Morgunblaðið - 06.06.1982, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 6. JÚNÍ1982
„Hlakkaði svo
til að komast í
bjórinn og hitt“
Rabbað við Sölva Valdimarsson
vélstjóra og sjómann í 60 ár
„Ef það voru kallar á bryggjunum í Eyjum svo voru
illilegir á svip, höfðu fastan svip og ákveðinn,“ þá spurði
ég pabba að því hvort þeir væru formenn og hann galt
nær undantekningarlaust jáyrði við því, þeir hafa alltaf
haft sérstakt fas skipstjórarnir enda kannski ekkert að
furða,“ sagði Sölvi Valdimarsson vélstjóri og sjómaður í
upphafi samtals okkar, en Sölvi hefur stundað sjóinn í
60 ár og hefur ótrúlega oft sloppið fyrir horn eins og
sagt er, þegar bæði mannskaðar og skipstapar hafa
verið innan seilingar.
„Ég er Norðfiröingur,“ sagði Sölvi, „byrjaði til sjós á
14. árinu á árabát, fór síðan á norskan dall 17 ára, á
færaskak og doríufiskirí við Langanles og þannig valt
þetta áfram. Ég var drullusjóveikur fyrst á meðan ég
var óvanir, en það fór af og í land fór ég ekki fyrr en um
sjötugt eftir að hafa verið á Bláfellinu síðustu árin.
Okkur seinkaði
af ballinu
„Ég var alltaf mótoristi á fiski-
bátum og 13 vertíðir reri ég í Eyj-
um. Við sigldum mestanpartinn í
stríðinu, á Garðari og Bjarka var
ég þá og með Færeyingum, en
einnig kom ég við sögu í ástandinu
eins og það var kallað að flytja
vistir, bombur, eiturgas og allan
andskotann í herskipin í Hvalfirði
en þá urðum við að vera með grím-
ur. Þá sigldi ég nokkra túra á fær-
eysku skipi til Bretlands, það voru
allt Færeyingar um borð nema
mótoristarnir, frá íslandi.
Jú, víst stóð það stundum
knappt. Við sluppum við að vera
skotnir niður á Garðari þegar
árásin var gerð á Fróða. Markús
Sigurjónsson var skipstjóri á
Garðari og við vorum að skemmta
okkur, skipsfélagarnir í Eyjum,
nóttina sem Fróði lagði af stað, en
það hafði verið umsamið að við
færum í samfloti með þeim. Við
vorum hins vegar heldur seinir af
ballinu, en koraum að Fróða sund-
urtættum skömmu eftir að Skaft-
fellingur kom til þeirra. Það var
rosaleg sjón að sjá skipið og lík-
lega hefðum við fengið sömu út-
reið hefðum við verið í samfloti
með Fróða, það var engin miskunn
hjá Þjóðverjunum þegar svo bar
undir. Hálf brúin á Fróða var
hreinlega tekin af með sprengikúl-
um.
Á færeyska skipinu Turid rák-
umst við á kafbát. Þetta var á
jóladagsmorgun og við á heimleið
frá Fleetwood, staddir rétt hjá
Færeyjum í svarta þoku þegar
stýrimaðurinn sá bát í þokunni.
Þegar við komum nær kom í ljós
að þetta var þýzkur kafbátur með
grænum turni og hakakrossinum
máluðum í risastærð, en hann var
mikið máður og það var eins og
skipið hefði verið í kafi í mörg ár.
Mönnum brá heldur betur í brún
og það var snúið við á punktinum
og keyrt á fullu í allt aðra átt.
Aldrei vissum við hvort kafbáts-
menn urðu okkar varir, en þetta
fór vel, ein kúla hefði dugað til
þess að skjóta niður skipið sem
var með fullfermi af salti."
Ég heföi sokkið
eins og lóð
„Það stóð glöggt þegar einn
hafnsögubátanna í Reykjavík sökk
undan okkur fjórum árið 1961 í
nóvember. Við vorum að vinna við
að leggja rússnesku olíuskipi þeg-
ar dráttarvír úr bátnum fór í
skrúfu skipsins með þeim afleið-
ingum að bátnum hvolfdi á auga-
bragði.
Við vorum að leggja á bátnum
að afturenda skipsins. Við vorum
allir uppi nema Sveinn Axelsson
hafnsögumaður, er var í stýris-
húsinu. Við áttum að rétta upp í
skipið dráttarvír og var búið að
gera klárt hjá okkur, festa hann í
Nóra.
