Morgunblaðið - 13.02.1985, Blaðsíða 24

24
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 13. FEBRÚAR 1985
Skipbrot orku-
söluste fnunnar
eftir Hjörleif
Guttormsson
Umræðan um orkumálin hefur
verið lífleg að undanförnu eins og
oft áður. Brotlending ríkisstjórn-
arinnar í samningunum við Alu-
suisse í nóvember sl. vakti að von-
um mikla athygli og var efnislega
fordæmd af öllum þingflokkum
stjórnarandstöðunnar.
í kjölfarið kom síðan greinar-
gerð Finnboga Jónssonar vara-
manns í stjórn Landsvirkjunar,
sem vakið hefur verðskuldaða at-
hygli. Niðurstöður hennar hafa
verið staðfestar í reynd af stjórn
Landsvirkjunar, sem samþykkti á
fundi sínum 24. janúar að skera
niður upphaflega framkvæmda-
áætlun vegna ársins 1985 um 450
milljónir króna, það er úr 1.400 í
950 milljónir. Samhliða þessari
ákvörðun um stórfelldan niður-
skurð framkvæmdaáforma á ör-
fáum mánuðum vísaði meirihluti
stjórnarinnar gagnrýni Finnboga
á bug og taldi hana órökstudda!
Við þá fregn leyfðu menn sér að
brosa víða um land.
Nú hefur hins vegar stjórnar-
forystunni í Landsvirkjun borist
liðsauki sem um munar þar sem er
Sverrir Hermannsson iðnaðarráð-
herra. Að vonum rennur honum
blóðið til skyldunnar eftir að hafa
skrifað upp á 1.200 milljónir ný-
verið og sett þá tillögu fram á Al-
þingi í lánsfjáráætlun. í löngu við-
tali sem Morgunblaðið birti við
Sverri sunnudaginn 3. febrúar
lætur hann gamminn geisa um
ýmsa þætti orku- og iðnaðarmála,
en kveikjan að viðtalinu er Lands-
virkjunarhneykslið, sem ráðherr-
ann reynir að gera sem minnst úr
og kenna öðrum um í leiðinni.
Ljóst er að Morgunblaðið telur
mikið í húfi að hressa upp á orðs-
tír iðnaðarráðherrans, því að í
sama blaði er birt sérstök lofgrein
um Sverri Hermannsson eftir
þingfréttaritara blaðsins, sem
þakkar honum mörg stórvirki, þar
á meðal Blönduvirkjun, steinullar-
verksmiðju á Sauðárkróki og Suð-
urlínu, og er þá sagnfræðin eitt-
hvað komin á dreif. Innilegastar
þakkir fær hann þó fyrir útsölu á
hlutabréfum ríkisins í ýmsum
fyrirtækjum, þar sem hann hefur
fylgt dyggilega eftir stefnu Versl-
unarráðs Islands og ætla ég ekkert
að hafa þann heiður af honum.
Orðheldni og
kosningaloforð
Þingfréttaritarinn margtekur
það fram að hann telji það „höfuð-
kost á stjórnmálamanni að hann
standi við orð sín og fyrirheit" og
telur Sverri sem iðnaðarráðherra
persónugerving slíkra dyggða.
Skynsamlegt hefði verið fyrir
bréfritarann að bregða sér austur
í kjördæmi ráðherrans, þaðan sem
hann fékk umboð til þingsetu, til
að fá staðfestingu á þessari sam-
kvæmni í orðum og athöfnum. Þar
gætu menn átt til að rifja það upp,
að hinn hógværi frambjóðandi
Sverrir Hermannsson hafi heitið
Austfirðingum því, að fram-
kvæmdir við kísilmálmverksmiðju
á Reyðarfirði mundu ekki hefjast
síðar en þremur mánuðum eftir
kosningar, ef hann og Sjálfstæðis-
flokkurinn kæmu eitthvað nærri
landstjórninni. Þau orð féllu í apr-
íl 1983, en hvorki hefur sést til
kísilmálmverksmiðju né til ráð-
herrans á þeim slóðum síðan, að
heitið geti.
