Morgunblaðið - 04.11.1984, Qupperneq 39

MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. NÓVEMBER 1984
39
l>inghúsið í Washington.
þeir einnig að greiða atkvæði um margs-
konar málefni sem bundin eru við einstök
ríki eða byggðarlög.
Þannig eiga til dæmis kjósendur í Maine-
ríki að greiða atkvæði um jafnréttisfrum-
varp, sem valdið hefur miklum deilum. í
raun miðar frumvarpið að staðfestingu á
jafnrétti kynjanna, en andstæðingar þess
óttast að verði það samþykkt, stuðli það að
lögmætingu fóstureyðinga og hjónaböndum
kynhverfra, og hafa þeir varið miklum fjár-
munum til áróðurs gegn frumvarpinu.
í Washingtonriki greiða kjósendur at-
kvæði um það hvort skora eigi á Banda-
ríkjaþing að nema úr gildi úrskurð alríkis-
dómstóls þess efnis að Indíánar skuli eiga
rétt á helmingi alls lax- og silungsafla í
rikinu.
í Montana eiga kjósendur að greiða at-
kvæði um svonefnt „Initiative 97“, sem er
Bandaríska þingið starfar í
tveimur deildum, Öldungadeild
(Senate) og Fulltrúadeild (House
of Representatives). Öldunga-
deildin er skipuð 100 þingmönn-
um, eða tveimur frá hverju ríkja
Kandaríkjanna. í Fulltrúadeild-
inni sitja 435 þingmenn, sem
skiptast milli ríkjanna í samræmi
við íbúafjölda þeirra. Lætur
nærri að fyrir hverja 530.000 íbúa
fáist eitt sæti í Fulltrúadeildinni.
Sem dæmi um hvernig þess-
ar reglur um skiptingu
þingsæta eru í framkvæmd
má taka fámennasta ríkið,
Alaska, og Kaliforníu, sem
er fjölmennasta ríki
Bandaríkjanna. Bæði eiga
þessi ríki sína tvo þing-
mennina hvort i Öldunga-
deildinni, Alaska með rúmlega 400 þúsund
íbúa og Kalifornía með 24 milljónir. I Full-
trúadeildinni hefur Alaska hinsvegar að-
eins einn þingmann, en Kalifornía 45.
Fulltrúadeildin
Þingmenn Fulltrúadeildarinnar eru kosn-
ir til tveggja ára í senn, og er því kosið i öll
sæti deildarinnar við hverjar kosningar,
sem eru annað hvert ár. Þingmenn Old-
ungadeildarinnar eru hinsvegar kosnir til
sex ára, og því ekki nema um þriðjungur
þeirra í kjöri hverju sinni.
Undanfarin 30 ár, eða frá miðju sfðara
kjörtímabili Dwights D. Eisenhowers fyrr-
um forseta, hafa demókratar ráðið meiri-
hluta atkvæða í Fulltrúadeildinni, og ekk-
ert bendir til þess að breyting verði þar á að
þessu sinni, þótt repúblikanar geri sér vonir
um að vinna þar nokkur sæti. Eftir þing-
kosningarnar 1982 var staðan í deildinni
þannig að demókratar skipuðu 268 sæti, en
repúblikanar 167. Til að ná meirihluta yrðu
repúblikanar þannig að bæta við sig að
minnsta kosti 51 þingsæti, en jafnvel þeir
bjartsýnustu i þeirra hópi gera sér í hæsta
lagi vonir um að vinna 20—24 sæti.
Talsmenn demókrata telja hugsanlegt að
flokkur þeirra tapi nokkrum sætum í Full-
trúadeildinni, ekki sízt ef svo fer sem skoð-
anakannanir spá að Reagan vinni mikinn
sigur í forsetakosningunum. Þeir telja að
tapið verði helzt í þeim ríkjum þar sem
Reagan á mestu fylgi að fagna, en segja
jafnframt að repúblikanar vinni i mesta
lagi 10 þingsæti.
Öldungadeildin
Kosningar til öldungadeildarinnar ein-
kennast nú helzt af baráttu repúblikana
fyrir því að halda þeim meirihluta sinum
þar sem þeim tókst að vinna i kosningunum
1980 eftir að demókratar höfðu haft meiri-
hluta í deildinni i 26 ár samfleytt.
Eftir kosningarnar 1980 var staðan þann-
ig, að repúblikanar höfðu 54 sæti f öldunga-
deildinni, en demókratar 46. Þetta hlutfall
breyttist svo f núverandi stöðu, 55—45,
fyrir tveimur árum við lát demókratans
Henrys M. Jacksons frá Washingtonriki, en
sæti hans í deildinni hlaut repúblikaninn
Daniel J. Evans.
