Morgunblaðið - 25.09.1983, Blaðsíða 24
24 MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 25. SEPTEMBER 1983
Helzti samverkamaður
Hitlers í Belgíu lifir góðu
rmm
á Spáni
Léon Degrelle, helzti samverkamaður Þjóðverja í Belgíu í síöari heimsstyrjöldinni,
lifir enn góðu lífi á Spáni, þar sem hann hefur dvalizt í útlegð síðan stríðinu lauk.
Hann á þægilega villu í Torreblanca á Costa del Sol og íbúð skreytta rómverskum
fornminjum frá Suður-Spáni við fallega breiðgötu í Madrid. Nýlega sagði hann í
viðtali við New York Times: „Ég lifi fyrst og fremst fyrir fegurðina.“ í mörg ár þurfti
Degrelle að bera persónuskilríki með nafni Leon nokkurs Jose de Ramirez Reina. Nú þarf
hann þess ekki lengur, en hann geymir skilríkin til minja. Degrelle á 77 ára afmæli um
þessar mundir. Degrelle er að sumu leyti einstæður meðal helztu leiðtoga fasista. Hann lifði
stríðið, þótt hann berðist í marga mánuði í fremstu víglínu á austurvígstöðvunum, og hefur
réttlætt feril sinn af mikilli málgleði (m.a. í bókinni „Verlorene Legion“, Stuttgart, 1955).
Hann stofnaði fasistaflokk „rexista“, Konungsflokkinn, 1933 og stjórnaði herdeild belg-
ískra og franskra fasista í Waffen SS Þjóðverja, „Vallónaherdeildinni“, í heimsstyrjöldinni.
Hann var ofsafullur maður, dæmigerður fulltrúi milljóna manna utan Þýzkalands sem gengu
í lið með Þjóöverjum og töldu framtíð Evrópu í veði. Degrelle var líklega litríkasti fasista-
leiðtoginn í allri Vestur- og Norður-Evrópu. Sjálfur taldi hann sig hvorki fasista né nazista
og áleit rexisma andsvar við spillingu tímanna, hreyfingu pólitískrar endurnýjunar og
pólitísks réttlætis, baráttu gegn ringulreið, vanhæfni, ábyrgðarleysi og óvissu.
UPPGANGUR
Léon Marie Degrelle er af góðum
kaþólskum ættum og fæddist 1906 í
Bouillon í Ardennafjóllum. Hann
stundaði nám i kaþólskum skóla i
Namur og lagði stund á lögfræði i
háskólanum í Louvain. Þar varð
hann fyrir áhrifum frá franska rit-
höfundinum Charles Maurras, sem
hafði ímugust á Gyðingum og út-
lendingum, og hreyfingu hans,
L’Action Francaise, sem barðist
fyrir afnámi þingræðis. Degrelle og
vinir hans sneru baki við hreyfing-
unni þegar páfinn fordæmdi hana
1927.
Vegna mikillar þátttöku í félags-
lífi lauk Degrelle ekki laganámi, en
vinir hans í klerkastétt fengu hon-
um stöðu forstöðumanns kaþólskr-
ar bókaútgáfu 1930. Fyrirtæki
þetta kallaðist „Christus Rex“, en
nafnið var fljótlega stytt í „Rex“.
Það var til húsa í aðalstöðvum kaþ-
ólska æskulýðssambandsins.
Brátt hóf Degrelle útgáfu viku-
blaða, sem ollu kirkjuyfirvöldum
áhyggjum, en náðu vinsæidum
meðal ungs fólks, sem áður hafði
aðhyllzt stefnu L’Action Francais.
Kaþólska æskulýðssambandið hóf
virkari afskipti af stjórnmálum og
Degrelle þótti senn góður ræðu-
maður á fundum um allt land. Á
þessum tíma kreppu og atvinnu-
leysis vakti Degreíle athygli á fjár-
málahneykslum, sem stjórnmála-
menn voru viðriðnir, og lagði
áherzlu á nauðsyn umbóta í anda
stjórnlyndisstefnu.