Þó birtist Sverrir Hermannsson
iðnaðarráðherra á aðaflundi Sam-
bands sveitarstjórna í Austur-
landskjördæmi á Höfn í Horna-
firði 25. águúst sl. og gaf þar svo-
fellda yfirlýsingu sem ástæða sýn-
ist til að rifja upp nú, þegar Morg-
unblaðið telur hann persónugerv-
ing þeirra höfuðkosta á stjórn-
málamanni, „hóflega orðað", að
standa við orð sín og fyrirheit.
Þarna sagði ráðherrann yfir
fjölda manns og efnislega síðan í
viðtali við Ríkisútvarpið:
„Sterkar líkur benda til, að
Fljótsdalsvirkjun eða 1. áfangi
hennar verði boðinn út fyrir lok
næsta árs“, þ.e. á því ári sem nú er
byrjað. Menn bíða eðlilega spennt-
ir eftir efndunum á því fyrirheiti
og nú hlýtur allt að vera í fullum
gangi við að undirbúa útboðsgögn-
in.
Viðtalið mikla við ráðherrann
sem hér verður gert að umtalsefni
er skemmtilegt á köflum enda í
fornsagnastíl, en mörg vísan er
þar skothent eða hálfkveðin. Hann
lýsir því yfir að „þessari veizlu er
lokið", orkuveislunni sem Sjálf-
stæðisflokkurinn bauð til fyrir
síðustu kosningar og öllu átti að
bjarga eftir þann doða sem hvíldi
yfir þessum málaflokki að mati
stjórnarandstöðunnar og Morgun-
blaðsins á árunum 1978—’83.
Sverrir ráðherra hefur ráðið sér
sérstakan aðstoðarmann til að
ryðja veisluborðið, löglærðan
þannig að allt gerist það með
skikk. Sjálfur hefur hann sett upp
einkunnarorin: „greiða skuldir,
eyða ekki“ og sér fram á „firnan-
leg verkefni".
Skuldum misskipt
Nú eru það ekki nein ný sann-
indi að miklar skuldir hvíli á orku-
fyrirtækjum landsmanna. Þar er
Landsvirkjun langfyrirferðar-
mest, en önnur raforkufyrirtæki
og hitaveitur hafa einnig þurft á
miklum Iántökum að halda. Sem
kunnugt er hefur fjármagnsbyrði
aukist mikið með hækkandi vöxt-
um hin síðustu ár, ekki síst á doll-
aralánum og eykur það á vand-
kvæði margra orkufyrirtækja.
Fjármagnsbyrðin hefur lagst
mjög misjafnlega á einstök fyrir-
tæki, sem ekki hafa átt jafnan að-
gang að hagstæðum lánum. Þar
stendur Landsvirkjun best að vígi,
enda hæg heimatökin með seðla-
bankastjórann sem stjórnarfor-
mann.
Við þessar aðstæður er vissu-
lega þörf á aðhaldi og hagsýni í
orkuiðnaðinum og spurningin um
arðsemi framkvæmda og tíma-
setningu skiptir miklu máli. Um
þetta hefði verið fróðlegt að heyra
tillögur frá iðnaðarráðherranum í
staðinn fyrir almennan bölmóðs-
söng og sleggjudóma gagnvart
einstökum fyrirtækjum.
Átakið við að koma innlendum
orkugjöfum í gagnið f stað inn-
fluttrar olíu sl. 12 ár hefur vissu-
lega kostað sitt, en á móti kemur
mikil gjaldeyrissparnaður. Það
stóraukna öryggi, sem lands-
byggðin býr nú við vegna sam-
tengingar með byggðalínum og
öðrum framkvæmdum Rafmagns-
veitna ríkisins og Orkubús Vest-
fjarða, að ógleymdum hitaveitum,
verður tæpast metið til fjár. Erfitt
er að sjá samhengið í málflutningi
iðnaðarráðherra að þessu leyti og
skilja gagnrýni hans á þessar
framkvæmdir sem víða kemur
fram, t.d. varðandi byggðalínurn-
ar.
