Morgunblaðið - 17.11.1984, Blaðsíða 18

18
MORGUNBLAÐIÐ, LAUGARDAGUR 17. NÓVEMBER 1984
Halldór Jónatansson forstjóri Landsvirkjunar:
Samningurinn við Alusuisse er til
mikilla hagsbóta fyrir Landsvirkjun
Tvö- til þreföldun rafmagnsverðs og endurskoðunarréttur á fimm ára fresti helsti ávinningurinn
ALÞINGI hefur þessa dagana til umfjöllunar hinn nýja rafmagnssamning
Landsvirkjunar og íslenzka álversins við Straumsvík, en gildistaka hans
er háð staðfestingu þingsins. Rafmagnsverð Landsvirkjunar til ÍSAL fyrr
og nú er því mjög á dagskrá, svo og hið nýja verð, sem samið hefur verið
um. í þetta blandast umræður um rafmagnsverð til almennings og
samanburður á því hér og í nágrannalöndunum. Morgunblaðið leitaði
svara hjá Halldóri Jónatanssyni forstjóra Landsvirkjunar, við ýmsum
spurningum hér að lútandi og fer viðtalið hér á eftir.
Halldór var fyrst spurður,
hvern hann teldi helsta ávinn-
inginn af hinum nýja raforku-
samningi fyrir Landsvirkjun.
Hann svaraði: „Það fer ekki á
milli mála, að samningurinn er
til mikilla hagsbóta fyrir Lands-
virkjun, sem sést þegar á því að
rafmagnsverðið allt að því tvö-
til þrefaldast, það er hækkanir
úr 6,475 mill á kWst eins og það
var áður en bráðabirgðasam-
komulag ríkisstjórnarinnar og
Alusuisse var gert i september
1983 í 12,5 mill á kWst sem lág-
marksverð, sem síðan er til
hækkunar í allt að 18,5 mill sem
hámark eftir ákveðnu verðbreyt-
ingarákvæði, sem tekur mið af
þróun álverðs í heiminum. Miðað
við spár virtra sérfræðinga um
þróun álverðs má gera ráð fyrir
því að tekjuauki Landsvirkjunar
á næstu fimm árum geti orðið
um 69 milljónir Bandaríkjadoll-
ara eða tæplega 2100 milljónir
króna, það er um 415 milljónir
króna að meðaltali á ári. Hin
samningsbundnu verð eru til
endurskoðunar á fimm ára fresti
og gefa hlutaðeigandi samnings-
ákvæði Landsvirkjunar mögu-
leika á að ná fram leiðréttingum
á verðinu sér í hag á slíkum
tímamótum og þá með hliðsjón
af breyttum aðstæðum hafi þær
m.a. í för með sér alvarleg áhrif
á fjárhagsstöðu Landsvirkjunar.
Þetta ákvæði er að sjálfsögðu
mjög mikils virði fyrir Lands-
virkjun þegar fram í sækir. Hér
er um nýmæli að ræða, sem er
mjög mikils virði fyrir Lands-
virkjun. Ákvæði af þessu tagi
var ekki í gamla samningnum,
en verður nú virkt á fimm ára
fresti á samningstímanum sem
er 20 ár, en að því búnu eru fyrir
hendi vissir möguleikar á að
framlengja hann um 10 ár til
viðbótar.“
— Hvað hefði samningur sem
þessi gefið Landsvirkjun í aðra
hönd, ef hann hefði gilt síðast-
liðin fimm til sex ár?
„Ef svo hefði verið á árunum
1979—1984, hefði verið um
tekjuauka að ræða að fjárhæð 55
milljónir Bandarikjadollara, eða
um það bil 1.670 millj. ísl. kr., og
þá að sjálfsögðu miðað við ál-
verðsþróunina eins og hún varð í
reynd á þessum árum.“
— Bent hefur verið á, að ný-
verið hafi náðst hærra orkuverð
til áliðnaðar í Grikklandi og
Ghana, en samkvæmt nýja
samningum við Alusuisse. Hvað
viltu segja um það?
„Það er ekki rétt. I Grikklandi
var um tvo orkusamninga að
ræða, jafn stóra. Annar er
tengdur kostnaðarverði orku frá
Kremasta-vatnsorkuverinu og
álverði og er orkuverð sam-
kvæmt honum um 10 mill á
kWst. Hinn er tengdur fram-
leiðslukostnaði f varmaorkuveri
og héldu Grikkir því fram, að
hann væri verulega íþyngjandi
og töldu framleiðslukostnaðinn
hjá sér vera yfir 30 mill á kWst.
