Morgunblaðið - 15.02.1984, Blaðsíða 16

16
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 15. FEBRÚAR 1984
70 þúsund konur við
hlið 83 þúsund karla
— eftir Björn
Steffensen
Á fjórða tug okkar aldar, þegar
kaupgjald og verðlag var síðast í
nokkurn veginn föstum skorðum,
voru mánaðarlaun ungra karla og
kvenna, t.d. við verzlunarstörf og
ýmsar iðnir, 150 til 200 krónur.
250 til 300 króna mánaðarlaun
karla í verzlunum og við skrif-
stofustörf voru algengust, en 400
króna laun þóttu afbragð. Aðeins
yfirmenn höfðu 500 til 600 krónur
og 700 til 800 krónur fengu aðeins
framkvæmdastjórar, og aðalbók-
arar stærstu fyrirtækja. Banka-
stjórar fengu 1000 til 1500 króna
mánaðarlaun. Mig minnir að
ráðherrar hafi haft 1000 krónur á
mánuði.
Tímakaup verkamanna var
lengst af kr. 1,36 á þessum árum
og þannig rétt yfir 200 kr. á mán-
uði, þegar stöðuga vinnu var að
hafa. Tímakaup iðnaðarmanna
var kr. 1,75, ef ég man rétt.
Ég hefi lengi haft þann sið þeg-
ar ég geri innkaup á matvörum og
öðrum nauðsynjum, að reyna jafn-
an að rifja upp hvað hinar ýmsu
vörur, sem ég er að kaupa, kostuðu
fyrir stríð, þ.e. árin 1938—9. Þetta
geri ég til að reyna að viðhalda
verðskyni. Og ef ég útbý matar-
körfu með þeim föngum, sem telja
má að meðalfjölskylda um stærð
og efnahag noti núna, t.d. í viku-
tíma, þá virðist mér að slík karfa
mundi kosta 60 sinnum fleiri
krónur nú heldur en samskonar
karfa hefði kostað á 4. áratugnum,
og eru landbúnaðarvörurnar þá
reiknaðar með fullu verði (þ.e.
niðurgreiðslan talin með). Að
sjálfsögðu ræður persónulegt mat
hér nokkru um vöruval.
„í öllum umræðum um
launakjör, láglaunahópa
og „mannsæmandi kjör“
er ævinlega að því er virÖ-
ist miðad við að allt vinn-
andi fólk í landinu sé ein-
hleypingar, að heimili
sérhvers launþega hafi að-
eins eina fyrirvinnu, eins
og algengast var fram yfir
4. áratug aldarinnar.“
Með því að margfalda kaupgjald
á 4. áratugnum með þessari sömu
tölu, þ.e. 60, svara 150 króna mán-
aðarlaun til 9000 króna nú og 200
króna launin til 12000 króna. 300
króna launin svara á sama hátt til
18000 króna nú, og 400 króna laun-
in til 24000 króna, 700 króna laun-
in til 42000 króna og loks svara
1000 króna launin til 60000 króna
nú. Kaupmáttur launa nú er sam-
kvæmt þessari viðmiðun svipaður
því sem var á 4. áratugnum, því að
laun eru nú ekki langt frá þessu.
Annars er erfitt að henda reiður á
hvert kaup raunverulega er, þar
sem mjög mikið mun vera um yf-
irborganir, auk þess sem bónus-
og uppmælingataxtar skekkja
dæmið. Meðaltalslaun í ýmsum
starfsgreinum, samkvæmt hagtöl-
um, benda m.a. til að svo sé. Samt
er athyglisvert hvað hlutföll
launaflokka haldast lítt breytt
þegar til lengdar lætur, þrátt fyrir
sífelldar tilraunir til hins gagn-
stæða, og er ósýnilega höndin hér
sjálfsagt að verki. En alltaf eru
lægstu launaflokkarnir viðkvæm-
astir og ómeðfærilegastir í samn-
ingum, bæði vegna þess hve þeir
eru fjölmennir og sérhver breyt-
ing launa því þung á metunum í
þjóðarbúskapnum, svo og vegna
hins, sem skiptir enn frekar máli,
að einmitt þessir flokkar vega
þyngst í samkeppnisaðstöðunni,
bæði á erlendum markaði, þar sem
okkur er skammtað verð fyrir af-
urðir okkar, svo og á heimamark-
aði í samkeppni við innflutning.
Mér virðist þetta vera sannleikur-
inn alveg umbúðalaus.
