Morgunblaðið - 08.07.1980, Blaðsíða 10

10
MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 8. JÚLÍ 1980
Frá Fonoyjaíundinum: Trudeau, Schimdt, Giscard, Cossiga, Carter, frú Thatcher og Roy Jenkins
VESTRÆN SAMSTAÐA
EFTIR LEIÐTOGAFUNDI
Leiðtogafundir og
ráðherraviðræður
síðustu vikna hafa
styrkt stöðu Vest-
urlanda meir en
við var búizt fyrir-
fram. Ágreiningsmálin eru að
vísu enn til staðar og lausn
vandamála heimsins færðist
litlu nær í leiðtogaviðræðunum í
Feneyjum, Evrópuferð Carters
forseta og á fundi Atlantshafs-
bandalagsins í Ankara. En í
þessum viðræðum var lögð
áherzla á þá samstöðu, sem
hefur þótt skorta í viðbrögðum
vestrænna ríkja við innrás
Rússa í Afghanistan.
Sú afstaða var tekin að viður-
kenna yrði að vestræn lýðræðis-
ríki geti haft mismunandi við-
horf til ýmissa alþjóðamála, eins
og deilumálanna í Miðaustur-
löndum og sambúðarinnar við
Rússa. Það kom þó vestrænum
ríkjum óneitanlega í opna
skjöldu, þegar Giscard d’Estaing
forseti tilkynnti, að því er virðist
fyrirvaralaust, rétt fyrir fund-
inn í Ankara, að Frakkar hefðu
ákveðið að smíða nifteinda-
sprengju.
Schmidt kanzlari, Carter og
Giscard standa allir frammi
fyrir kosningum áður en langt
um líður, svo að þótt Evrópu-
menn kunni að tortryggja Carter
og jafnvel hafa horn í síðu hans
láta þeir það ekki eins mikið í
ljós og áður. Ekkert vestrænt
ríki tók mark á tilkynningu
Leonid Brezhnevs um takmark-
aðan brottflutning frá Afghan-
istan og tilkynningin virðist
raunar fremur hafa sameinað
vestræn ríki en sundrað þeim,
þar sem hún var birt rétt fyrir
leiðtogafundinn í Feneyjum.
Vestræn ríki voru svo fljót að
hafna tilkynningunni, að Banda-
ríkin töldu það eina mikilvæg-
ustu bendinguna um vestræna
einingu um langt skeið.
Óákveðni
Á leiðtogafundi Efnahags-
bandalagslandanna í Feneyjum
bar lítið á óánægju Breta með
aðild sína, þar sem samkomulag
hefur náðst um fjárframlög
þeirra til bandalagsins. En forð-
azt var að ræða brýn vandamál á
fundinum, umræðum lauk án
þess að ákvarðanir væru teknar,
og í stað þess að frumkvæði væri
tekið í mikilvægum málum, var
ítrekuð sú afstaða, sem sam-
staða var um. Leiðtogunum tókst
jafnvel ekki að koma sér saman
um val eftirmanns Roy Jenkins,
forseta stjórnarnefndarinnar, er
lætur af störfum um áramótin,
óákveðni mótaði ráðstefnuna, og
í stað þess að ráðast á greinilega
afmörkuð vandamál, hétu leið-
togarnir því með loðnu orðalagi
að gera viðeigandi ráðstafanir.
Framtíð Efnahagsbandalags-
ins er í óvissu. Nýr maður tekur
við af Jenkins um áramótin, ný
stjórnarnefnd verður að fást við
vandamál, sem verða erfiðari
með hverjum deginum sem líður,
og Þjóðverjar hafa krafizt þess
að breytingar verði gerðar á öllu
starfi og skipulagi EBE fyrir
júní á næsta ári. Feneyjafundur-
inn sýndi, að Evrópuríkin eru
næstum því algerlega upptekin
af sínum eigin vandamálum, en
á hinn bóginn var samstaða
vestrænna ríkja ítrekuð á fundi
leiðtoga vestrænna iðnríkja og
fylgdi í kjölfarið.
