Morgunblaðið - 19.12.1982, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 19. DESEMBER 1982
Fimm skipverja á línuveiöaranum Fróða frá I»ingeyri
voru drepnir er kafbálur réðist á skipið um 200 sjómíl-
ur frá Vestmannaeyjum, hinn 11. marz 1941. Skothríðin
dundi á skipinu í heila klukkustund, með nokkrum
hléum -- virtist það beinlínis vaka fyrir kafbáts-
mönnum að murka lífið úr sem flestum skipverja og
varna því að þeir ksemust í bátanna. Ekki voru menn á
eitt sáttir um hverrar þjóðar kafbáturinn var. Sverrir
Torfason, matsveinn, var einn skipverja og fór ég fram
á viðtal við hann um þessa atburði.
Sú spurning kynni að vakna hjá einhverjum, hvaða
tilj{aní{i það þjóni að rifja upp harmleik sem þennan,
sem sýnir lágkúrulega grimmd og ómennsku styrjalda
umhúðalaust. Frásögn sem þessi er altént nokkurt mót-
vægi við þá glansmynd sem nú er gjarnan dregin upp í
kvikmyndum af styrjöldum fortíðarinnar, og þeim hetj-
um sem þar voru strengbrúður óbilgjarna stjórnmála-
manna.
RÆTT VIÐ
SVERRI TORFASON
MATSVEIN
VIÐTAL: BRAGI ÓSKARSSON
„Hvenær ég byrjaði til sjós? Ja,
ég hef eiginlega verið á sjónum
alla mína hunds og kattar tíð —
ég byrjaði sem stráklingur, fyrst á
árabátum en síðan á trillubátum í
Bolungarvík, þar sem ég er fædd-
ur og uppalinn," sagði Sverrir. „En
eiginlega sjómennsku hóf ég á úti-
legubátum frá ísafirði, þá 15 ára
gamall. Það var auðvitað í gegnum
kunningskap eins og gengur, að ég
fékk pláss svona ungur.
„Var ráðinn í að komast
í siglingar“
Eftir að hafa verið á sjó frá ísa-
firði um nokkurn tíma fór mig að
langa til að hleypa heimdraganum
og skoða mig um í heiminum — ég
var ráðinn í að komast í siglingar
og fór ég til Reykjavíkur í því
skyni árið 1940.
En þegar suður kom þótti mér
heldur betur syrta í álinn, því það
var ekki nokkur leið að komast í
skiprúm — sama hvar maður
tíu. Það voru skip alstaðar um-
hverfis okkur og máttum við
þakka fyrir að verða ekki keyrðir
niður þarna, því skipin héldu öll
sinni stefnu og hraða án minnsta
tillits til okkar, og voru þar að
auki mikið hraðskreiðari en skút-
an. Okkur tókst með naumindum
að krussa fyrir þau öll og sleppa
— þó oft munaði litlu. .
Leiðin til baka gekk greiðlega,
við fengum meðvind og fórum alla
leið á lensi. Það var mjög hvasst
með köflum og ferðin heim tók
ekki nema fjóra sólarhringa —
enda man ég að seglin voru orðin
illa farin þegar við komum til
Reykjavíkur. Þar lögðust við við
Togarabryggjuna og sé ég að Fróði
liggur þar við bryggjuna. Fróði
var 123 lesta línuveiðari og þótti
glæsilegt skip á sínum tíma. Ég
frétti að þá vantaði matsvein og
var ég svo ráðinn á Fróða. Ég
sigldi svo með honum einn túr til
Englands, en ekkert sögulegt gerð-
ist á þeirri siglingu."
Annars var gott í sjóinn og sigl-
ingin gekk ágætlega. Ég lagði mig
skömmu eftir að við héldum af
stað en vaknaði upp skömmu fyrir
miðnætti. Ég veit eiginlega ekki
við hvað ég vaknaði, nema mér
fannst eins og það væri óhugnan-
leg kyrrð í káetunni — það var
eins og eitthvað illt lægi í loftinu.
Mér tókst þó að hrista þetta af
mér og sofnaði von bráðar aftur.
„Sé að brúin er öll
sundur sprengd stjórn-
borðsmegin“
Ég vakna svo við það um morg-
uninn að einhver kemur niður í
káetuna og hrópar að það sé verið
að gera áras á okkur.
„Hvers konar árás?“ segi ég í
svefnrofanum.
„Ég veit það ekki en það er skot-
ið á okkur — ætli það sé ekki hel-
vítis Bretinn að nota sjensinn,"
kallar hann og er farinn með það.