Hreyfing Rexista var sem sé
fyrst kaþólsk æskulýðshreyfing,
sem lagði áherzlu á róttæka þjóð-
arvakningu, og tók ekki ótvíræða
fasistaafstöðu fyrr en eftir 1936. I
maí það ár buðu Rexistar fram í
kosningum fyrsta sinni og bjuggust
við að fá mest átta þingsæti. Þeir
urðu forviða þegar þeir fengu 33
sæti á þingi, þar af 21 í fulltrúa-
deild, og rúmlega 11% atkvæða.
HNIGNUN
Rexistar voru upphaflega félitlir,
höfðu enga reynslu og áttu fáa
virka stuðningsmenn og engan
blaðakost, en voru ungir og áhuga-
samir. Þremur vikum fyrir kosn-
ingar hófu þeir útgáfu dagblaðs,
„Le Pays Réel“, sem náði strax
vinsældum, og Degrelle náði engu
minni áhrifum á prenti en í ræðu-
stól. Góðar skopmyndir birtust í
blaðinu og Degrelle hélt áfram
árásum á spillingu á æðstu stöðum,
raunverulega eða ímyndaða.
Þremur árum síðar, í kosningum
í apríl 1939, fengu Rexistar aðeins
fjögur þingsæti og fjóra af hundr-
aði atkvæða. Þetta hrun átti sér
ýmsar ástæður.
Lítið hafði verið spunnið í marga
þingmenn Rexista, sem voru
ósamstæður hópur kennara, ungra
lögfræðinga, verkamanna frá Liége
og nokkurra aðalsmanna. í hópi
andstæðinga þeirra voru hins veg-
ar stjórnmálaskörungar á borð við
Hymans og Vandervelde og upp-
rennandi menn á borð við Paul
Henri Spaak og Paul van Zeeland.
Rexistum gekk illa að nota mik-
ilvæg mál, hvort heldur á innlend-
um eða erlendum vettvangi, og
áframhaldandi árásir á þingi á
fjármála- og stjórnmálaspillingu
geiguðu. Veikleiki þeirra kom bezt í
ljós þegar þeir ætluðu að afhjúpa
enn eitt hneykslið. Sá þingmaöur
þeirra, sem átti að halda aðalræð-
una, mætti ekki vcgna þess að kona
hans átti von á sér á hverri stundu.
Vegna málsins samþykkti þingið
vítur.
MISHEPPNUÐ
HERGANGA
Rexistar nutu nánast eingöngu
fylgis meðal frönskumælandi Vall-
óna, aðallega miðstéttafólks. Að-
eins þrír af þingmönnum þeirra
töluðu flæmsku, hina hollenzku
mállýzku norðanmanna. Rexistar
kepptu því ekki við flokk flæmskra
þjóðernissinna, VNV. Til samans
höfðu þessir tveir flokkar tæplega
19% fylgi 1936, langmesta fylgi
fasista í Vestur- og Norður-
Evrópu.
Báðir flokkarnir voru andvígir
ríkjandi stjórnmálakerfi og vildu
róttæk úrræði. í október 1936
gerðu flokkur Rexista og VNV með
sér samkomulag, en það mæltist
illa fyrir hjá Vallónum . Samkomu-
laginu var slitið þannig að sam-
starf þessara flokka bar lítinn ár-
angur.
Degrelle átti sjálfur nokkra sök á
hruni Rexista. Velgengnin steig
honum til höfuðs og hann varð
hrokafullur. „Þegar við komumst
til valda munu höfuðin fjúka,“
sagði hann eitt sinn.
Svo ófriðlegir voru fundir Rex-
ista að lýst var yfir herlögum 22.
október 1936, þremur dögum áður
en Rexistar ætluðu að halda fjöl-
mennan fund. Þeir höfðu tekið á
leigu 61 járnbrautarlest til að
flytja stuðningsmenn frá öllum
landshlutum til Brússel. Degrelle
neitaði að aflýsa fundinum og
hvatti stuðningsmenn sína til að
fara fótgangandi til Brússel í anda
„hergöngunnar til Rómar“, en að-
eins nokkur þúsund manns tóku
þátt í göngunni. Gangan sýndi að
Degrelle stefndi að einræði, en
Belgar vildu ekki einræðisherra,
ýmsir segja vegna þess að þeir voru
svo konunghollir.