Carter forseti fór til Feneyja,
staðráðinn í því að sameina
vesturveldin með Afghanistan-
málinu. Að vísu bjóst hann ekki
við því, að samþykktar yrðu
nýjar og harðar refsiaðgerðir
gegn Rússum, en samkomulag
náðist um harðorða yfirlýsingu,
þar sem framferði Rússa var
fordæmt. Brezki utanríkisráð-
herrann, Carrington lávarður,
lagði jafnvel til að vesturveldin
sendu vopn til „frelsissveita" í
Afghanistan, þótt hann drægi
síðar í land, en þrálátur orðróm-
ur var á kreiki um að nokkur
vestræn ríki hefðu íhugað slíka
áætlun. En vestræn ríki óttast,
að viðskipti þeirra við Rússa bíði
hnekki, og bæði Giscard og
Schmidt vildu gera lítið úr
Afghanistanmálinu.
Ugg eytt
Erfiðleikar í sambandi við
Moskvuferð Schmidts voru þó
yfirstignir á fundinum. Vaxandi
uggs hafði gætt í Bandaríkjun-
um vegna ferðarinnar og Carter
sendi Schmidt bréf, þar sem
hann varaði kanzlarann við því
að víkja frá afstöðu NATO til
staðsetningar meðaldrægra eld-
flauga. Kanzlarinn brást reiður
við, kvað bréfið „furðulegt" í
blaðaviðtali og sagði, að tillaga
sín um að „frysta" eldflaugarnar
í þrjú ár væri í samræmi við
almennt viðurkennd sjónarmið
vestrænna ríkja. Schmidt virðist
hafa tekizt að eyða þeim mis-
skilningi, sem kom upp milli
hans og annarra leiðtoga á
Feneyjarfundinum og tryggt
stuðning við ferð sína. Kanzlar-
inn brást heldur ekki banda-
mönnum sínum í Moskvuferð-
inni, þótt sjónarmið hans séu
enn nokkur önnur en stjórnvalda
í Washington.
Schmidt vill friða vinstri-
sinna, sem hann þarf að fá til
liðs við sig í væntanlegum kosn-
ingum og innan flokks síns, með
því að leggja áherzlu á þann
vilja sinn að semja um takmark-
anir á þeim langdrægu banda-
rísku eldflaugum, sem verður
komið fyrir í Vestur-Evrópu í
árslok 1983. Það er í fullu
samræmi við þá ákvörðun, sem
NATO tók í desember í fyrra, að
hrinda áætluninni í framkvæmd.
Vestur-Þjóðverjar leggja
áherzlu á, að Schmidt hafi aldrei
hvatt til að frestað verði að
koma eldflaugunum fyrir í
Vestur-Evrópu, ef Rússar hætta
við að koma fyrir SS 20 hreyfan-
legum eldflaugum, því vopni sem
kallaði fram viðbrögð Vestur-
landa.
Rússar fengju yfirburði, ef
samið yrði um að „frysta" stað-
setningu eldflauganna. Rússar
hafa þegar komið fyrir 150 SS 20
eldflaugum, sem hver um sig ber
þrjá kjarnaodda, og halda áfram
að koma upp einni eldflaug á
fimm daga fresti. Lítið mun
sennilega gerast í viðræðum um
takmörkun kjarnorkuvopna,
fyrr en eftir bandarísku forseta-
kosningarnar í nóvember. ólík-
legt er talið, að Rússar falli frá
því fyrirfram skilyrði, sem þeir
hafa sett fyrir viðræðum, að
Vesturveldin fresti ákvörðun
sinni um að koma eldflaugunum
fyrir.
Viðræður
Aðaltilgangur Schmidts með
Moskvuferðinni var að koma til
leiðar viðræðum milli risaveld-
anna. Hann óttast, að þau muni
að öðrum kosti leiðast út í
árekstra, sem þau geti ekki
dregið sig út úr. Hann telur, að
Þjóðverjar hafi sérstökum
skyldum að gegna í því skyni að
vinna að friði, vegna ferils
þeirra í tveimur heimsstyrjöld-
um.
