Morgunblaðið - 19.06.1985, Blaðsíða 28

28
MQRGUNBLAOIÐ, IVOÐVIKUDAGUR I&. JÚNÍ XS|8&
Menntun og star fsréttindi nota-
drýgst í baráttu fyrir jafnrétti
— segir Vigdís Finnbogadóttir forseti íslands
Það var stór áfangi í réttindabaráttu kvenna er þær fengu kosningarétt
fyrir 70 árum. Það vakti athygli víða um lönd sex áratugum síðar er konur
á íslandi lögðu niður vinnu til að leggja áherzlu á kröfur sínar um
jafnrétti og árið 1980 vakti kvennabaráttan á íslandi enn athygli um
heimsbyggðina er Vigdís Finnbogadóttir varð fyrsta konan sem kjörin var
forseti í lýðræðislegum kosningum.
Sumum hefur komið það á
óvart að smáþjóð norður við
heimsskautsbaug skuli með
þessum hætti hafa farið fyrir
öðrum þjóðum í jafnréttismálum
en að mati annarra er það ein-
mitt rökrétt afleiðing sögulegrar
hefðar. í því sambandi skal getið
ritgerðar dr. Ólafíu Einarsdótt-
ur sagnfræðings og lektors í
miðaldasögu við Hafnarháskóla
sem sagt er frá í 19. júní, nýút-
komnu blaði Kvenréttindafélags
íslands, þar sem talið er að und-
ir lok þjóðveldisaldar hafi konur
á tslandi notið meiri réttinda og
virðingar en viðast hvar annars
staðar í rómversk-kaþólskum
löndum, en í framhaldi af því er
spurt hvort ævagamlar hug-
myndir í þjóðarvitundinni hafi
leitt til þess að kona var valin
forseti á íslandi. Menn skemmtu
sér við það að forsetakosningun-
um 1980 loknum að spá i það
hvort forsetinn hefði hlotið
kosningu af því að hún var kona
eða þrátt fyrir það að hún var
kona og urðu ekki á eitt sáttir.
Að loknum fimm ára ferli í for-
setaembætti var Vigdís forseti
að því spurð hvert væri hennar
álit á þessu:
— Eg hef nú ekki velt þessu
mikið fyrir mér síðan en ég sagði
það þá að ég teldi þetta hafa orð-
ið þrátt fyrir það að ég var kona.
Ég hef ekki skipt um skoðun.
Reyndar var framboðið ekki
hugsað af minni hálfu sem liður
í réttindabaráttu kvenna en
kosningin varð það vafalaust og
auðvitað hefur það glatt mig að
geta með þessum hætti orðið að
liði í þágu jafnréttis. Annars
hefur það stundum hvarflað að
mér að forsetakjörið hafi e.t.v.
haft meira að segja fyrir konur í
Vigdís Finnbogadóttir, forseti í»
lands.
öðrum löndum. Eg verð þess oft
vör og með margvíslegum hætti
að útlendar konur líta svo á að
þetta hafi verið merkur áfangi í
réttindabaráttu kvenna í öllum
löndum. En það er eflaust rétt að
kosningaúrslitin 1980 áttu rót
sína að rekja til hinnar íslenzku
þjóðarvitundar þar sem hug-
myndir um jöfnuð og réttlæti
hafa verið ríkjandi frá alda öðli.
— Hvernig finnst þér hafa mið-
að í jafnréttismálum á undanförn-
um árum?
— I mínum huga leikur ekki
vafi á því að mikið hefur áunnizt
og þróunin er e.t.v. örari en við
gerum okkur grein fyrir. Það
kemur vfirleitt í ljós þegar frá
líður. Oþolinmæði er aflvaki í
allri réttindabaráttu en það er
nauðsynlegt að gera sér grein
fyrir því að öll þróun tekur sinn
tíma. Hugarfar manna tekur
sjaldnast stökkbreytingum og í
baráttu fyrir kvenréttindum
held ég einmitt að það sé hugar-
farið sem mestu máli skipti.
Ekki einungis hugarfar þeirra
sem eru tregir til að leiðrétta
ójöfnuð ef gengið er á hlut
þeirra, heldur í þessu sambandi
einnig og ekki síður hugarfar
kvennanna sjálfra. En því verð-
ur ekki mótmælt að afstaða
ungra kvenna nú er allt önnur en
hún var fyrir svo sem þremur
áratugum. Nú gera ungar konur
sér grein fyrir því að það skiptir
meginmáli að geta staðið á eigin
fótum, að geta verið sjálfstæður
einstaklingur og æ fleiri gera
sem betur fer sínar ráðstafanir
til að verða það, í stað þess að
halda það að hjónabandið sé hin
örugga höfn. Það var útbreidd
skoðun hér áður fyrr og ein af-
leiðingin er því miður það mis-
rétti sem enn viðgengst.