FÉLL í KOSNINGU
Degrelle gaf ekki kost á sér í
þingkosningunum 1936, en bauð sig
fram í aukakosningu í kjördæmi í
Brússel í apríl 1938 þegar einn af
þingmönnum Rexista sagði af sér
þingmennsku að ósk Degrelles. Van
Zeeland forsætisráðherra átti ekki
sæti á þingi og Degrelle skoraði á
hann í framboð í aukakosningunni.
Van Zeeland tók áskoruninni gegn
ráðleggingum ráðunauta sinna og
þótt hann vildi vera hafinn yfir
flokkadrætti. Forsætisráðherrann
hlaut 78% atkvæða og sigur hans
markaði upphaf hnignunar Rex-
ista, sem náðu sér aldrei eftir þetta
áfall.
Degrelle var handgenginn Muss-
olini, sem studdi hann með fjár-
framlögum, og síðar Hitler og
fældi frá sér marga stuðningsmenn
með þessu sambandi. Svo ósam-
stæður var flokkur Rexista að
nokkrir leiðtoga hans sögðu sig úr
honum, þeirra á meðal Daye, og
ástandið í efnahagsmálum Belgíu
hatnaði. Eftir ósigurinn í kosning-
unum 1939, þegar stríðið var í
nánd, virtust dagar flokksins tald-
ir, en hann vaknaði aftur til lífsins
í stríðinu, þá í nýrri mynd.
Nokkrum klukkustundum eftir
að innrás Þjóðverja hófst l.maí
1940 var Degrelle handtekinn og
með honum flæmskur vinur hans,
Staf Declercq, og tveir aðrir
„flæmskir þjóðernissinnar", Toll-
enaere og Grammens. Rexistar og
flæmskir þjóðernissinnar voru þeir
einu sem fögnuðu innrásinni og
hernámi Þjóðverja sem hófst 18
dögum síðar. En stuðningur Þjóð-
verja kom Degrelle að litlu haldi.
Flokkur hans var sem fyrr lítill
minnihlutahópur, sem lítinn
hljómgrunn hafði, og varð verkfæri
Þjóðverja líkt og flokkur Quislings
í Noregi.
Degrelle var vongóður engu að
síður. Á nýársdag 1941 lýsti hann
því opinberlega yfir að Hitler væri
mikilmenni og „útrýming" Bret-
lands væri nauðsynleg. Fimm dög-
um síðar gengu sex þúsund stuðn-
ingsmenn hans fylktu liði um götur
Liége. Ýmsir borgarbúar sendu
þeim tóninn og þegar Rexistar fóru
í aðra skrúðgöngu í febrúar var
ráðizt á þá. f maí viðurkenndi
Degrelle: „Meirihluti landa minna
er blindur." í blöðum samverka-
manna Þjóðverja var kvartað yfir
almennt ríkjandi „bölsýni".
SJÁLFBOÐALIÐI
í ágúst 1941, tveimur mánuðum
eftir innrás Þjóðverja í Sovétríkin,
tilkynnti Degrelle að hann hefði
ákveðið að gerast sjálfboðaliða í
þýzka hernum til þess að berjast
gegn bolsévismanum á austurvíg-
stöðvunum. Hann sagði:
„Stjórnmálabarátta mfn í Belgfu
verður að víkja til hliðar. Nú þegar
örlög Evrópu eru ráðin í austri er
það skylda mín að fara með stuðn-
ingsmönnum mínum. Ég veit ekki
hvort ég kem aftur úr þessum leið-
angri, en ég tel betra að hljóta göf-
jgan dauðdaga en auvirðilegan."