í deilum hér að lútandi við
franska álframleiðandann Fech-
iney féll dómur á þann veg, að
hann fengi mun lægra verð eða
19,5 mill á kWst og gildir dómur-
inn í aðeins þrjú ár. Meðalorku-
verðið til hlutaðeigandi álvers í
Grikklandi er því um 15 mill á
kWst, en yfir 80% af raforku í
Grikklandi er framleitt með olíu
eða kolum.
í Ghana er nýlokið samning-
um um orkuverð til álvers þar í
eigu Kaiser og mun hið nýja
orkuverð vera 17 mill á kWst og
á það að breytast með álverði.
Hér er þess hins vegar að gæta,
að verð þetta er háð því að álver-
ið fái næga orku til að geta verið
rekið með a.m.k. fjóra kerskála
af fimm með fullum afköstum.
Fáist hins vegar ekki næg orka
lækkar verðið. Nægi fáanleg
orka til dæmis aðeins til að reka
2 kerskála lækkar orkuverðið um
30% og yrði þá aðeins um 10 mill
á kWst miðað við núverandi
samkvæmt raunverulegri nýt-
ingu það og það árið fást að
sjálfsögðu mismunandi niður-
stöður vegna breytilegra orku-
kaupa almenningsrafveitna sem
fara yfirleitt vaxandi frá ári til
árs og leiðir til lækkandi fram-
leiðslukostnaðarverðs á orkuein-
ingu. Þannig er slíkt verð hvað
lægst, þegar viðkomandi kerfi
eða virkjun er nánast fullnýtt,
en hæst fyrst eftir að ný virkjun
er tekin í gagnið. Ef miða á við
kostnaðarverð eftir raunveru-
legri nýtingu þarf það að vera
miðað við slíkt verð sem meðal-
verð um nokkurt árabil til að
mismunandi nýting villi
mönnum ekki sýn. Þannig var
kostnaðarverð til stóriðju 1983
miðað við nýtingu á því ári f
reynd 15,6 mill á kWst, en 23,3
mill á kWst til almenningsraf-
veitna. Meðaltalið f þessu efni
1971—1983 var hins vegar 15,2
mill á kWst á verðlagi 1984, sem
reyndist meðalkostnaðarverð
þegar á heildina er litið og er við
hækkana á gjaldskránni er sú,
að verðið tilISAL hækkaði eins
og kunnugt er á sl. ári úr 6,475
mill á kWst í 9,5 mill samkvæmt
bráðabirgðasamkomulagi ríkis-
stjórnarinnar og Alusuisse, auk
þess sem verðlag hefur reynst
óvenjustöðugt sl. 12 mánuði eins
og kunnugt er. Gjaldskrárverð
Landsvirkjunar hefur á þessu
tímabili þvf lækkaö að raungildi
eða um 12% miðað við bygg-
ingarvísitölu og kemur þessi
lækkun fyrirsjáanlega til að
nema um 15% í árslok.“
— Hvað er átt við með kostn-
aðarverði til almennings? Það
virðist vera nokkuð á reiki hvað
þetta hugtak þýðir.
„Já, það er rétt. Þetta er vand-
meðfarið hugtak. Eðlilegast er
að líta svo á, að kostnaðarverð
til almennings sé það raforku-
verð, sem almenningur hefði
þurft að greiða, ef orkusala til
stóriðju hefði ekki komið til.
Fyrrverandi iðnaðarráðherra
fékk Orkustofnun til að gera at-
Halldór Jónatansson forstjóri Landsvirkjunar.
verðlag. I dag er ástandið hins
vegar þannig, að hlutaðeigandi
álver er lokað vegna vatns-
skorts."
— Andstæðingar samningsins
fullyrða, að hið nýja verð sé und-
ir framleiðslukostnaði hjá
Landsvirkjun. Er það rétt?
„Við höfum nýverið reiknað út
framleiðslukostnað á orkuein-
ingu á árinu 1983 miðaö viö full-
nýtingu raforkukerfis Lands-
virkjunar f heild. Niðurstaða
þeirra útreikninga sýnir, að
meðalframleiöslukostnaöarverð
úr kerfinu fullnýttu var 12,7 mill
á kWst til stóriðju, en 8,6 mill á
kWst úr Búrfellsvirkjun einni
sér. í reynd eru þessar kostnað-
artölur í hærra lagi þvf þær gera
ráð fyrir því, að stóriðjan taki
þátt í kostnaði við flutningskerf-
ið i heild til jafns við almenning.