Landsvirkjun og Rarik
Sérstaka athygli mína vekur
hvernig ráðherrann tekur upp
hanskann fyrir forystu Lands-
virkjunar á sama tíma og hann
veitist að Rafmagnsveitum ríkis-
ins, sem glíma við það erfiða verk-
efni að koma raforkunni til not-
enda í dreifbýli.
Þannig hefur Morgunblaðið þau
ummæli eftir ráðherranum 23.
janúar sl. að „RARIK-risann á að
leggja að velli, enda er erlend
skuldasöfnun RARIK gífurleg". í
viðtalinu segir Sverrir m.a. að það
sé stefna Sjálfstæðisflokksins að
færa sölu og dreifingu orkunnar
til sveitarfélaganna og samtaka
þeirra. Á sama tíma hyggst hann
afnema verðjöfnunargjald af raf-
orku. Vissulega er raforkudreifing
í höndum ýmissa aðila, og má
hugsa sér mismunandi hátt á
henni, en það er alveg ljóst að af-
leiðingin af þessari stefnu verður
enn meiri mismunun á raforku-
verði en nú er landsbyggðinni í
óhag, og sú öfugþróun er raunar
nú þegar í fullum gangi.
Skuldir Landsvirkjunar nema
um 17 milljörðum króna á sama
tíma og Rafmagnsveitur ríkisins
skulda 2,8 milljarða. Landsvirkjun
fær hinsvegar allt aðra og mildari
umsögn hjá orkuráðherranum,
sem nú ætlar að fara að greiða
þessar skuldir og eyða ekki, og eru
það vissulega athyglisverð fyrir-
heit. Sverrir segist ekki vera í
neinum vafa um að stjórn Lands-
virkjunar hafi „farið best úr hendi
þeir þættir orkumála sem ég hef
kynnt mér“. Aðspurður um hvað
líði endurskoðun á starfsemi og
rekstri Landsvirkjunar segist
ráðherrann ekki hafa fengið nein-
ar fréttir af niðurstöðum. „Ég
held að þetta sé allt í athugun en
það gengur of seint og ég mun nú
ganga eftir því að fá að vita
meira...“
Þrátt fyrir þetta skrifar Sverrir
Hermannsson upp á offjárfest-
ingu fyrirtækisins án þess að
blikna og hefur helst af því
áhyggjur að Alusuisse komist á
snoðir um stöðuna, og notfæri sér
hana í þeim samningum um
stækkun álversins í Straumsvík,
sem nú eru að hefjast og ráðherr-
ann bindur miklar vonir við að
verði til lykta leiddir á næstu
mánuðum. Það á hins vegar áfram
að vera undir erlendum aðilum
komið, hvort ráðist verður í kís-
ilmálmverksmiðju á Reyðarfirði,
sem er fyllilega á færi íslendinga
einna að reisa og reka.
Beidni um Búr-
fellsvirkjun II
Auðvitað reynir Sverrir Her-
mannsson að kenna mér sem fyr-
irrennara sínum um þann ófarnað
sem við honum blasir. Það er
sama aðferðin og hjá Albert, þeg-
ar hann reyndi að gera Ragnar
Arnalds ábyrgan fyrir fjárlaga-
gatinu mikla fyrir ári. Staðreynd-
in er hins vegar sú, að af um 1200
gígawattstunda framleiðslu for-
gangsorku, sem bæst hefur við í
Landsvirkjunarkerfinu undanfar-
in 4—5 ár, er það aðeins Sultar-
tangastífla sem sérstök ákvörðun
var tekin um af mér sem ráðherra.
Hún var fyrst og fremst rökstudd
af Landsvirkjun sem öryggisat-
riði, en eykur við orkuframleiðslu
sem svarar til 130 gígawattstunda
á ári.
