Morgunblaðið - 09.06.1983, Blaðsíða 32

32
MORGUNBLAÐIÐ, FIMMTUDAGUR 9. JÚNÍ 1983
Skýrsla Þjóðhagsstofiiunar um
viðskilnaðinn og áhrif aðgerðanna
Áætlanir um þróun launa,
vcrðlags og ráðstöfunartekna
á árinu 1983 og áhrif efna-
hagsaðgerðanna 27. maí síð-
astliðinn.
1. Breytingar á fram-
færsluvísitölu
í töflunni hér á eftir (töflu 1)
eru settar fram niðurstöður
endurmetinna framreikninga um
breytingar framfærsluvísitölu á
þessu ári. Þetta endurmat sýnir
heldur hærri tölur en nýlegir
framreikningar hafa gert, þar sem
nú hefur sérstaklega verið tekið
tillit til þess, að búvöruverð hækk-
ar meira á þessu ári en annað inn-
lent verðlag, einkum vegna þess að
gert er ráð fyrir, að niðurgreiðslur
haldist óbreyttar í krónutölu út
árið. Búvöruverðshækkunin nú í
júníbyrjun var að auki snöggtum
meiri en áætlað hafði verið fyrir-
fram á grundvelli upplýsinga frá
sexmannanefnd. Helstu forsendur
þeirra reikninga, sem hér eru
sýndir, eru eftirfarandi hvað varð-
ar laun og gengi:
Laun: I dæminu sem nefnt er
„óbreytt kerfi" er miðað við verð-
bætur skv. lögum nr. 13/1979
óbreyttum og kjarasamningum. í
dæminu um efnahagsaðgerðir er
miðað við breytingar kauptaxta
skv. nýsettum bráðabirgðaiögum
(nr. 54/1983), samkvæmt þeim
hækka laun almennt um 8% 1.
júní og 4% 1. október 1983. Hækk-
un lágmarkstekna um 2% umfram
almenna hækkun 1. júní er talin
ígildi 'k% meðalhækkunar launa.
Gengi: í dæminu „óbreytt kerfi"
er gert ráð fyrir nokkurri gengis-
aðlögun í júní en að gengi breytist
síðan til að jafna mun innlendra
og erlendra kostnaðarbreytinga. í
dæminu um aðgerðir er miðað við
að núverandi meðalgengi haldist
óbreytt í um það bil þrjá mánuði,
en síðan er gert ráð fyrir nokkru
gengissigi út árið þannig að raun-
verð í erlendum gjaldeyri lækki
ekki til muna.
Sérstök ástæða er til að leggja
áherslu á, að verðlagsframreikn-
ingar eru óvenjulega óvissir við
núverandi aðstæður. Hér kemur
tvennt til; að fyrri reynsla sýnir
glöggt, að þegar um mjög miklar
verðbreytingar er að ræða reynast
verðlagsspár oft verr en skyldi.
Hið sama gildir, þegar reynt er að
breyta verðlagsþróuninni með um-
fangsmiklum afskiptum af þeim
kostnaðarþáttum, sem spárnar
byggjast á, en þá ríkir ekki síst
óvissa um hversu fljótt áhrifa
slíkra aðgerða gætir.
Hér á eftir fara niðurstöður
þeirra dæma, sem reiknuð hafa
verið með og án aðgerða:
Sjá töflu 1
Þessar tölur sýna, að „óbreytt
kerfi" stefndi óðfluga í margfalt
hærri verðbólgutölur en reynsla er
af hér á landi. Þarf ekki að fara
mörgum orðum um það, hversu
mikil óvissa fylgir slíkri þróun.
Margvísleg vandkvæði eru á því að
gera grein fyrir afleiðingum henn-
ar, en á það má benda, að fjár-
mögnunarvandamál atvinnu-
rekstrar yrði gífurleg og einnig
hlyti vaxtastefnan að hafa tekið
mið af þessari þróun, ef hún hefði
gengið óheft fram. Þessu hefði
fylgt mikill greiðsluvandi og
óvissa í atvinnulífi. Efnahagsráð-
stafanirnar virðast munu breyta
þessari þróun á síðustu mánuðum
ársins, eins og sést í neðsta hluta
töflu 1, auk þess sem afkoma sjáv-
arútvegsins er betur tryggð en ella
og þar með atvinnuöryggi.