— Ég er stundum að því spurð
hvaða ráð ég eigi að gefa ungum
stúlkum sem eru að halda út í
lífið. Ráðið er þetta: Aflið ykkur
menntunar og starfsréttinda.
Það ætla ég að verði notadrýgst í
baráttunni fyrir jafnrétti. Það er
hægt að missa allt — efnaleg
verðmæti, ástvini, vinnu og allt
sem nöfnum tjáir að nefna en
eitt verður aldrei frá manni tek-
ið — hvort sem karl eða kona á í
hlut — og það er sú menntun og
reynsla sem maður hefur aflað
sér. Og einmitt þetta er það sem
gerir einstaklingnum mögulegt
að rísa undir sjálfum sér og
halda áfram hvað sem á dynur.
— ÁR
19. júní
— 70 ár
Tvær konur hafa gegnt ráðherraembætti á íslandi. Auð-
ur Auðuns, sem í dag verður gerð að heiðursfélaga Kven-
réttindafélags íslands, og Ragnhildur Helgadóttir. Við leit-
uðum álits þeirra á þróuninni undanfarin 70 ár.
Auður Auðuns
19. júní er mér minnisstæður
allt frá því ég var krakki. Ég
hlakkaði til tvegja daga á sumri,
17. og 19. júní. ísfirskar konur
gengust þá fyrir hátíðarhöldum
á „kvenréttindadaginn" á svæð-
inu þar sem tveim dögum áður
var minnst þjóðarleiðtogans
Jóns Sigurðssonar. Það var
vorhugur í íslenskum konum að
nýfengnum pólitískum réttind-
um, en varla hefur þær þá órað
fyrir því hve skelfing langt það
ætti í land að konur nýttu sér til
fulls þessi grundvallarmannrétt-
indi og enn, eftir 70 ár, er langt í
markið.
Á þessum 70 árum hefur nán-
ast orðið bylting á flestum svið-
um í íslensku þjóðfélagi. Aukin
menntun kvenna hefur vakið
þeim meira sjálfstraust og unnið
að verulegu leyti bug á þeirri
tregðu, sem hvarvetna var vart
hjá konum til að hasla sér völl í
stjórnmálalífinu. Nú gerist það
æ tíðara að konur sækist eftir að
komast á framboðslista í kosn-
ingum, þegar þær áður fyrr nán-
ast sagt streyttust á móti ef eftir
var gengið. Það var fyrir all-
mörgum árum að leiðtogi eins af
stjórnmálaflokkunum, sem sat
samtímis mér á þingi, sagðist
vera orðinn uppgefinn á öllum
þeim hryggbrotum, sem hann
fengi við leit að konum á fram-
boðslista flokksins.
Hugarfarsbreyting hefur nú
orðið og því ber að fagna. En
þrátt fyrir allt eru gömlu við-
horfin til hlutverks kynjanna í
samfélaginu býsna lífseig og þau
taka ekki stökkbreytingum. En
það er ekki eingöngu í stjórn-
málalífinu sem konur hafa átt
erfitt uppdráttar. Þrátt fyrir
jafnlaunalöggjöf er það öllum
ljóst, að í launamálum ríkir á
ótal sviðum misrétti milli kynja,
og vanmat á störfum kvenna oft
hróplegt, þar bíða stór og vafa-
laust erfið verkefni úrlausnar.
Fyrstu kvnni mín af Kvenrétt-
indafélagi Islands voru frá Lauf-
eyju Valdimarsdóttur komin, en
í mínum huga og eflaust fleiri
jafnaldra minna er nafn hennar
órofa tengt því félagi. Hún var
kvenréttindakona af lífi og sál,
m.a. gekkst hún fyrir landsfund-
um kvenna víðsvegar af landinu,
til að ræða kvenréttindamál og
stöðu kvenna. Nú er liðin nær
hálf öld síðan hún dreif mig með
sér í Þingvallaferð í boði bæjar-
stjórnar Reykjavíkur fyrir
landsfundarkonur. Síðar gekk ég
í Kvenréttindafélagið. A þeim
árum sem ég reyndi að gera
gagn í félagsstarfi var ekki allt-
af friðsamt á fundum. Hitnaði
þá stundum í kolunum, þegar
pólitísk deilumál slæddust inn í
umræður. En tímarnir breytast
og nýjar starfsaðferðir ryðja sér
til rúms. Þetta hafa forystukon-
ur í Kvenréttindafélaginu skilið.