Á nefndum áratug, 1930—40,
kostaði kúbikmetri í vönduðu
steinhúsi 50 krónur. Tvílyft hús á
kjallara, nálægt 100 m2 að stærð
kostaði þannig kringum 50 þúsund
krónur. Hús af þessari stærð var
leigt út fyrir 5—6 þúsund krónur á
ári, hvor hæð á sem næst 200
krónur, og kjallari á nálægt 100
krónum á mánuði. Leigan var
þannig 10—12% af kostnaðarverði
hússins; 7% fyrir vöxtum og 3 til
5% fyrir fasteignagjöldum, við-
haldi, fyrningu og kannski svolitl-
um hagnaði. Algengt var að fólk
greiddi 'h launa sinna í húsaleigu.
Menn sem höfðu 300 króna kaup
bjuggu í kjallaraíbúð og greiddu
100 krónur í húsaleigu. Þeir sem
höfðu 5—600 krónur í kaup
greiddu 175—200 krónur í húsa-
leigu. Þeir sem höfðu lægri laun
en þetta bjuggu flestir I gömlum
húsum, þar sem þægindi voru af
skornum skammti. Á þessum ár-
um eignuðust fáir hús fyrr en á
miðjum starfsaldri, og að eiga
hluta af húsi var óþekkt fyrirbæri,
nema þá í sameign.
Nú kosta hús af þessari stærð,
1000 m3 á tveim hæðum ásamt
kjallara, um 5 milljónir króna.
Hér dugar þannig ekki að marg-
falda fyrirstríðsverðið með 60,
heldur dugar ekkert minna en
100-földun. Bæði er að nú er mun
meira í íbúðir borið heldur en áður
var og svo segja uppmælingarnar
líklega til sín, auk þess sem ýmiss
konar efni hefur hækkað hlut-
fallslega meira í verði en aðrar
neyzluvörur. Leiga eftir svona hús
þyrfti þannig að vera 5—6 hundr-
uð þúsund á ári, til þess að það
gæfi af sér 10—12% eins og svipað
hús gerði fyrir stríð, eða 20.000
krónur á mánuði fyrir hvora hæð
og 10.000 krónur fyrir kjallara.
Hér virðist sem málin gætu ver-
ið komin í ógöngur. En svo er víst
ekki í raun. Svona húsaleigu dett-
ur víst engum í hug að fara fram
á, enda gera menn sig ánægða með
mun lægri raunvexti af fé sínu
heldur en var fyrir verðbólgu, sem
er í samræmi við það sem almennt
er á peningamarkaðinum, ef að-
eins er borgið höfuðstólnum. Nú
virðist mér kjallaraíbúðin vera
leigð út fyrir 6 þúsund á mánuði
og hæðirnar fyrir 12 þúsund hvor,
í stað 10 og 20 þúsunda. Borgar
leigjandinn þannig húsaleigu sem
er í sama hlutfalli við tekjur og
var á 4. áratugnum, þ.e. einn þriðji
af tekjum, og er þá miðað við tekj-
ur húsbóndans einar saman.
Og nú er ég loks, eftir bollalegg-
ingar um heimilishagi launþega
almennt, kominn að því sem átti
að vera aðalefni þessa greinar-
stúfs: í öllum umræðum um
launakjör, láglaunahópa og
„mannsæmandi kjör“ er ævinlega
að því er virðist miðað við að allt
vinnandi fólk í landinu sé ein-
hleypingar, að heimili sérhvers
launþega hafi aðeins eina fyrir-
vinnu, eins og algengast var fram
yfir 4. áratug aldarinnar. Á ís-
landi vinna þó úti 70 þúsund konur
við hlið 83 þúsund karla, og mikill
meirihluti þessa fólks er í sambúð,
og væntanlega ekki ævinlega að
hvorttveggja hjónanna sé í allra
lægstu launaflokkum.
Er ekki skynsamlegt og eðlilegt
að hafa hliðsjón af þessari stað-
reynd, þegar skoðuð eru vandamál
láglaunafólks, einkum þegar
harðnar á dalnum? Eru það ekki
fyrst og fremst vandamál ein-
stæðra foreldra og einmana gam-
almenna sem þarf að huga að í
þessu efni, fólks sem ekki á stuðn-
ing í maka og á hvorki íbúð né
aðrar eignir að framfleyta sér á?
Er hér ekki um að ræða þess háttar
félagsmál sem ráða á fram úr í
tryggingakerfinu, en ekki í kjara-
samningum?
Vandinn í kjaramálum, aftur á
móti, er sem fyrr þeir forkólfar
launþega, sem aldrei taka tillit til
staðreynda í efnahagsmálum
þjóðarinnar og sem ýmist gera nú
kröfu um viss lágmarkslaun, sem
virðast miðuð við að allt láglauna-
fólk í landinu sé bágstaddir ein-
hleypingar, eða að endurheimt
verði kjör sem náðst hafi endur
fyrir löngu, þótt þau kjör hafi
aldrei verið annað og meira en
dautt pappírsplagg, sem afnema
varð samstundis, með tilsvarandi
gengisfellingu og verðhækkunum.
