Morgunblaðið - 19.09.1982, Blaðsíða 19

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 1982
67
Níræðisafmæli:
Cand. theol. Halldór G.
Gunnlaugsson bóndi
Á morgun, mánudaginn 20.
september, verður níræður Hall-
dór Gísli Gunnlaugsson, bóndi og
fyrrverandi hreppstjóri á Kirkju-
bergi í Grímsnesi.
Hann er fæddur á Kiðjabergi
árið 1892 og voru foreldrar hans
hin víðkunnu og gagnmerku hjón
Gunnlaugur hreppstjóri þar
Þorsteinssonar, sýslumanns og
kansellíráðs á Kiðjabergi Jónsson-
ar umboðsmanns á Stóra-Ármóti
Johnsen, og Soffía Skúladóttir
prófasts Gíslasonar á Breiðaból-
stað í Fljótshlíð.
Að Halldóri standa því stórar
ættir höfðingja langt aftur í aldir,
lærðra og leikra, embættismanna
og bænda, sem í langa tíð hafa
gert garðinn frægan og margir
staðið í fylkingarbrjósti í íslensku
þjóðlífi og í sókn til andlegrar og
verklegrar menningar.
Þau Gunnlaugur og Soffía á
Kiðjabergi eignuðust 6 börn og
var Halldór næstyngstur. Er hann
nú einn eftir af þeim fríða hópi, en
hin fimm látin. Þau systkinin auk
Halldórs voru Guðrún Sigriður
Briem, Skúli, bóndi og héraðshöfð-
ingi í Bræðratungu, Steindór,
borgarfógeti í Reykjavík, Jón
Ólafur, deildarstjóri í Stjórnar-
ráðinu, og yngstur Ingi, bóndi í
Vaðnesi og síðar starfsmaður hjá
Pósti og síma í Reykjavík.
Halldór var ungur settur til
mennta og lauk hann stúdents-
prófi í Reykjavík sumarið 1913.
Árið 1917 lauk hann guðfræðiprófi
við Háskóla íslands. Frá prófborð-
inu lá síðan leiðin aftur heim til
átthaganna þar sem hann átti
langt líf fyrir höndum og mikið
ævistarf.
Halldór tók við hreppstjóra-
embætti af föður sínum árið 1932
og hafði Gunnlaugur þá gegnt því
frá árinu 1893, í 40 ár. Hreppstjóri
var Halldór í 38 ár uns hann sagði
af sér árið 1960. Símstjóri á Kiðja-
bergi varð hann eftir föður sinn
árið 1936, þangað til það starf var
lagt niður með nýrri skipan fyrir
nokkrum árum. I niðurjöfnunar-
nefnd og skattanefnd var Halldór
í 34 ár, frá 1924—1958, og jafn-
framt á þeim árum í hreppsnefnd.
Gunnlaugur Þorsteinsson, faðir
Halldórs, andaðist á Kiðjabergi 85
ára að aldri þann 3. mai 1936 og
Soffía kona hans 18 árum síðar,
þann 8. mars 1954 einnig á Kiðja-
bergi.
Þau Gunnlaugur og Soffia voru
höfðingjar og höfðu mikla mann-
kosti til að bera. Þau voru auðnur-
ík og báru gæfu til þess alla tíð að
vera veitendur, enda bæði örlát og
sérstaklega hjálpfús. Sómi voru
þau sveitar sinnar og samfélags,
enda oft til þeirra leitað þegar
vanda bar að höndum, svo sem
sjúkleika á heimilum, ástvina-
missi eða önnur vandamál sem
bráðrar lausnar þurftu við.
Og engan létu þau hjónin bón-
leiðan frá sér fara, heldur var
ávallt bætt úr eftir því sem föng
voru á. Þess vegna meðal annars
voru þau virt og mikils metin af
samtíð sinni, samferðafólkinu,
skyldum og vandalausum, sem
notið fengu góðvildar þeirra og
hjartahlýju um langan aldur.
Ég get þessa hér til þess að þeir,
sem yngri eru og ókunnugir Kiðja-
bergsheimilinu eins og það var í
tíð þeirra hjóna, Soffíu og Gunn-
laugs, fái um það nokkra vitn-
eskju, og einnig til þess að reyna
að opna og varpa nokkru ljósi yfir
baksvið uppeldisára Halldórs
Gunnlaugssonar heima í föður-
húsum, því að sagt er að lengi búi
menn að fyrstu gerð og beri jafn-
an svipmót síns heima.