Hefi ég þá einkum i huga
byggðalínukerfið, sem ekki er
nauðsynlegt vegna stóriðjunnar.
Eðlilegast er að miða verölagn-
ingu til ÍSAL við Búrfellsvirkjun
þar sem hún var gagngert byggð
vegna álsamningsins. Saman-
burðurinn er þvf á milli 8,6 mill
á kWst annars vegar og 12,5 til
18,5 mill á kWst hins vegar, sem
er nýja verðið til ÍSAL.“
— Nú er fullyrt, að réttara sé
að miða við kostnaðarverðið, t. d.
á árinu 1 983 eins og það reynd-
ist vera það árið miðað við
raunverulega nýtingu, en ekk i
fulla nýtingu. Hvor samanburð-
urinn er réttari?
„Það er viðtekin venja að miða
við fulla nýtingu í þessu sam-
bandi svo sem þegar mismun-
andi virkjanakostir eru bornir
saman. Ef miða á við kostnaö
nánari útreikning töluvert lægra
til stóriðju og að sama skapi
hærra til almenningsrafveitna,
ef tekið væri tillit til eðlilegrar
kostnaðarskiptingar samkvæmt
gjaldskrá Landsvirkjunar eins
og gert er í þeim tölum sem ég
nefndi fyrir árið 1983.
Hér ber þó að hafa i huga, að
verðið á sl. ári til almennings-
rafveitna er ekki heppilegt til
viðmiðunar sem kostnaðarverð
orku úr kerfi Landsvirkjunar
þar sem það er óeðlilega hátt.
Kemur hér til sú staöreynd sem
margoft hefur verið bent á að
raungildi gjaldskrár Landsvirkj-
unar var haldið niðri með verð-
lagsráðstöfunum á árunum
1971—1982 og fékk þannig ekki
að fylgja almennum verðlags-
breytingum. Það varð fyrst 1982,
að gjaldskráin náði sama raun-
gildi og 1971 miðað við þróun
byggingarvísitölu. Afleiðingin
varð mikil skuldasöfnun vegna
tapreksturs og lítið sem ekkert
fé fékkst úr rekstri til fjármögn-
unar virkjanaframkvæmda
Landsvirkjunar á þessum árum.
Hlutur vaxtagjalda í orkuverð-
inu varð þvi óhjákvæmilega
óeðlilega hár eða um 50% verðs-
ins. Leiddi þetta til þess að verð-
ið til almenningsrafveitna
hækkaði af illri nauðsyn 1982 og
1983 meir en góðu hófi gegnir og
erum við því nú að súpa seyðið af
óskynsamlegri gjaldskrárstefnu
á áratugnum 1971—1982. Sfðan
1. ágúst 1983 hefur gjaldskrá
Landsvirkjunar hins vegar ekki
hækkað að undanskilinni 5%
hækkun hinn 1. maí 1984, sem
fór ekki út f smásöluverðið.
Ástæðan fyrir því að ekki hefur
enn þurft að koma til frekari
Ljósm. Morgunblaftið.
hugun á þessu máli og var aðal-
niðurstaða þeirrar athugunar sú,
að orkusalan til ÍSAL hefði ekki
og mundi ekki leiða til hækkun-
ar á orkuverði til almennings
allt til ársloka 1985, en jafn-
framt var tekið fram í skýrslu
Orkustofnunar, að ef ekki yrði
um breytingu á orkuverðinu til
ISAL að ræða á næstunni þá
mundi reka að þvi innan fárra
ára að almenningur þyrfti að
greiða hærra verð en ella. Nú
var orkuverðið til ÍSAL hækkað
um 50% fyrir rúmu ári og mun
samkvæmt nýja samningnum að
minnsta kosti tvöfaldast með
von á þreföldun. Samkvæmt
þessu orkar ekki tvímælis, að
það orkuverð sem almenningur
greiðir nú og í fyrirsjáanlegri
framtíð er ekki hærra vegna
orkusölu til ÍSAL en vera mundi
án hennar."
— Álverksmiðjan í Straums-
vík var reist í tengslum við Búr-
fellsvirkjun. Hafa tekjur af
orkusölunni til ÍSAL staðið und-
ir kostnaði við þá mannvirkja-
gerð?