2. Þróun kaupmáttar
kauptaxta og tekna
Kaupmáttur kauptaxta
Á grundvelii þessara talna og
ofangreindrar spár fást eftirfar-
andi niðurstöður um kaupmátt
kauptaxta á þessu ári, miðað við
verðbreytingar framfærsluvísi-
tölu:
Sjá töflu 2
Þessar kaupmáttartölur eru all-
ar miðaðar við framfærsluvísitölu
samkvæmt núgildandi grunni.
Líklegt er hins vegar, að verð-
breytingar einkaneyslu — og
raunar framfærsluvísitölu eftir
nýrri grunni — verði eitthvað
frábrugðnar þessu, vegna mis-
munandi vægis búvöruverðs og
innflutningsverðs á þessa þrjá
mælikvarða. Búvöruverð hækkaði
tiltölulega lítið á sl. ári vegna
stóraukinna niðurgreiðslna, en á
þessu ári virðist sýnt, að búvöru-
verð hækki langt umfram annað
verðlag haldist niðurgreiðslur
óbreyttar í krónutölu út árið. Árið
1982 er áætlað, að verðlag einka-
neyslu hafi hækkað 2% meira en
framfærsluvísitala, en á þessu ári
er áætlað að verðlag einkaneyslu
hækki 2% minna en framfærslu-
vísitala (1% minna m.v. óbreytt
kerfi). Kaupmáttur taxta mánuð-
ina júní—desember og allt árið
yrði því sem hér segir miðað við
þessa áætlun.
Sjá töflu 3
í tölunum, sem miðast við horf-
ur fyrir þetta ár eftir efnahagsað-
gerðirnar í maílok, hefur eingöngu
verið tekið tillit til taxtabreytinga
og ekki litið til þeirra ráðstafana,
sem ákveðnar voru í því skyni að
milda kaupmáttarskerðinguna,
sem fram kemur í töxtum. Þessar
ráðstafanir hafa verið taldar
svara almennt til 4% í kaupmætti
en um 6% fyrir þá, sem ráðstafan-
anna njóta mað beinustum hætti,
þ.e. þeir sem lægst laun hafa og
mesta framfærslubyrði svo og
tekjutryggingarþegar. Þessar töl-
ur eru mældar á kvarða núgild-
andi framfærsluvísitölu. Hér er
um heilsárstölur að ræða, en
áhrifin eru nokkru meiri sé ein-
göngu litið til síðari hluta ársins,
er ráðstafanirnar taka gildi. Á
þessum grundvelli má setja upp
eftirgreindar tölur um kaupmátt
taxta, miðað við framfærsluvísi-
tölu, sem fyrr miðað við 1982=100:
Sjá töflu 4
Hér er þá gert ráð fyrir að al-
mennt megi meta hinar mildandi
ráðstafanir 2% meiri á síðari
hluta þessa árs en á árinu öllu en
um 1% meiri hjá hinum lægst
launuðu og tekjutryggingarþeg-
um. í tengslum við þetta mat á
ráðstöfununum skal bent á, að
ekki er tekið tiliit til yfirlýsinga
ríkisstjórnarinnar um fyrirhug-
aða lækkun skatta og tolla á nauð-
synjum, sem ekki hefur verið sett
fram í nánari atriðum enn, sama
gildir um ráðgerða frestun
greiðslna vegna verðtryggðra
íbúðalána.
Almenna niðurstaöan virðist því
sú, að efnahagsráðstafanirnar eins
og þær liggja nú fyrir, valdi því að
kaupmáttur taxta að teknu tilliti til
mildandi ráðstafana verði um 3%
minni á árinu 1983 en orðið hefði að
óbreyttu en um 4% minni á síðustu
sjö mánuðum ársins að meðaltali en
í stefndi að óbreyttu. Samanburður
af þessu tæi er þó miklum vand-
kvæðum háður, eins og fyrr var get-
ið.
Kaupmáttur tekna
Við mat á kaupmáttaráhrifum
til skamms tíma eða á einstökum
skömmum tímabilum í nýliðinni
tíð eða næstu framtíð er yfirleitt
miðað við kaupmátt kauptaxta.