Árið 1925 tók Halldór við búi á
Kiðjabergi af foreldrum sínum og
tveim árum síðar keypti hann af
þeim jörðina og aðrar þær jarð-
eignir sem henni heyrðu til og hef-
ur hann búið þar síðan vænu búi á
hlunnindajörð í 57 ár. Meðan for-
eldra Halldórs naut við voru þau
að búi með honum og einnig fóst-
urbróðir hans, Þorsteinn Stef-
ánsson, sem barnungur kom að
Kiðjabergi með föður sínum og
ólst upp með Halldóri, jafnaldri
hans, og dvaldi þar alla ævi síðan,
lengst af sem ráðsmaður, dugnað-
ar- og eljumaður mikill, traustur
og trúr húsi og heimili. Þorsteinn
andaðist árið 1969, 78 ára að aldri.
Nú eru þeir aðeins tveir heimil-
isfastir þar, Halldór bóndi og
Þorlákur Jónsson, sem ungur kom
að Kiðjabergi sem tökudrengur að
móður sinni látinni. Það má með
sanni segja að nú sé öldin önnur á
Kiðjabergi en áður var, þegar
20—30 manns voru þar til húsa
um háannatímann. Það hafa orðið
straumhvörf á Kiðjabergi, á
höfuðbóli. Mikið fámenni, en samt
enn allmikið bú með kúm og
sauðfé.
Halldór er ókvæntur og aldrei
tók hann prestsvígslu þótt hann
hefði til þess menntun og ótvíræða
hæfileika. Hann valdi það hlut-
skipti að gerast bóndi á föðurleifð
sinni, standa við hlið foreldra
sinna og feta í fótspor föður síns;
vera mannasættir sem hann og
héraðshöfðingi. Að inna það hlut-
verk af hendi með sóma veit ég að
hefur verið erfitt og vandasamt og
stundum ekki þakkað sem skyldi.
Það var mér mjög til ánægju
fyrir nokkru, nú á hallanda sumri,
að eiga enn eina næðisstund með
Halldóri bónda yfir kaffibolla á
sýslumannskontórnum gamla á
Kiðjabergi eftir 44ra ára kynni.
Enn er hann, þótt háaldraður
sé, kvikur og reifur í huga og
hjarta, skemmtilegur og hnyttinn.
Enn býr hann yfir ótæmandi fróð-
leik um menn og málefni, orðum
og atvikum, um svo margt sem
hann hefur heyrt, numið og reynt
á langri ævi. Hann hefur enn frá-
bæra frásagnarhæfileika og vefst
ekki tunga um tönn, enda stál-
minnugur og auk þess prýðilega
vel gefinn. Og stundum nemur
hann staðar við þáttaskil í frásögn
sinni eins og hann gleymi stað og
stundu, og hverfi að öllu á vit
horfinna tíma, lifi aftur upp atvik
og atburði löngu liðna, sem enn
eru ferskir í hugskoti hans. Hann
horfir þá um stund fjarrænum
augum út um gluggann, út í birt-
una og gróandi síðsumarsældina,
sem við honum horfir, og verið
hefur honum augnayndi í 90 ár.
„Það mun vera rétt að því er ég
best veit, að ég er nú elsti guð-
fræðingur þeirra sem nú eru á lífi
hér á landi. Hann séra Erlendur
Þórðarson, skólabróðir minn og
vinur, sem lengst af var prestur í
Odda á Rangárvöllum, er að vísu
jafnaldri minn, þó nokkru eldri í
árinu, en hann lauk ekki guðfræði-
prófi fyrr en 14. júní 1917, en ég
13. febrúar veturinn fyrir.“
Svo mælti Halldór aðspurður.
Og er hann því nestor núlifandi
íslenskra guðfræðinga.
Og við förum úr einu í annað,
því að nógu er af að taka og margt
um að ræða;
„Ég var átta ára," segir Halldór,
„þegar ég fór fyrst að mjólka. Ég
hef mjólkað kýrnar í 82 ár og auk
þess ærnar í kvíum meðan var og
hét.“
Klukkan á veggnum slær stund-
ina nokkrum dimmum höggum til
aðvörunar. Og Halldór bregður
snögglega við; „Nú er mál .að fara í
fjósið,“ segir hann. „Fáðu þér
kaffi, ég kem að vörmu spori."
Ég sit inni á kontórnum og virði
fyrir mér það sem fyrir augu ber.
Hvítþvegið, máð sýslumannsborð-
ið, stórt, þungt og viðamikið, gert
til að fella við það enn þyngri ör-
lagaríka dóma fyrir yfirsjónir
syndugra mannsbarna. Hornskáp-
inn hvelfda í horninu við dyrnar
með skráargatinu stóra, sem
sýslumaðurinn einn hafði lykil að,
og nú er ofvaxið eftir týndan lykil
tímans. Og enn hangir ljónsmynd-
in á veggnum sem hún amma hans
Halldórs saumaði, hún Ingibjörg
Elísabet Gunnlaugsdóttir Oddsen,
sýslumannsfrúin, og hefur mér
verið sagt að í Ijónsmakkanum
einum séu 24 litir.
Já, vafalaust hafa mörg og mikil
örlög verið ráðin í þessari litlu
stofu, frá öndverðu í rúm hundrað
ár. Maður þykist stundum geta séð
margt í skuggsjá eigin ímyndun-
arafls.