Samkvæmt stjórnarskránni er varafor-
seti Bandarfkjanna einnig forseti öldunga-
deildarinnar, en hann hefur aðeins atkvæð-
isrétt í deildinni þegar skera þarf úr um
og aðrar kosníngar
í flestum ríkjum er hætt að nota blöð og
blýanta við atkvsðagreiðslu, en í þess
stað komnar sjálfvirkar atkvæðavélar,
sem jafnframt telja atkvæðin.
ágreiningsatriði og atkvæði falla jöfn, með
og móti. Til að ná meirihluta í deildinni
þurfa demókratar þvf að bæta við sig sex
atkvæðum, fari svo sem horfir að Ronald
Reagan nái endurkjðri og George Bush
verði áfram forseti deildarinnar. Nái Mon-
dale hinsvegar kjöri, og Geraldine Ferraro
taki við forsetaembætti 1 deildinni, nægir
demókrötum að vinna fimm þingsæti þann-
ig að hvor flokkur hafi alls 50 þingmenn og
atkvæði deildarforseta ráði úrslitum.
Talsmenn demókrata telja ekki útilokað
að þeim takist að endurheimta meirihluta f
Öldungadeildinni, en af þeim 33 þingsætum
i deildinni, sem nú er kosið um, skipuðu
repúblikanar 19 og demókratar 14. Tals-
menn repúblikana eru hinsvegar trúaðir á
það að þeim takist að halda meirihluta f
deildinni, en viðurkenna möguleika á 1—2
sæta tapi.
Af 100 þingmönnum öldungadeildarinn-
ar eru aðeins tvær konur, báðar úr flokki
repúblikana. Þær eru Paula Hawkins frá
Florida, en kjörtímabil hennar rennur út
eftir tvö ár, og Nancy Landon Kassebaum
frá Kansas, sem nú er í framboði til endur-
kjörs. Niðurstöður skoðanakannana benda
til þess að Kassebaum ætti að halda sæti
sínu örugglega. Alls eru nú sjö aðrar konur
í framboði, og hafa aldrei verið jafn marg-
ar. Samkvæmt skoðanakönnunum hefur að-
eins ein þeirra möguleika á sigri, en það er
demókratinn Joan Growe, sem býður sig
fram gegn Rudy Boscwhitz, öldungadeildar-
þingmanni repúblikana í Minnesota, heima-
ríki Mondales.
Margir þekktir stjórnmálamenn taka
þátt í baráttunni um sætin 33 i öldunga-
deildinni. Má þar til dæmis nefna repúblik-
anana Charles H. Percy frá Illinois og Jesse
Helms frá N. Carolina, sem báðir eiga i
erfiðri baráttu fyrir endurkjöri. Percy er
formaður utanríkismálanendar öldunga-
deildarinnar en Helms formaður iandbún-
aðarnefndar deildarinnar.
Percy hefur átt sæti í Öldungadeildinni
frá 1966. Mótframbjóðandi hans er demó-
kratinn og fyrrum blaöaútgefandinn Paul
Simon, og benda skoðanakannanir til þess
að ekki sé mikill munur á fylgi þeirra. Mót-
frambjóðandi Helms, sem setið hefur i öld-
ungadeildinni frá 1972, er James B. Hunt,
núverandi ríkisstjóri í N. Carolina, og er
óvíst um úrslit. Víða hefur verið varið
meira fé til kosningabaráttunnar en nokkru
sinni fyrr, og má sem dæmi nefna að fram
til 30. september sl. höfðu þeir Helms og
Hunt samtals varið 20 milljónum dollara til
keppninnar um sætið, og talsvert mun hafa
bætzt við síðan.
Meðal þeirra sem nú hverfa af þingi er
Howard H. Baker jr. frá Tennessee, sem
verið hefur talsmaður repúblikana I deild-
inni undanfarið. Hann snýr sér nú að lög-
fræðistörfum og undirbúningi að hugsan-
legu forsetaframboði sínu eftir fjögur ár.
Demókratar telja sig örugga um að vinna
þetta sæti, en samkvæmt skoðanakönnun-
um hefur frambjóðandi þeirra, Albert Gore,
meira fylgi en Victor Ashe frambjóðandi
repúblikana.
Af demókrötum sem heyja hvað harðasta
baráttu fyrir endurkjöri má nefna David
Pryor frá Arkansas, Walter Huddleston frá
Kentucky og Carl Levin frá Michigan. Það
er í þessum þremur ríkjum sem repúblikan-
ar eygja hvað mestar líkur á að vinna upp
hugsanlegt tap annars staðar. Hinsvegar er
talið fullvíst, að John D. (Jay) Rockefeller
IV, sem verið hefur ríkisstjóri i Vestur-
Virginiu undanfarin ár, eigi ekki i neinum
vanda við að halda sæti demókrata i Öld-
ungadeildinni, sem losnar við aö Jennings
Randolph dregur sig nú i hlé eftir 52 ára
þingsetu.