Iðnaðarráðuneytið gerði á þeim
tíma athugasemdir við tímasetn-
ingu þeirrar framkvæmdar, en
þeim var mætt með pólitísku upp-
hlaupi stjórnarandstöðu og Egg-
erts Haukdal á Alþingi í desember
1981, og í tengslum við það var um
málið fjallað af ríkisstjórn Gunn-
ars Thoroddsen.
Það segir sitt um stöðuna á
Hjörleifur Guttormsson
„Sérstaka athygli
mína vekur hvernig
ráðherrann tekur upp
hanskann fyrir forystu
Landsvirkjunar á sama
tíma og hann veitist að
Rafmagnsveitum ríkis-
ins, sem glíma við það
erfiða verkefni að koma
raforkunni til notenda i
dreifbýli.“
þessum árum og framsetningu
Landsvirkjunar, að á árinu 1982
taldi stjórn Landsvirkjunar nauð-
synlegt að koma stækkun Búr-
fellsvirkjunar með 140 megawatta
afli og 260 gígawattstunda orku-
vinnslugetu til framkvæmda
ásamt Kvíslaveitum „til þess að
brúa bilið fram til þess tíma að
Blönduvirkjun tekur til starfa",
eins og það var orðað í erindi frá
stjórninni í apríl 1982. í greinar-
gerð sem fylgdi frá Landsvirkjun
segir:
„Nauðsynlegur þáttur hinna
orkuaukandi aðgerða á Þjórsár-
svæðinu er stækkun Búrfellsvirkj-
unar og er brýnt að lagaheimild
fáist hið fyrsta. Án stækkunar
Búrfells yrði ekki svigrúm til auk-
innar stóriðju næstu sex árin,
jafnvel þótt reiknað sé með
Blönduvirkjun í árslok 1987.“
Ráðuneytið varð ekki við ósk
Landsvirkjunar um að afla heim-
ildar fyrir Búrfellsvirkjun II.
Á árinu 1983 taldi Landsvirkjun
áhættu því samfara að fresta
Blönduvirkjun fram til ársins
1988, þrátt fyrir orkuaukandi að-
gerðir á Þjórsársvæðinu og bætti
við í greinargerð (maí 1983, endur-
skoðað í sept. 1983):
„Einnig má minna á, að með
slíkri frestun yrði afhendingarör-
yggi afgangsorku veturinn
1987/’88 mjög lítið og væri nánast
loku fyir það skotið, að Kísil-
málmverksmiðja á Reyðarfirði
eða önnur ámóta verksmiðja gæti
risið fyrir þann tíma. Til viðbótar
kemur, að hættan á verulegum
áföllum vegna vatnsskorts er orð-
in allmikil á árinu 1987.“
Virkjanir og markaður
Með lögunum er raforkuver
1981 og þingsályktun um röðun
virkjanaframkvæmda 1982 tók Al-
þingi að lokum samhljóða ákvör-
ðun um röðun næstu virkjana í
landskerfinu. Það gerðist eftir
mikil átök innan þings og utan.
Með þeim ákvörðunum var mörk-
uð ný stefna í virkjanamálum
hérlendis, þar sem framkvæmdar-
öð var ákveðin til langs tíma og að
næstu tvær virkjanir fyrir lands-
kerfið yrðu utan Suðurlands, þ.e.
Blönduvirkjun og Fljóts-
dalsvirkjun. Með þessum ákvörð-
unum löggjafans var hins vegar
engu slegið föstu um framkvæm-
dahraða, sem samkvæmt eðli máls
verður að falla að þróun markað-
ar. Um það hversu vel til hafi tek-
ist, svo og um öryggiskröfur til
raforkukerfisins snýst sú umræða
sem fram hefur farið að undan-
förnu.