Þessi aðferð ræðst einvörðungu af
skorti á upplýsingum um breyt-
ingar á greiddum launum og á
þeim tekjum, sem ekki fylgja
kauptöxtum. Kaupmáttur kaup-
taxta gefur hins vegar ófullkomna
mynd af raunverulegum kaup-
mætti tekna á hverjum tíma eins
og sjá má af meðfylgjandi yfirliti
nokkurra síðustu ára. Kaupmátt-
urinn er hér alls staðar miðaður
við verðbreytingar einkaneyslu.
Sjá töflu 5
Á þessu yfirliti má e.t.v. einkum
benda á árin 1975/1976 og
1981/1982 til viðmiðunar við mat á
líklegum breytingum á þessu ári.
Þjóðhagsstofnun hefur nú gert
spá um breytingar kaupmáttar at-
vinnutekna og ráðstöfunartekna á
þessu ári en jafnframt hafa tölur
um tilfærslu- og eignatekjur fyrir
árin 1980—1982 verið endurmetn-
ar. Upplýsingar úr bráðabirgða-
athugun stofnunarinnar á skatt-
framtölum þessa árs virðast hins
vegar ekki gefa tilefni til breyt-
inga á fyrri áætlunum um at-
vinnutekjur á árinu 1982. í áætlun
um atvinnutekjur á þessu ári er
miðað við breytingar kauptaxta á
grundvelli bráðabirgðalaga um
launamál frá 27. maí, en gert ráð
fyrir nokkurri styttingu vinnu-
tíma frá fyrra ári. Með hliðsjón af
fyrri reynslu, ekki síst frá árinu
1975, er gert ráð fyrir, að tekjur
hækki nieira í krónutölu en taxt-
ar. f þessu getur falist annars veg-
ar, að sú skerðing kauptaxta, sem
ákveðin hefur verið með lögum,
komi ekki að fullu fram, og hins
vegar að tekjur hækki umfram
taxta af öðrum ástæðum, sem ekki
hafa verið metnar til taxta, svo
sem vegna starfsaldurshækkana
yfirborgana, aukastarfa o.fl. I
þessu sambandi má hafa í huga,
að þrátt fyrir mikinn afturkipp í
þjóðarbúskapnum eru ýmsar
greinar allvel settar, t.d. útflutn-
ingsiðnaður, sumar greinar sam-
keppnisiðnaðar og að líkindum
einnig -ýmis þjónustustarfsemi.
Árið 1975 — en e.t.v má telja að þá
hafi gætt áhrifa ráðstafana í efna-
hagsmálum, sem eru á ýmsan hátt
svipaðar og nú er um að ræða —
dróst reiknaður kaupmáttur kaup-
taxta saman um 14,7% en at-
vinnu- og ráðstöfunartekjur hins
vegar um 11,2%. Á bak við þessar
tölur stendur hækkun kauptaxta í
krónum, sem nam 27,0%, en at-
vinnutekjur hækkuðu um 34% í
krónum. Raunar hækkuðu tekjur
bænda og sjómanna minna þannig
að atvinnutekjur annarra laun-
þega hækkuðu um nær 35%. Mun-
urinn á hækkun tekna og taxta
var því 5'/2—6%. f áætlun fyrir
árið 1983 er gert ráð fyrir, að at-
vinnutekjur launþega hækki um
4% umfram hækkun kauptaxta.
Samkvæmt þessu er gert ráð fyrir,
að atvinnutekjur hækki alls um
54% eða um 5216% á mann. Aðrar
tekjur, þ.e. einkum tilfærslutekjur
frá almannatryggingum og eigna-
tekjur, eru taldar munu hækka
meira en atvinnutekjur og koma
þar til ýmsar ástæður, svo sem
hækkun tryggingabóta umfram
launahækkanir, aukning greiðslna
úr lífeyrissjóðum og úr Atvinnu-
leysistryggingasjóði og verðtrygg-
ing sparifjár. f áætlun um beina
skatta er tekið tillit til skatta-
lækkunar með hækkun persónu-
afsláttar og barnabóta. Niðurstað-
an er sú, að ráðstöfunartekjur
aukist alls um nær 60% eða um
58% á mann. Miðað við 83%
hækkun einkaneysluverðlags
dregst því kaupmáttur ráðstöfun-
artekna saman um 13% í heild en
um 14% á mann á þessu ári.
