstöðu menntamálaráðherra til er-
indis rithöfundanna loðna í meira
lagi. Málflutningur hans minnti á
mann í stórsvigi, sem félli í hverju
hliði. Ráðherra segðist ekki vilja
gerast dómari, ekki hlaupa eftir
söguburði, — síðan kæmi dómurinn
í formi gagnrýni, ekki á úthlutun-
ina, heldur málflutning hinna 46
rithöfunda.
Kanna þarf málið strax
Friðrik Sóphus-
son (S) sagði nefnd
þá, er Rithöfunda-
sambandið kaus til
að fara ofan í
saumana á við-
komandi reglu-
gerð, ekki eiga að
skila áliti fyrr en
að ári. Þá væri
Rithöfundasam-
bandið búið að kjósa nýja 3ja
manna úthlutunarnefnd til 3ja
næstu ára. Ef breytinga er þörf, til
að tryggja réttlæti og fyrirbyggja
pólitíska mismunun, þá þarf að
byrgja brunninn áður en aftur er
dottið ofan í.
Ásökun Guðrúnar Helgadóttur
um ónógt fjármagn stendur fyrst og
fremst í holdi fyrrverandi mennta-
málaráðherra og núverandi fjár-
málaráðherra, sem er einn og sami
stefnuviti Alþýðubandalagsins í
menningar- og fjármálum.
Friðrik sagði og að sá, sem væri
formaður stjórnar starfslaunasjóðs,
væri sami maðurinn, sem við sögu
hefði komið hjá norræna rithöf-
undasjóðnum varðandi styrkveit-
ingu til bókarinnar „Félagi Jesú“.
Sönnunarbyrði
hjá ásakendum
Vilmundur Gylfa-
son (A) sagði
sönnunarbyrði hjá
þeim 46, sem
ákærðu. Ákærðir
væru saklausir unz
sök væri sönnuð.
Og á það skorti
enn. Þar um væri
hann sammála
menntamálaráð-
herra. Ef hins vegar minnsta sönn-
un þess að ranglega hafi verið að
málum staðið kemur fram, skal ég
vera fyrstu til að krefjast breyttrar
reglugerðar. Og ég tek undir með
frummælanda, að umbeðnar upplýs-
ingar fáist, a.m.k. sem trúnaðarmál,
til menntamálanefnda þingsins.
Ekki alþýðu-
bandalagsmenn
Páll Pétursson (F)
sagði fjölmarga
sýsla við menning-
arstörf á bók-
menntasviði. Væri
það vel. Ekki vildi
hann þó láta ómót-
mælt að Björn
Teitsson, sem væri
framsóknarmaður,
væri dreginn í dilk
Alþýðubandalags. Og Sveinn Skorri
hefði að minnsta kosti í eina tíð
verið framsóknarmaður, hvað svo
sem um hann væri nú, því fyrir hans
orð gekk ég í Framsóknarflokkinn,
sagði PP.
Að leita hins rétta
í hverju máli
Sigurlaug Bjarnadóttir (S) sagði
m.a. að hvorki ráðherrar né þing-
menn ættu að gerast dómarar í
þessu máli. Hins vegar eiga 46
rithöfundar, sem telja rangindum
beitt rétt á að mál þeirra sé skoðað
hér á Alþingi, enda um ráðstöfun
opinbers fjár að ræða. Ráðherra
svaraði mér ljúfmannlega, eins og
hans er vandi, sagði SBj. en heldur
fannst mér hann óákveðinn, loðinn
og langt frá því að taka af skarið.
Ég vona hins vegar að þessi umræða
verði til þess að hið sanna í málinu
komi fram, að leiðrétting fáist og
sættir náist.
Tek undir
með Sigurlaugu
Ingvar Gíslason, mcnntaniála-
ráðherra, kvaðst geta tekið undir
síðustu orð Sigurlaugar. Ég mun
beita mér fyrir því að listi yfir þá,
sem sóttu um starfslaunin en fengu
ekki, komi á borð þingmanna. Sá
listi sker ekki úr þrætunni, en hefur
upplýsingagildi og á ekki að vera
launungarmál. Ég tek og undir að
málið á að kanna til hlítar, þó ég
sjái veilur í rökflutningi hinna 46
rithöfunda. Ég mun nota vald mitt
og aðstöðu, sagði ráðherra, til að
koma upplýsingum til þingmanna,
en þetta mál er vandmeðfarið og ég
tel mig þurfa tíma og frest til að
kanna, hvern veg bezt verður að
staðið.