í ferð sinni lagði Schmidt
þunga áherzlu á þá afstöðu
vesturveldanna, að innrás Rússa
í Afghanistan sé óviðunandi. Um
leið kannaði hann alla mögu-
leika á lausn Afghanistanmáls-
ins. Hann hefur verið sannfærð-
ur um, að lausn sé ekki hægt að
tryggja með því að „refsa" Rúss-
um, þar sem sú „refsing", sem
Bandaríkjamenn hafi í huga,
muni aðeins gera Rússa óviðráð-
anlegri. Hann benti einnig á, að
röskunin á kjarnorkujafnvæginu
í Evrópu væri óþolandi og reyndi
að fá Rússa til að semja um
fækkun meðaldrægra eldflauga.
Tilboð í þá átt hefur komið fram
frá Rússum eftir ferð Schmidts,
en Brezhnev lofaði engu í
Afghanistanmálinu.
Ágreiningur vesturveldanna í
Palestínumálinu hefur komið
berlega í ljós í viðræðunum
síðustu vikur. Evrópuríki eru
háðari olíu frá Arabaríkjum en
Bandaríkin og vilja viðurkenna
rétt Palestínumanna til „sjálfs-
ákvörðunar". Bandaríkjamenn
óttast, að slíkt mundi valda enn
einni röskun á friðarþróuninni,
sem hófst í Camp David, en ólík
sjónarmið Evrópuríkjanna í
málinu hafa ekki valdið þeim
meiriháttar klofningi, sem var
spáð áður en fundahöldin hófust.
Málamiðlun
Annað ágreiningsefni er sú
afstaða, sem skuli taka, á fundi
þeim er verður haldinn í Madrid
í haust til að endurmeta Hels-
inkisamningana frá 1975, um
samstarf og öryggi í Evrópu.
Frakkar vilja, að á fundinum
verði lýst yfir stuðningi við
tillögu, sem þeir bera mjög fyrir
brjósti, um afvopnunarráðstefnu
Evrópu. Samkvæmt tillögum
þeirra skal auka gagnkvæmt
traust með loforðum austurs og
vesturs um að útvega upplýs-
ingar um meiriháttar liðsflutn-
inga, til að draga úr ótta um að
þeir kunni að vera undanfari
árásar yfir markalínuna í Evr-
ópu.
Bandaríkjamenn vilja hins
vegar bíða og sjá hvað gerist í
Afghanistan og á öðrum óróa-
svæðum, áður en þeir veita
samþykki sitt. Þeir vilja að
Madrid-fundurinn hefjist með
alvarlegri könnun á því, hvernig
Rússar hafa komið fram og
hvernig þeir hafa ekki staðið við
Helsinki-samninginn, sem bygg-
ist á virðingu fyrir mannréttind-
um og helgi landamæra. Samið
var um þá málamiðlunarlausn á
Ankarafundi NATO að styðja
áætlun Frakka með því fororði,
að sú könnun, sem yrði að gera á
framferði Rússa, gæfi ástæðu til
bjartsýni. í staðinn hafa Frakk-
ar fallizt á að fresta skuli öðrum
áfanga tillagna þeirra um af-
vopnunarráðstefnu Evrópu í
talsvert langan tíma.
Þar sem kosningar eru í nánd
í Frakklandi telur Giscard for-
seti sig ekki geta verið í alltof
nánu sambandi við önnur vest-
ræn ríki, þar sem þá mundi hann
kalla yfir sig þá ásökun, að hann
væri að fórna sjálfstæðri stefnu
Frakka í utanríkis- og varnar-
málum. Hins vegar er erfiðara
fyrir Frakka en ella að halda
fram sjálfstæði, þegar austur og
vestur elda grátt silfur saman.
En Frakkar virðast hafa tekið
þátt í leynilegum ráðfæringum
Vesturlanda, í kjölfar innrásar-
innar í Afghanistan að minnsta
kosti í kyrrþey. Finna þarf
þessum ráðfæringum hentugan
ramma og það er næsta við-
fangsefnið, sem vesturveldin
standa andspænis, ef gera á þá
samstöðu, sem lýst hefur verið
yfir, að veruleika.