Morgunblaðið - 29.07.1984, Blaðsíða 36

36
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 29. JÚLÍ 1984
Um3jón: GUÐM. PÁLL ARNARSON
Hvert þó í hoppandi,
sagði maðurinn og
horfði raunamædd-
um augum á andstæðing
sinn hreinsa borðið. Mjög
viðeigandi upphrópun þeg-
ar menn hafa tapað í dam-
skák.
Damskák var fyrst tefld í
Evrópu í byrjun tólftu ald-
ar, og er talið að íþróttin
hafi sprottið upp úr til-
raunum manna með að
færa taflmenn backgamm-
onspilsins (kotru) á venju-
legu skákborði. Enda þurfa
menn ekki annan búnað til
taflsins en skákborð og
flata kotru- eða myllu-
menn. Frakkar nefna þessa
íþrótt „jeu de dames" eða
drottningaleik, og þaðan er
komið íslenska heitið með
hljóðlíkingu DAM.
Damskák er víða tölvertv
tefld nú á dögum, einkum í
Bandaríkjunum, en hefur
ekki verið kynnt sem skyldi
hér á landi. Það er miður,
því þetta er hið ágætasta
tafl, auðlært, en býður þó
upp á mikla fléttumögu-
leika. Það tekur um hálfa
klukkustund að tefla eina
damskák.
Hvernig er dam
leikið?
Það er notað venjulegt skák-
borð, með 64 reitum, svörtum og
hvítum. Hvor spilari hefur tólf
menn, sem allir hafa sama gang
og líta eins út. Reglan er sú að
tefla á svörtu reitunum og er stillt
þannig upp að svartur reitur er í
vinstra horni hvors spilara. Á
meðfylgjandi skýringamyndum
hefur þessu hins vegar verið snúið
við til að myndirnar komi betur út
á prenti og er taflið látið fara
fram á hvítu reitunum (mynd 1).
Það er svartur sem hefur leik-
inn. Mennirnir ganga aðeins fram
á við, á hornalínunum og einungis
einn reit í einu. En komist maður
á borðsenda andstæðings hækkar
hann í tign og verður að kóng
(svipað og að vekja upp drottningu
í skák). Kóngur er auðkenndur
með því að ieggja annan mann
ofaná þann sem náði borðsendan-
um. Kóngar ganga aðeins einn reit
í einu, en bæði fram og aftur.
Menn eru drepnir eftir sérstökum
reglum, og sá vinnur taflið sem
hefur náð öllum mönnum and-
stæöingsins af borðinu en á sjálf-
ur a.m.k. einn eftir. Eins er taflið
unnið ef andstæðingurinn getur
engan mann sinn fært (er patt,
með öðrum orðum, sem er einung-
is jafntefli í skák).
Stökkið
Menn eru drepnir með „stökki".
Maður getur drepið mann úr liði
andstæðingsins ef hann liggur
skáhallt upp við hann og auður
Hvert þó í hoppandi!
DAMSKÁK
Mynd I
reitur er til staðar á bak við
manninn til að hoppa í. Kóngur
vegur á sama hátt, nema hvað
hann getur drepið í báðar áttir.
Oft skapast þær aðstæður að hægt
er að vega marga menn mótherj-
ans í einum leik. Dauður maður er
tekinn af borðinu og tekur ekki
frekari þátt í leiknum.
Mikilvæg regla
Ein mikilvægasta reglan í tafl-
inu er sú að það verður að drepa
mann andstæðingsins ef kostur er
á því. Og sé hægt að drepa marga
menn í einu með sama manninum
verður einnig að gera það. Ef hins
vegar eru tök á því að drepa með
fleiri en einum manni, geta spilar-
ar valið um hvorn þeir senda í
drápsleiðangurinn.
Farist það fyrir að drepa mann,
viljandi eða óviljandi, þá er ýmist
að maðurinn sem gat stokkið er
tekinn af borðinu eða taflið er tap-
að hjá þeim spilara sem ekki drap.