Er við komum að skut skipsins
voru þeir á skipinu ekki tilbúnir
að taka við vírnum. Olíuskipið var
á hægu skriði aftur á bak og var
skrúfan í gangi. Þegar þeir á skip-
inu voru ekki tilbúnir, reyndum
Sölvi Valdimarsson, vélstjóri.
við í skyndi að bakka frá. Þá varð
óhappið. Dráttarvírinn, sem við
ætluðum að rétta upp, lenti í
skrúfu olíuskipsins og það skipti
engum togum. Við heyrðum ægi-
lega skruðninga, og um leið
hvolfdi bátnum yfir okkur, við
skut skipsins, er skrúfan hafði
gripið bátinn.
Þegar mér skaut upp, en ég er
lítt syndur, kom Haraldur Ólafs-
son sjómaður, Sjafnargötu 10, upp
rétt um leið, og hann greip í mig.
Ég sá rétt fyrir framan mig
krókstjakann úr Nóra. Ég greip
hann og sá lykkju hátt uppi á
skipssíðunni. Mér tókst á auga-
bragði að krækja í hana! Skrúfa
skipsins hélt enn áfram að snúast
og það var mikil ólga við skipið.
Óttaðist ég að við myndum lenda í
skrúfunni. Starfsfélagi okkar,
ungur piltur, kom nú líka á stjak-
ann. Nú sáum við hvar Nóri var á
hvolfi skammt frá okkur og hafði
Sverri Axelssyni hafnsögumanni
tekizt að komast á kjöl.
Það var ægilega kalt í sjónum.
Við þorðum ekki að sleppa stjak-
anum. Við vorum allir í fullum
olíugalla. Rússarnir köstuðu
bjarghringjum út en þeir flutu svo
langt frá að við þorðum ekki að
sleppa. Okkur fannst skipsskrúfan
ganga lengi meðan við biðum eftir
björgun. Mikil ólga var við skipið
og supum við nokkuð sjó. Við bið-
um líklega í fullan stundarfjórð-
ung eftir að okkur bærist hjálp.
Gunnar Magnússon stýrimaður
hjá Esso kom niður til okkar á
kaðli úr olíuskipinu. Skotið var
stiga niður en við vorum orðnir
svo þungir og kaldir að við þorðum
ekki að sleppa stjakanum. Nokk-
urt bil var á milli stigans og
okkar.
Tollbáturinn kom okkur til
bjargar. — En ef krókstjakinn
hefði bilað meðan við biðum eftir
björgun, þá hefðum við sennilega
allir drukknað. Ef báturinn hefði
komið fáeinum augnablikum síð-
ar, hefðum við allir verið horfnir,
því við vorum að gefast upp.
Það gekk illa að fá Rússana til
þess að stöðva skrúfuna, því það
mátti enginn taka ákvörðun um
það nema skipstjórinn og hann
var ekki í brúnni. Það var því
mesta mildi að ekki fór verr,
skrúfublöðin kitluðu okkur hrein-
lega, svo tæpt stóð þetta. Ég hefði
sokkið eins og lóð ef ég hefði ekki
haft takið á stjakanum, ósyndur
maðurinn."
Hugboð eru hlutir
sem maður skil-
greinir ekki
„Ég var um skeið á Bjarka frá
Siglufirði og eitt sinn er það að
einn kallinn rýkur upp og segir að
sig hafi dreymt svo illa um nótt-
ina, kveðst hann þess fullviss að
Bjarki verði skotinn niður. Dúi,
hét þessi maður, og hann sagði
upp á stundinni og réði sig á Jarl-
inn hjá Óskari Halldórssyni. Mér
bauðst einnig pláss á þessu fallega
skipi, en ákvað með sjálfum mér
að heldur vildi ég sökkva með
Bjarka. Dúi fór hins vegar, en
Jarlinn kom aldrei fram úr þeim
túr. Þannig dreymdi blessaðan
manninn fyrir sjálfum sér en ekki
okkur.
Um skeið var ég á Þormóði
ramma, en leiddist þar. Það var
lítið fiskirí og leiðinlegt tíðarfar.
Ég sagði upp, á hæfilegum tíma,
því skipið strandaði skömmu
seinna, en allir komust af sem bet-
ur fór, björguðu sér á spýtnabraki
úr lestarfjölum. Einu sinni á
Skalla-Grími lentum við svo nærri
boða að þarinn þyrlaðist upp. Við
sluppum, en það var víst varla
hægt að fara nær honum.
Jú, ég hef oft fengið hugboð og
tekið ákvarðanir samkvæmt þeim,
en það eru hlutir sem maður
skilgreinir ekki. Þegar maður fær
slíkar dillur er það eitthvað sem
maður skilur ekki, en þetta er í
ættinni, móðir mín vissi til dæmis
alltaf um mig ef ég var eitthvað
fjarverandi.