3. Yfirlit
Þær niðurstöður, sem hér er
lýst, benda til þess, að kaupmáttur
á mann verði að meðaltali á árinu
öllu um 14% lakari en í fyrra, eða
um 3% lakari en að óbreyttu. Er
þá ekki litið til þeirra áhrifa, sem
óheft verðlagsþróun hefði að lík-
TAFLA 1
Verðbreytingar á mælikvarða framfærsluvísitölu
„Óbreytt kerfi" Efnahagsráðstafanir
% %
Þriggja mánaða breytingar
til maí 1983 - 23,4 23,4
til ágúst 1983 28 21
til nóvember 1983 25 9
til desember 1983 24 6
Tólf mánaöa breytingar
til maí 1983 87 87
til ágúst 1983 114 101
til nóvember 1983 127 86
til desember 1983 134 82
ársmeðaltal 1982—1983 104 87
Þriggja mánaða breytingar
sem ígildi ársbreytinga
febrúar—maí 132 132
maí—ágúst 168 114
ágúst—nóvember 144 41
september—desember 139 27
TAFLA2
Kaupmáttur kauptaxta á mælikvarda núgildandi framfærsluvísitölu
„Óbreytt korfi“ Efnahagsráðstafanir
Breyting Breyting
Yísitölur fr« fyrra ári % Vísitölur frá fyrra ári %
Meðaltal 1982 100 100
4. ársfj. 1982 97 +5 97 +5
1. ársfj. 1983 92 +10 92 +10
2. ársfj. 1983 88 +12 84 +16
Maíbyrjun 1983 86 +13 86 +13
Maílok 1983 80 +16 80 +16
Júníbyrjun 1983 96 +8 85 +19
3. ársfj. 1983 85 +17 76 +26
4. ársfj.1983 85 +12 73 +24
Júní—des. 1983 86 +14 75 +24
Jan.—des. 1983 87 +13 80 +20
TAFLA 3
Kaupmáttur kauptaxta á mælikvarða verðlags einkaneyslu
„Óbreytt kerfi'* Ef nahagsráðstafanir
Breyting Breyting
Víiitölur frá fyrra ári % Vísitölur frá fyrra ári %
Júní—des. 1983 87 +13 77 +22
Jan.—des. 1983 88 +12 82 +18
TAFLA4
Kaupmáttur kauptaxta að teknu tilliti til áhrifa mildandi adgerda
„óbreytt kerfi*' EfnahagsráAstafanir
Breyting Breyting
Vísitölur frá fyrri ári % Vísitölur frá fyrra ári %
Kaupmáttur taxta, júní—des. 86 +14 75' +24
Kaupmáttur taxta, jan.—des. 87 +13 80 +20
Gróft mat á áhrifum mildandi ráðstafana almennt (sjá fylgiblað 1) +4%
Kaupmáttur, júní—des. 86 +14 81 +18
Kaupmáttur, jan.—des. 87 +13 84 +16
Gróft mat á áhrifum mildandi
ráðstafana á lægstu laun og fyrir tekju- tryggingarþega +6%
Kaupmáttur, júní—des. 86 +14 82 +17
Kaupmáttur, jan—des. 87 +13 86 +14
TAFLA5
Áætlun
kaupmáltur á mann 1975 1976 1977 1978 1979 1980 1981 1982
1. Kauptaxtar +14,7 +3,5 11,2 5,4 +2,0 +3,5 +0,6 +2,6
2. Atvinnutekjur +11,2 2,8 3. Ráðstöfunar- 13,6 5,4 +0,4 +2,3 3,8 +1,6
tekjur +11,2 2,1 12,5 8,1 1,6 0,6 5,8 0
TAFLA6
Lauslega áætluð áhrif efnahagsaðgerðanna 27. maí 1983 á horfur í
verðlags- og launamálum á árinu 1983.
M.V. meðalbreytingar 1982—1983 Horfur Horfur
Verðlag fyrir aðgerðir eftir aðgerðir
% %
Verðbreyting einkaneyslu Kauplag 100 83
Atvinnutekjur á mann 72 52
Ráðstöfunartekjur á mann 78 52
Kauptaxtar Kaupmáttur á mann 77 50
Atvinnutekjur +14 +16
Ráðstöfunartekj ur +11 +14
Kauptaxtar +12 +18