Það væri hörmulegt ef þessum
herrum tækist að eyðileggja þá
tilraun ríkisstjórnar okkar að
endurheimta heilbrigt og traust
efnahagslíf, sem nú lofar svo
áþreifanlega árangri, og steypa
okkur þess í stað út í sama sukkið
sem við bjuggum við alla tíð síð-
ustu vinstristjórna, að því við-
bættu m.a., að þá yrði ekki komist
hjá að taka upp algera gjaldeyr-
isskömmtun á ný, með tilheyrandi
nefndafargani, til að loka inni
kaupgetu sem ekki yrði hægt að
mæta, því að ekki verður lengur
mögulegt að lifa á erlendum lán-
um eins og við gerðum síðasta ára-
tug.
Umfram allt vekur þó kvíða að
finna enn einu sinni hve veikt og
berskjaldað þjóðskipulag okkar er
gagnvart harðsvíruðum þrýsti-
hópum. Svo augljóslega blasir það
við nú, að ekki er rétti tíminn til
að fara fram á kjarabætur, að til
þess að gera það þarf mikla ófyr-
irleitni eða einfeldni, nema
hvorttveggja sé. Samt er þetta
fólk undanþegið allri ábyrgð á
skemmdarverkum sínum, eins og
ómyndugir hálfvitar. Hér er áreið-
anlega þörf einhverra lagfæringa
á leikreglum.
Björn Stefíensen er löggiltur
endurskoóandi.
Hvað er að gerast?
— eftir Sigurlaugu
Bjarnadóttur
Dýrtíðarfár undanfarinna ára
hefur, hvað sem hver segir, þjapp-
að íslendingum saman um eitt
meginmarkmið: að vinna bug á
verðbólgunni og ná sæmilegu jafn-
vægi í enfahagslífi okkar. Og nú
hefir undrið gerst. Verðbólgu-
draugurinn, sem áður stóð glott-
andi í hverju horni, hefir séð sitt
óvænna og er nú á hröðu undan-
haldi. „Leiftursókin" sem Stein-
grímur Hermannsson, forsætis-
ráðherra, notaði eigi alls fyrir
löngu sem íhalds-grýlu í kosn-
ingabaráttu til hrellingar kjós-
endum, er orðin að veruleika og
„niðurtalning" er orð, sem ekki
fyrirfinnst lengur í hans munni.
Furðumiklar vangaveltur
Alljr sáu það fyrir, að jafn
harkalegar aðgerðir og gripið var
til af illri nauðsyn við stjórnar-
skiptin sl. vor, hlytu að kosta þjóð-
ina nokkrar fórnir í skertum
lífskjörum og koma verst við þá,
sem síst gátu tekið á sig auknar
byrðar. Auðvitað er það komið á
daginn. Það er staðreynd, sem
ekki verður í móti mælt, að nokk-
ur hópur fólks býr nú við eymd-
arkjör, sem íslendingum er van-
sæmd af að láta viðgangast í
okkar landi. Vandinn væri auð-
leystari nú, ef ríkisstjórnin hefði í
upphafi tekið af meira raunsæi og
sanngirni á málum þessa fólks,
sem henni bar sérstök skylda til
„... viðunandi lausn á
vandamálum, eins og þau
horfa nú við, er ekki ein-
ungis undir ríkisstjórn,
verkalýðsforystu og vinnu-
veitendum komin, svo
mikil sem ábyrgð þessara
aðila er. Hér mun það
ekki síður skipta sköpum,
að almennir borgarar sýni
samhug og sanngirni hver
í annars garð — skilning á
því, hve mikið er nú í
húfi.“
að vernda gegn áföllum, sem því
er um megn að standa undir.
Furðu langvinnar vangaveltur og
tvínón við að ákveða hvernig nú
skuli úr bætt, bæta aðeins gráu
ofan á svart.
Koma ekki á óvart
Niðurstöður tveggja víðtækra
kjarakannana, á vegum VSÍ og
Kjararannsóknarnefndar nýverið,
koma engum á óvart. Það var vit-
að fyrir, að langsamlegur meiri-
hluti þjóðarinnar þarf ekki að
kveinka sér að ráði undan þeim
læknisaðgerðum, sem langsjúkt
efnahagslíf gengst nú undir og
Sigurlaug Bjarnadóttir
gefa vonir um varanlegan bata.