Ég var í Eyjum þ'egar saltslag-
urinn frægi varð þar, þegar verka-
lýðsforingjar neituðu að láta skipa
upp salti og feikilegur afli lá undir
skemmdum. Þá varð heitt í kolun-
um og þá hertist enn meir svipur-
inn á Eyjaskipstjórunum. „Ég
man að Friðrik Svipmundsson á
Stóru-Löndum lagði orð í belg
þegar einverjir sögðu að það ætti
að henda varkfallsmönnum fyrir
björg.
„Nei,“ sagði hann, „það á að
saga þá, og saga þá hægt.“ í Eyj-
um var ég meðal annars með Frið-
finni Finnssyni á Gylfanum. Við
lentum eitt sinn í miklum rudda
við Bjarnarey í 12—13 vindstigum,
en sluppum í land við illan leik og
bjuggust víst fáir við því.
Það var merkilegt með suma
þessa báta, það var eins og þeir
flytu á málningunni og það var
eiginlega furðulegt hvernig maður
slapp alltaf í land. Síðasta spölinn
í land á Gylfanum í þessum róðri
ÚR FÓRUM GAMALS SJÓARA
r
Sögur af sjómönnum
lúkarssögur
Tvœr
Umhyggjusamur
formaður
Það var stundum svo fyrr á
miklum síldarárum, að verksmiðj-
urnar höfðu ekki undan að bræða
og það voru löng löndunarstopp
hjá flotanum. Tveir vestfirzkir
bátar höfðu beðið eftir löndun á
Skagaströnd en voru nú lausir,
þegar sagan gerist og tilbúnir að
halda á miðin.
Það voru engir aðrir bátar við
bryggju á Skagaströnd en þessir.
Komið var undir haust og orðið
dimmt af nóttu og var ekki orðið
veiðbjart fyrr en um þrjúleytið.
Þeir stóðu saman á bryggjunni
báðir skipstjórar bátanna og voru
að rabba saman. Það var verið að
landa síðustu bröndunum. Þar
sem karlarnir standa og eru ef-
laust að bræða með sér hvert
halda skyldi, þetta voru síldar-
menn miklir, þá steðjar að þeim
hópur ungra stúlkna. Þær safnast
um skipstjórana og segjast vera
hér á ferð úr Reykjavík, og það
hafi talazt svo til með þeim og
skipshöfn þeirra, að það yrði sleg-
ið upp balli um kvöldið og þær séu
búnar að fá harmonikuspilara.
Strákarnir hafi sagt þeim, að þeir
myndu ekki fá löndun fyrr en dag-
inn eftir.
Þær fara þess nú á leit við skip-
stjórana, að þeir leyfi mönnum
sínum að halda með þeim ball.
— Við erum nú búnir, stúlkur
minar að bíða marga daga eftir
löndun og tími til kominn að koma
sér út, segir annar skipstjóranna.
— Þeir eru nú líka búnir að
bíða eftir löndun í allt sumar, pilt-
arnir okkar segir hinn, og liggur
okkur nokkuð á undir dimmuna?
Það er stutt að fara í síld hér út af
Kálfshamarsvíkinni og þá hefst
annað stopp. Það eru allar þrær
fullar.
Hinn hélt, að það væri rétt, að
þeim lægi svo sem ekki lífið á und-
ir myrkrið, en hann kynni nú bet-
ur við að liggja með fullan bát inn
við bryggju en tóman, en sér væri
svo sama þó hann hinkraði við
meðan strákarnir fengju sér snún-
ing fyrst þennan kvennablóma
hefði rekið þarna óvænt á fjörur
þeirra. Hann sneri sér síðan að
stúlkunum og sagði yfir hópinn,
því að hann var raddsterkur mað-
I ur og kvað fast að orði:
— Jæja, stelpur mínar þetta er
þá í lagi, en strákarnir verða þá að
fá að ...
Mikill sjósóknari
Það fóru jafnan miklar sögur
með sjómönnum fyrrum af sjó-
sóknara einum, sem Oddur hét og
var kenndur við Skógarkot.
Þegar óvaningar komu fyrst um
borð í bát til róðra, voru þeir
gjarnan spurður að því, hvort þeir
hefðu róið með Oddi.
Ungur piltur í Eyjum var spurð-
ur þessarar spurningar fyrstrar,
þegar hann kom í fyrsta sinn
niður í lúkar á bátnum, sem hann
hafði ráðið sig á. Það var kokkur-
inn, glaðbeittur náungi, sem
spurði hann:
— Þú hefur náttúrulega róið
með Oddi í Skógarkoti í Loðmund-
arfjörðinn, piltur minn?
— Nei, sagði pilturinn, ég hef
aldrei komið í Loðmundarfjörð.
— Jæja, sagði kokkurinn, þá
áttu nú mikið eftir, enginn fjörður