Skömmu síðar, 4. september
1941, sagði hann: „Við erum eitt
þúsund. Til að fá aðrar þúsundir í
lið með okkur verðum við að gera
okkur að meiri mönnum með hörku
og þjáningum ... til þess að verða
ósigrandi her er við höfum lagt
Brússel að fótum okkar þegar
Moskva hefur verið tekin her-
skildi."
Hin raunverulega ástæða til þess
að Degrelle gekk í Waffen SS var
sú að hann vildi koma f veg fyrir
áform Himmlers um að aðskilja
héruð Flæmingja og aðra hluta
Belgíu og sameina flæmska hlut-
ann þýzka Ríkinu.
Waffen SS fékk nokkur þúsund
nýliða í héruðum Flæmingja og
Vallóna. Þeir voru innan við 1% af
þjóðinni, sem var tæp átta og hálf
milljón. f júní 1941 var hins vegar
haldið fram að 90% Belga hafi
fagnað hverjum minnsta sigri Eng-
lendinga eins og þjóðarsigri og
margir Belgar höfðu á orði að
hundrað sinnum betra væri að
Belgía væri brezkt samveldisríki en
þýzk hjálenda.
Degrelle og Rexistar töldu
íhaldssaman kardinála og kon-
ungssinna, Van Roey, mesta óvin
sinn. Kardinálinn var einn af leið-
togum andspyrnunnar gegn Þjóð-
verjum og kirkjan gegndi mikil-
vægu hlutverki í andspyrnunni.
Kaþólskir trúbræður Degrelles
voru fjandsamlegir „nýskipan“
Hitlers að undanskildum nokkrum
félögum hans úr kaþólska æsku-
lýðssambandinu.
VINUR HITLERS
Degrelle sagði félögum sínum að
einungis virk þátttaka f baráttunni
gegn bolsévismanum gæti leitt til
nýrrar og réttlátrar Evrópu. Aðrar
þjóðir en Þjóðverjar yrðu að taka
þátt í hinni heilögu baráttu gegn
bolsévismanum svo að þær gætu
haft áhrif í „hinni nýju Evrópu" og
komið í veg fyrir að áhrif Þjóðverja
yrðu of mikil.
Þótt Degrelle væri boðin yfir-
mannsstaða í Waffen SS kaus hann
að byrja sem óbreyttur hermaður.
„Ég ætla ekki að hitta Hitler að
máli fyrr en hann sæmir mig ridd-
arakrossinum," sagði hann stuðn-
ingsmönnum sínum. „Á þeirri
stundu hef ég öðlazt rétt til að
ræða við hann á jafnréttisgrund-
velli. Þá ætla ég að spyrja hann:
ætlarðu að sameina Evrópu eða að-
eins að koma á fót Stór-Þýzka-
landi?"
í fjögur ár barðist Degrelle í
fremstu víglínu og særðist sjö sinn-
um. Þegar hann var orðinn ofursti
og hafði verið sæmdur riddara-
krossinum lagði hann hart að Hitl-
er að sameina Evrópu. Hitler spáði
því að öll ungmenni Evrópu mundu
þekkjast eftir einn mannsaldur og
verða bræður.
Hitler hafði lítið álit á leiðtogum
nazistaflokka í öðrum löndum, t.d.
Mussert f Hollandi og Mosley f
Bretlandi, og Albert Speer sagði að
Hitler virtist heldur ekki vænta
mikils af Degrelle, þótt hann hefði
meira álit á honum. Þó fór vel á
með Hitler og Degrelle, sem taldi
Hitler vin sinn og kallar hann enn
„snilling aldarinnar".
Þegar hann minnist Hitlers þyk-
ir honum vænzt um það sem For-
inginn sagði við hann eitt sinn: „Ef
ég ætti son vildi ég að hann yrði
alveg eins og þú.“ Samband þeirra
varð svo náið að eitt sinn sagði
Degrelle við hann: „Ég hef heyrt
fólk kalla þig vitfirring.“ Hitler hló
aðeins og sagði: „Ef ég væri eins og