Fyrir því var líka — og er full
vissa, að innan þessa meirihluta
er stór hópur hátekjumanna, sem
standa utan og ofan við allt tal um
„fórnir" og „sultarólar" á erfiðum
tímum. Það þurfti heldur ekki
neinar nýjar kannanir til að segja
okkur, að „launataxtar" segja ekki
alla söguna um launakjör fólks,
svo hörmulega og umfram allt vel-
sæmi, sem búið er að fela og
flækja allt launakerfi í landinu —
í hag þeim hærra launuðu. Vita-
skuld hefir það líka alltaf verið
svo, að heimilishagir og ýmsar
persónulegar aðstæður ráða miklu
um raunverulega afkomu fólks,
hvað sem líður hinum eiginlegu
launakjörum.
Talað fyrir daufum eyrum
Verkalýðsforystan hefir löngum
— og ekki að ósekju — legið undir
ámæli fyrir að hygla stöðugt þeim
sem hærri launin hafa fyrir á
kostnað hinna veikari, sem hvað
helst þyrftu fulltingis hennar
með. Aðalheiður Bjarnfreðsdóttir,
sem hefir árum saman barist fyrir
bættum hlut hinna lægst launuðu
verkakvenna, kemst ekki upp með
neinn moðreyk við samningaborð-
ið. Bjarni Jakobsson, fulltrúi iðn-
verkafólks, hefir svipaða sögu að
segja. Þau tala bæði fyrir daufum
eyrum. Það er nú svo — einhverjir
verða líklega að lenda I lægstu
launaflokkunum. En þetta er
meira en spurningin um hæstu og
lægstu laun og allt þar á milli. Það
er lika spurningin um, hvort stætt
er á því, siðferðislega og þjóð-
hagslega, að nokkurt starf, enda
þótt það útheimti ekki langskóla-
menntun eða prófgráðu, sé það
lágt metið, að fólkið, sem við það
vinnur skrimti ekki af launum sín-
um.
Svo kennir hver öðrum um og
fullyrðingar standa gegn fullyrð-
ingum. Vinnuveitendur staðhæfa,
að sökin sé hjá sundurþykkri og
spilltri verkalýðsforystu og verka-
lýðsforingjar svara fullum hálsi,
að hún sé hjá vinnuveitendum,
sem ekki tími að borga fólkinu
kaup. Það er undarlegur tvískinn-
ungur í þessu öllu saman. Því
skýtur t.d. nokkuð skökku við, þeg-
ar menn, sem staðhæfa — auðvit-
að með réttu — að verðbólgan geri
stöðugt þá ríku ríkari og þá fá-
tæku fátækari, grípa jafnan til
þeirrar röksemdar, þegar til
ákvarðana kemur í launamálum,
að ekki megi raska launahlutföll-
um í landinu með því að hverfa frá
sömu hlutfallshækkun launa upp
allan launastigann en gera því
betur til þeirra, sem neðstir sitja í
stiganum. Sjálfsagt myndu slíkar
ráðstafanir, ef oft væru endur-
teknar, leiða til óeðlilega mikillar
launajöfnunar, en eins og málum
er komið nú eru þær sjálfsagðar.
Gerist ekki á einni nóttu
Hátekjumennirnir svara því
jafnan til, að þeir borgi nú drjúg-
an skilding til baka í háum skött-
um og víst er það rétt (að skatt-
svikurunum undanteknum). En
það eru fleiri en hátekjumennirn-
ir, sem borga skatta. Eða sagði
ekki bílstjórinn við höfnina í sjón-
varpsþætti fyrir skömmu, að hann
fengi í mánaðarlaun 15.700 kr.
fyrir 10 tíma vinnu á dag og af því
borgaði hann 15.000 kr. í opinber
gjöld? Álíka háar tekjur eigin-
konu hans verði að nægja til fram-
færslu fimm manna fjölskyldu og
auk þess fyrir rafmagni, síma og
sjónvarpi.
Það er augljóst mál, að árangur-
inn af framleiðniaukandi aðgerð-
um, aukinni nýtni og vöruvöndun
og ýmsum nýjum leiðum í at-
vinnumálum, sem að er stefnt,
skilar sér ekki á einni nóttu í
auknum þjóðartekjum, sem hlýtur
á hverjum tíma að vera forsendan
fyrir raunverulegum kjarabótum.
Það þarf enga hagfræðinga til að
skilja það né heldur hitt að fyrir-
sjáanlegur samdráttur í sjávar-
afla og minnkandi þjóðartekjur
(loðnan ætti þó að geta hjálpað
eitthvað upp á sakirnar) gefa ekki
tilefni til verulegra almennra
kauphækkana nú.
Verðlag á að lækka
Hinsvegar mætti vænta þess, að
stórlækkaðir vextir og fjár-