Ég er nokkra stund að klæða mig
Sverrir Torfason
/í rásin á Fróða
Á myndinni sést óglöggt hvernig skutur björgunarbátsins á Fróða hefur
hreinlega sagast í sundur í kúlnahríðinni, en talið var að kafbáturinn hefði
ta-mt á hann úr heilli pönnu, sem er 600 skot. Þeir bræðurnir tiunnar og
Stcinþór stóðu við bátinn er þeir særðust til ólífis.
reyndi fyrir sér, hvorki á fraktara
né togara. Mér var sagt að eini
sénsinn væri ef maður væri kokk-
ur eða reyndur kyndari. Ég afréð
því að fara á matsveinanámskeið
sem þá voru haldin á Hótel
Skjaldbreið, sem var eitt af stóru
hótelunum í bænum á þessum
tima.
Nú, þegar ég hafði lokið þessu
námskeiði fékk ég pláss sem
matsveinn á færeyskri skútu sem
hét „Tve Systkin". Þetta var 200
lesta skúta, búin hjálparvél, og
sigldi héðan með fisk til Éng-
lands."
— Og þar með ert þú kominn í
siglingar.
„Já, við sigldum frá Vestmanna-
eyjum til Fleetwood í Englandi og
vorum hvorki meira né minna en
ellefú sólarhringa á leiðinni —
veðrið var alltaf á móti og þetta
var stanzlaus barningur. Þetta eru
ekki nema um 900 sjómílur, þann-
ig að þú sérð að ekki hafa dagleið-
irnar verið langar hjá okkur. A
leiðinni heim gekk aftur greiðar
en þá vorum við líka hætt komnir.
í írska kanalinum lentum við í
svarta þoku og þegar við komun
framúr honum vitum við ekki fyrr
til en við erum staddir í miðri
skipalest — þetta var heil borg af
skipum, líklega ekki færri en átta-
„Þessi ferö lagðist
illa í mig frá byrjun“
— Hvernig var að sigla á stríðs-
árunum — bar mikið á því að
menn óttuðust árásir?
„Nei, maður varð ekki beinlínis
var við að menn væru hræddir, en
eflaust hefur ótti stundum hvarfl-
að að mönnum, því auðvitað viss-
um við að kafbátar Þjóðverja voru
þarna um allan sjó að skjóta niður
skip sem virtu ekki hafnbannið á
Bretland. Eflaust hafa allir hugs-
að sitt þótt þeir létu ekki á neinu
bera. Ég þekkti þessa menn heldur
ekki mikið — var aðeins búinn að
vera einn túr, og svo er kokkurinn
alltaf dálítið sér á parti og þess
vegna lengi að kynnast öðrum
skipverjum."
— Og svo leggið þið af stað aft-
ur til Englands.
„Já, og einhvern veginn lagðist
sú ferð illa í mig allt frá byrjun.
Við lögðum af stað frá Reykjavík
um eftirmiðdag og skipstjórinn
flautaði þegar við lögðum frá til
að kveðja fólkið sem stóð á bryggj-
unni — hann flautaði óvenju lengi
og mér fannst eins og flautan ætl-
aði aldrei að hætta. Þetta hafði
einhvern veginn ekki góð áhrif á
mig, og ég man að ég velti þessu
fyrir mér.
og heyri að það er skotið á skipið
öðru hvoru — og fór ég svo upp í
eldhús. í því kemur kúla þvert í
gegnum eldhúsið — inn í kýraugað
stjórnborðsmegin og út hins veg-
ar. Við þetta áttaði ég mig fyrst á
hve ástandið var alvarlegt og
snaraðist niður aftur til að klæða
mig betur — því mér var orðið
ljóst að við þyrftum ef til vill að
yfirgefa skipið. Erum við fjórir
saman þarna í káetunni og vissum
ekki hvað við ættum til bragðs að
taka — skipið var ferðlaust og
alltaf ríður á því eitt og eitt skot.
Skyndilega heyrum við afskap-
legan skotdyn og augnabliki síðar
feikna sprengingu svo skipið
hristist allt stafna á milli. Ég réð-
ist þá strax til uppgöngu, sem ég
sé nú að var heimska — á leiðinni
upp kalla ég á Benedikt Halldórs-
son kyndara, sem var með okkur í
káetunni og bið hann að fylgja
mér, en hann gegnir því engu.
Þegar ég kem upp á bátadekkið sé
ég að brúin er öll sundursprengd
stjórnborðsmegin og þar liggja
tveir skipverjar í blóði sínu. í dyr-
um „bestikk“-húsins lá Sigurður
Jörundsson stýrimaður látinn —
þar inni var allt umturnað, ljósin
voru slokknuð og ofnpípa, sem lá
þarna upp, hafði sprungið, —
spýttist úr henni gufusvækja svo