Með langan starfsferil að baki,
bíða enn þessa virðulega mál-
svara kvenna mikil framtíðar-
verkefni í sókn íslenskra kvenna
til fullnaðs jafnræðis og jafn-
réttis.
Ragnhildur Helga-
dóttir
Hinn 19. júní 1915 staðfesti
konungur stjórnskipunarlög sem
færðu íslenzkum konum kosn-
ingarétt og kjörgengi til Alþing-
is. Réttur þessi var þó skilyrtur
á þann veg að konur innan við
fertugt máttu ekki kjósa, en á
því skilyrði átti að slaka um eitt
ár árlega unz komið væri ofan í
kosningaaldur þess tíma, sem
var 25 ár.
Þessi takmörkun er torskilin
íslandsdætrum árið 1985, en með
þessum áfanga var opin leið að
fullum sigri. Og svo mikils virði
var sú breyting, sem þarna var
gerð fyrir íslenzkar konur að
þær héldu veglega hátíð 7. júlí,
fóru prúðbúnar í fánum prýdda
skrúðgöngu á Austurvöll með
ávarpi til Alþingis, ræðuhöldum
og kaffi með kökum fyrir bæj-
arbúa í Iðnó.
í dag virðist harla ljóst að
baráttan fyrir auknum mann-
réttindum í upphafi aldarinnar
var samofin baráttunni fyrir
sjálfstæði landsins. Löggjöf sem
veitti konum sem körlum frelsi
til að afla sér hinnar beztu
menntunar, löggjöf um jafnrétti
kynja til embætta og launa í því
sambandi og löggjöf um að færa
konum og körlum jafnrétti til
áhrifa á löggjafarsamkundunni
— allt voru þetta leiðir til að
tryggja að fslendingar gætu
sjálfir og einir farið með stjórn
lands síns og notið til þess full-
tingis allra borgaranna, karla og
kvenna.
Og nú er spurt: Hvað hefur
áunnizt?
Ótrúlega faar konur voru á
þingi áratugum saman þrátt
fyrir fengin réttindi. Af ein-
hverjum ástæðum höfðum við
ekki haldið í við hinar Norður-
landaþjóðirnar. Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur jafnan sýnt
konum mestan trúnað hérlendra
stjórnmálaflokka. Skýringin
virðist augljós, því að einstakl-
ingsfrelsið er grundvöllurinn í
hugmyndafræði Sjálfstæðis-
flokksins og einstaklingsfrelsi er
jafnrétti í reynd.
Menn tala stundum um mála-
flokka kvenna. Allt frá þingtíma
Ingibjargar H. Bjarnason og
Guðrúnar Lárusdóttur virðast
mannúðar- og menningarmál
einkenna þingstörf kvenna öðr-
um málum fremur. Fer þar sam-
an áhugi kvenna sjálfra á þeim
málum, tengsl þeirra mála við
hefðbundin störf þeirra og til-
hneiging karla til að fela konum
meðferð þessara mála öðrum
málum fremur. Þetta hefur
vissulega borið jákvæðan árang-
ur og mörgum áfangasigri verið
náð. Það væri þó óraunsæi að
gera sér ekki ljóst, að menntun
og starfshefð kvenna gerir þær
ekki síður hæfar til að sinna
mörgum öðrum málaflokkum.
Þess vegna er víðtæk og alhliða
þátttaka kvenna við hlið karla í
starfi stjórnmálaflokka líkleg til
að laða fram hina beztu krafta
til starfa á þingi og í stjórn.
Konur þurfa að gæta þess að ein-
angrast ekki innan stjórnmál-
anna.
Á 70 ára afmæli hins almenna
kosningaréttar og kjörgengis
kvenna hugsum við til braut-
ryðjendanna með þakklæti; til
Þorbjargar Sveinsdóttur, Ólafíu
Jóhannsdóttur, Bríetar Bjarn-
héðinsdóttur og margra fleiri.
Án skilnings og eldmóðs þeirra
framsýnu manna, sem á þingi
sátu, hefðu þessi réttindi samt
aldrei fengizt. Orð braut-
ryðjendanna lifa enn og veita
okkur kjark. Okkar er að nýta
árangurinn af störfum þeirra og
reyna að auka áhrif kvenna. Ein-
ungis með áhrifum og þátttöku
kvenna við hlið karla fæst sönn
mynd af lýðræðinu, en það hvílir
á þeirri mannréttindahugsjón,
sem mun skila þjóðlífi okkar
fram veginn.