Það er samkomulagsatriði hvernig
þetta er spilað, en sumir hafa það
svo að hægt sé að krefjast þess að
maður sé veginn, og sennilega er
það besta reglan.
Herkænska
og stjórnlist
Helsta markmið hvors spilara
um sig er vitaskuld að reyna að
verða sér úti um kónga, ásamt því
að hindra það að andstæðingum
takist það. Þótt kóngurinn dragi
ekki langt, er vald hans mikið
vegna eiginleika síns að ganga í
báðar áttir.
Það blasir við að kóngur verður
ekki vakinn upp nema spilari færi
menn úr öftustu víglínu sinni.
Fyrr eða síðar kemst hann þó ekki
hjá því og þá er oftast byrjað á því
að hreyfa hornamanninn, því yfir
hann verður aðeins stokkið á einn
reit. Herkænskunni í þessari
íþrótt svipar að mörgu leyti til
skákar. Mikilvægt er að hafa gott
vald á miðborðinu og forðast að
færa menn sína út á hliðarlínu.
Þvingun og fórnir
Það er algengt að ná fram
þvingunarstöðu, sem neyðir and-
stæðinginn til að leika sér í óhag.
Þá eru fórnir tíðar, sem stafar af
þeirri reglu taflsins að andstæð-
ingur verður að drepa mann sem
er „í skotfæri". Við sjáum fallegt
dæmi um slíkt á mynd 2. Það eru
jafnmargir menn á borðinu, en
svartur hefur tvo kónga á móti
einum hjá hvíti. Svartur á leikinn
og færir kóng sinn af reit 26 yfir á
reit 22. Hvítur kemur upp kóng,
Mynd 2
leikur af reit 7 á reit 2. Svartur er
þvingaður til að drepa manninn á
reit 17, fer frá 22 yfir á 13. Hvítur
leikur nú 21—17, önnur fórn!
Svartur drepur með 13—22 og þá
fórnar hvítur þriðja manni sínum
í röð: 14—9. Svartur verður að
þiggja fórnina, leikur 5—14, og þá
er sviðið sett fyrir hvítan að
hreinsa fjóra menn svarts af borð-
inu og enda á reit 12.
Þessi íþrótt hefur verið ítarlega
rannsökuð og um hana skrifaður
fjöldi bóka. Það munu vera um 50
byrjanir sem koma til greina, sem
er mikill fjöldi, þegar haft er í
Mynd 3
huga hve hreyfimöguleikar mann-
anna eru takmarkaðir. Eins hafa
endastöður mikið verið kannaðar,
og það hefur komið í Ijós að yfir-
leitt dugir til vinnings að hafa
mann yfir í lokastöðunni.
Eitt af því fyrsta sem byrjand-
inn lærir er að seiða fram vinning
með tvo kónga gegn einum. Kóng-
urinn er þvingaður inni í tvöfalda
hornið (sjá mynd 3) og þá vinnur
svartur auðveldlega með þessari
leikjaröð: 27-24, 32-28; 23-19,
28—32; 24—28, 32—27; 28—32,
27-31; 19-15, 31-26; 15-18,
26-31; 18-22.
Mynd 4
Frumkvæði
„Tempó" er mjög mikilvægt at-
riði í dam, einkanlega í endatafl-
inu, og getur ráðið úrslitum um
vinning og tap. Lítum á mynd 4.
Svartur hefur frumkvæðið, er ein-
um leik á undan með að vekja upp
kóng. Hvítur getur hins vegar
unnið leik með því að færa mann-
inn á 26 yfir á 23. Þar með þvingar
hann svartan til að drepa, 19—26,
og getur þá sjálfur drepið, 30—23,
og verður þar með fyrri til aö
vekja upp kóng.
Málverk frá 1820 af aldurhnignum hermönnum yfir damskák.