Halldór er kominn aftur frá
mjöltum. „Já, það var hann Páll
Halldórsson, trésmiður, tengda-
faðir hans Þorsteins Gíslasonar,
skálds og ritstjóra, afi Vilhjálms
útvarpsstjóra og Gylfa prófessors,
sem reisti þetta hús og smíðaði
fyrir sýslumanninn, hann Þor-
stein Jónsson, kansellíráð, afa
minn, árið 1867.
Páll smiður gerði einnig brúð-
arbekk af miklum hagleik, sem
hér hefur lengst af verið til, en
sem ég nú veit ekki hvað orðið hef-
ur af. Um þennan bekk er sagt að
hann hafi ort þessa vísu að smíð-
inni lokinni:
Brúðhjónin sem brúka fyrst
bekkinn þann ég laga
óska ég að akneytist
alla sína daga.
Þetta mun enginn hafa tekið al-
varlega á sínum tíma, enda Páll
smiður ekki mælt fram þessar
ljóðlínur í neinni alvöru og vísa
þessi því ekki orðið að neinum
áhrínisorðum. Minnir mig að ég
hafi heyrt að sjálfur Páll og kona
hans hafi fyrst hjóna sest á brúð-
arbekk þennan og hjónaband
þeirra verið hið farsælasta.
Mér finnst að ég hafi verið ham-
ingjumaður,“ segir Halldór, og
hefur nú kveikt sér í vindli. „Ég er
þakklátur Guði og forsjóninni
fyrir það sem mér hefur verið gef-
ið og ég fengið að njóta, góða for-
eldra og systkini, trygga vini og
farsælt samstarf við sveitunga og
aðra samferðamenn. Ég er þakk-
látur fyrir það hve allir hafa verið
mér góðir frá fyrstu tíð, og gleymi
ég þá ekki blessuðu gamla fólkinu,
sem því miður verður að segja að
stundum eins og rak hér á fjörur
undan lifsvanda fátæktar og um-
komuleysis en sem betur ber fann
hér þráð öryggi og skjól. Nöfnin
eru mörg karla og kvenna, sem ég
man, 25 í það minnsta síðan fyrir
aldamót, sem hér áttu skjól og
heimili seinustu árin sín, eftir
meiri og minni hrakningar á ber-
angri lífsins. Ég minnist og barn-
anna fjölmörgu, sem hér hlutu
uppeldi, lengur eða skemur, frá
bernsku- og unglingsárum, sum
allt til fullorðinsára. Þess vegna
finnst mér ég hvorki vera einn né
einmana á gamals aldri, að sál
mín nærist á ljúfum minningum
frá horfnum dögum um kæti
barna í leik hérna í hlaðvarpan-
um, um einlæga barnslega gleði
þeirra, en stundum sorgir og tár,
sem hurfu sem dögg fyrir sólu á
samri stund.“
Það er orðið áliðið. Sól gengin
vestur fyrir Berg og nóttin á
næsta leiti. Og lygn streymir
Hvítá við túnfótinn undir hljóð-
látri kveðandi fossins við Langa-
tanga. Lygn og breið líður hún
áfram og ber við sólroðinn kveld-
himininn, sefgræn með iðandi
ívafi himinblámans, hljóð inn í
ómæli næturinnar.
Ég býð góða nótt og þakka eftir-
minnilega samverustund með góð-
um og mætum drengskaparmanni.
Guð gefi þér, Halldór, að njóta
næðis og hvíldar í áfangastað.
Heill þér, níræði heiðursmaður.
Grimur Grimtnnn
Nýjungarnar
komafrá
„ISGRIP"
Bridgestone radial snjódekkin eru framleidd úr sérstakri
gúmmíblöndu, sem viö nefnum „ÍSGRIP".
„ÍSGRIP“ hefur þá eiginleika aö haröna ekki í kuldum,
heldur helst þaö mjúkt og gefur þannig sérstaklega góöa
spyrnu í snjó og hálku.
„ISGRIP" dekkin eru ennfremur meö sérstyrktum hliðum
(Superfiller) sem veitir aukiö öryggi viö akstur á malarveg-
um.
Vegna þessa henta nýju BRIDGESTONE radial snjódekkin
sérstaklega vel á misjöfnum vegum og í umhleypingasamri
veöráttu eins og á íslandi.
Öryggið í fyrirrúmi meö BRIDGESTONE undir bílnum
25 ára reynsla á íslandi.
Utsölustaðir
um land allt.
álslandi
BÍLABORG HF.
Smiöshöföa 23, sími 812 99.
ÞARFTU AÐ KAUPA?
ÆTLARÐU AÐ SELJA?

Þl' AI GLVSIR l'M ALLT LAN'D ÞEGAR
Þl' AIGLVSIR I MORGl'NBLADIM