Ríkisstjórar
Af 50 ríkisstjóraembættum i Banda-
ríkjunum er kosið i 13 að þessu sinni. Eins
og er skiptast ríkisstjóraembættin 50 þann-
ig að demókratar skipa 35 þeirra en repú-
blikanar 15. Það skýtur þvi nokkuð skökku
við að af þeim 13, sem nú er kosið í, hafa
repúblikanar ráðið 7 en demókratar 6.
Konur hafa ekki verið áberandi i rikis-
stjóraembættum í Bandaríkjunum frekar
en f þingsætum Öldungadeildarinnar. 1
tveggja alda sögu Bandaríkjanna hafa að-
eins sex konur skipað embætti ríkisstjóra,
og aldrei fleiri en tvær hverju sinni. Sem
stendur er aðeins ein kona í embætti rfkis-
stjóra, en það er demókratinn Martha
Layne Collins, ríkisstjóri f Kentucky. Nú er
önnur kona meðal keppenda um rfkisstjóra-
embættin 13, en það er Madeleine Kunin,
frambjóðandi demókrata f Vermont, þar
sem Richard Snelling rfkisstjóri og repú-
blikani gefur ekki kost á sér til endurkjörs.
Ætlar Kunin sér að verða fyrsta konan i
sögu Vermontríkis sem hlýtur embætti rík-
isstjóra. Kunin er nú vararíkisstjóri og býð-
ur sig fram gegn frambjóðanda repúblik-
ana, John J. Easton, sem nú gegnir embætti
ríkissaksóknara í Vermont.
Erfitt er að spá um úrslit rfkisstjóra-
kosninga, enda falla atkvæði þar oft mjög á
annan veg en f forseta- eða þingkosningum.
Önnur mál
Það er ekki aðeins að kjósendur á þriðju-
daginn eigi að velja forseta, varaforseta,
þingmenn til beggja deilda Bandarfkja-
þings, rikisstjóra og fjölda embættismanna
og þingmanna einstakra rfkja, heldur eiga
tillaga um breytingu á ríkislögum varðandi
falskar tennur. Samkvæmt breytingartil-
lögunni er öðrum en tannlæknum og tann-
smiðum heimilað að selja falskar tennur.
Kjósendur í Colorado- og Washington-
ríkjum eiga að ákveða hvort banna eigi að
nota ríkisfjármuni til að kosta fóstureyð-
ingar þegar ekki er um að ræða lffshættu
móðurinnar.
Og svo mætti lengi telja. Sums staðar er
kosiö um hvort lögleiða beri happdrætti eða
veðmál, hvort leyfa beri starfsemi spilavita,
hvort dauðarefsingu skuli beitt i morðmál-
um, hvort banna beri kapalsjónvörp, er sýni
„bláar“ myndir, hvort takmarka eigi skatt-
heimtu þess opinbera o.s.frv.
Fjötdi kjörmanna ríkjanna 50
og hötuöborgarsvaeðisins í
forsetakosningunum 6. nóvembor 1984:
ALABAMA .... 9
ALASKA .... 3
ARIZONA .... 7
ARKANSAS .... 6
COLORADO .... 8
CONNECTICUT .... 8
OELAWARE .... 3
DISTRICT OF COLUMBIA .... 3
FLORIDA .. 21
GEORGIA .. 12
HAWAII .... 4
IDAHO 4
ILLINOIS .. 24
INDIANA ... 12
IOWA 8
KALIFORNÍA ... 47
KANSAS 7
KENTUCKY 9
LOUISIANA ... 10
MAINE 4
MARYLAND ... 10
MASSACHUSETTS ... 13
MICHIGAN ... 20
MINNESOTA ... 10
MISSISSIPPI 7
MISSOURI ... 11
MONTANA 4
NEBRASKA 5
NEVADA 4
NEW HAMPSHIRE 4
NEWJERSEY ... 16
NEWMEXICO 5
NEW YORK ... 36
NOROUR-CAROLINA ... 13
NORÐUR-DAKOTA 3
OHIO ... 23
OKLAHOMA 8
OREGON 7
PENNSYLVANIA ... 25
RHODE ISLAND 4
SUOUR-CAROLINA 8
SUÐUR-DAKOTA 3
TENNESSEE .... 11
TEXAS .... 29
UTAH 5
VERMONT 3
VESTUR-VIRGINIA 6
VIRGINIA 12
WASHINGTON .... 10
WISCONSIN .... 11
WYOMING 3
I SAMTALS .. 368