Þar vegast einnig á þau and-
stæðu sjónarmið er varða orku-
nýtinguna, annars vegar hin er-
lenda stóriðjustefna — orkusölu-
stefnan — sem meirihluti Sjálf-
stæðisflokksins með iðnaðarráð-
herrann í fararbroddi mælir fyrir
og hins vegar sjónarmið þeirra
sem vilja fara hægt í sakirnar í
orkufrekum iðnaði og tryggja vilja
fullt forræði íslendinga yfir þeim
fyrirtækjum, sem hér verða reist
með orkulindirnar að bakhjarli.
Útsala á raforku
Að baki hinum háværu yfirlýs-
ingum sem hafðar eru eftir iðnað-
arráðherra í blöðum þessa dagana
má skynja vonbrigði hans yfir því
skipbroti, sem orkusölustefna
Sjálfstæðisflokksins hefur beðið
að undanförnu. Samningarnir við
Alusuisse gengu ekki upp með
þeim hætti sem ríkisstjórnin gerði
sér vonir um og aðrir auðhringir
sem egnt hefur verið fyrir með
ærnum tilkostnaði hafa ekki vilj-
að bíta á fram til þessa. Stöðugt
fleiri átta sig líka á samhenginu
milli hins háa raforkuverðs til al-
mennings og atvinnufyrirtækja
hérlendis og útsölunnar á raforku
til stóriðjufyrirtækja. Það er ekki
auðvelt að hlunnfara fólk lengur
með því að bjóða erlendum auð-
hringum raforku langt undir
framleiðsluverði.
Kistulögð kosn-
ingaloforð
í kjölfar samningsins við Alu-
suisse í nóvember sl. dynja enn
yfir nýjar hækkanir frá Lands-
virkjun og öðrum orkuveitum.
Kosningaloforð Sverris Her-
mannssonar og annarra stjórnar-
liða um stórlækkun húshitunar-
kostnaðar eru nú falin á kistu-
botni og iðnaðarráðherra greinir
frá því á Alþingi, að það hafi
reynst þyngra fyrir fæti í þessum
efnum, m.a. í eigin flokki, en hann
átti von á. Það kemur líka ítrekað
fram, að samband ráðherrans við
þá þingmenn í eigin flokki, sem
helst væri stuðningur að varðandi
hagsmuni landsbyggðarinnar, er
næsta lítið. í þeim hópi eru Pálmi
Jónsson stjórnarformaður Raf-
magnsveitna ríkisins og Þorvaldur
Garðar formaður Orkuráðs.
Stenst ráðherr-
ann prófið?
Framkvæmdir í orkumálum
vega þungt í íslenskum þjóðar-
búskap og miklu skiptir að vel tak-
ist til í þeim efnum. Við höfum
talið orkulindirnar meðal verð-
mætustu auðlinda þjóðarinnar og
margt rennir stoðum undir þá
skoðun. Það verður hins vegar
ekki nema rétt sé að staðið við
hagnýtingu þeirra og landsmenn
sjálfir njóti arðsins af þeim, en
erlend fjölþjóðafyrirtæki verði
ekki allsráðandi.
Það ber að vona að Sverrir Her-
mannsson iðnaðarráðherra og sem
flestir oddvitar í landinu geti
eitthvað lært af fenginni reynslu.
Þótt ráðherrann taki sig nú til og
segi lokið þeirri „orkuveislu" sem
hefur verið draumsýn Sjálfstæðis-
flokksins um áratugi, rekst hvað á
annars horn í málflutningi hans.
Best er að bíða og sjá hvort eitt-
hvað greiðist úr þokunni sem
byrgt hefur honum sýn til þessa.
Þar eru prófin mörg framundan
og sum skammt undan. Við skul-
um vona að þá gangi betur en i
glímunni við z-una, eftirlætisbók-
staf ráðherrans.
Reykjavík, 7. febrúar 1985
Hjörleifur Guttormsson
Hjörleifur Guttormsson er alþing-
ismaóur Alþýðubandalags fyrir
A usturlandskjördæmi.