„Ef eingöngu er litið til þess
hluta Búrfellsmannvirkjanna,
sem segja má að álbræðslan
nýti, verður sá hluti að fullu
greiddur upp að tveimur árum
liðnum að teknu tilliti til bráða-
birgðasamningsins og nýja
samningsins. Er hér átt við bæði
greiðslur lána og alls rekstrar-
kostnaðar til þess tíma.“
Halldór var f framhaldi af
þessu spurður hvað átt væri við
með Búrfellsmannvirkjum.
Hann sagði að þar væri átt við
aflstöðina við Búrfell, Þóris-
vatnsmiðlun, tvær háspennulfn-
ur frá Búrfelli til Reykjavíkur,
spennistöðina við Geitháls og
gasaflsstöðina við Straumsvík.
— Hvað mundi álsamningur-
inn þá vera lengi að borga upp
þessi mannvirki í heild sinni?
„Samkvæmt okkar mati og og
ef gert er ráð fyrir að eðlileg
endurskoðun fáist á rafmagns-
verðinu til ÍSAL að fimm árum
liðnum, eins og nýi samningur-
inn býður upp á, verða öll þessi
mannvirki að fullu greidd eigi
síðar en 1996 ásamt öllum áföll-
um rekstrarkostnaði til þess
tíma.“
— Er ekki ástæða til að ætla,
að i framhaldi af þessum samn-
ingi og samkvæmt því sem
Landsvirkjun hefur haldið fram
um kostnaðarverð á rafmagni úr
kerfi Landsvirkjunar, að þá fari
orkuverð til almennings lækk-
andi þegar fram líða stundir?
„Allt bendir til að svo megi
verða, en þó þvi aðeins að fylgt
verði skynsamlegri verðlagn-
ingarstefnu og Landsvirkjun
gert kleift að fjármagna f mun
ríkari mæli en hingað til virkj-
anaframkvæmdir sínar með eig-
in fé. í umræðum hér að lútandi
hefur það oft komið fram, að þar
sem stóriðja greiði lægra verð á
orkueiningu en almenningsraf-
veitur þá sé almenningur þar
með að greiða með stóriðjunni.
Eins og þegar hefur komið fram
er þetta alrangt, og ef fylgt hefði
verið eðlilegri stefnu í gjald-
skrármálum áratuginn
1971—1982 gagnvart almenningi
gæti orkuverð til almennings nú
verið mun lægra og sambærilegt
við það lægsta sem nú gildir á
hinum Norðurlöndunum."
— Fyrrverandi iðnaðarráð-
herra skipaði starfshóp til að
rannsaka hvað væri eðlilegt að
ÍSAL greiddi fyrir raforku hér á
landi og átti fulltrúi frá Lands-
virkjun sæti f honum. Skýrsla
nefndarinnar kom út f júlf árið
1982 og var þar komist að þeirri
niðurstöðu að eðlilegt væri að
gera þá kröfu að ÍSAL greiddi
15—20 mill á kWst fyrir orkuna.
Þýðir þetta að samið hafi verið
um of lágt orkuverð?
„Nei, þvert á móti. Ef notuð er
svipuð röksemdafærsla eins og
gert var f skýrslunni og tekið til-
lit til verulega lækkaðs orku-
verðs til álvera í Evrópu síðan
skýrslan kom út svo og raun-
særra mats á samkeppnisað-
stöðu fSAL á fslandi, væri hlið-
stæð krafa nú 10—12 mill á
kWst, sem sýnir að árangurinn
sem náðst hefur með hinum nýja
samningi við fSAL gerir meira
en að fullnægja ítrustu kröfum,
sem gerðar voru í skýrslu nefnd-
arinnar."
Halldór var að lokum beðinn
að nefna dæmi um hversu hag-
stætt hið nýja orkuverð til fSAL
er. Hann svaraði: „Alusuisse
borgar nú sem stendur 16,5 mill
á kWst að meðaitali fyrir raf-
orku til álvera sinna f hinum
ýmsu heimshlutum að fSAL
undanskildu og f Noregi aðeins
um 8,7 mill, en það er það land,
sem Alusuisse hefur haldið
fram, að væri einkum saman-
burðarhæft við fsland, þegar
rætt er um samkeppnisaðstöðu
ÍSAL. Þegar þess er gætt að
ÍSAL er talið hafa lakari sam-
keppnisaðstöðu miðað viö ál-
bræðslur í Evrópu sem svarar til
um 4 mill á kWst liggur ljóst
fyrir af samanburði sem þessum,
að árangurinn í samningsgerð-
inni við Álusuisse verður að telj-
ast mjög góður hvað raforku-
verðið snertir."