Morgunblaðið - 11.08.1985, Blaðsíða 4

4 B
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 11. ÁGÚST 1985
á krossgötum
Menningarmálastofnun Sameinuðu þjóðanna
hefur brugðist upphaflegu hlutverki sínu. Hún er
nú miðstöð áróðurs sem beinist gegn hagsmunum
og hugmyndum hins frjálsa heims. HöfutetöðvarUNEscoíParía
Sameinuðu þjóðirnar njóta
að líkindum meiri virðingar
á Vesturlöndum en þær eiga
skilið. Nafn samtakanna er
enn tengt þeim háleitu hug-
sjónum, sem stofnendur
þeirra höfðu að leiðarljósi,
þótt gerólík viðhorf séu nú
ríkjandi þar. Nafn Samein-
uðu þjóðanna er ennfremur
notað sem gæðastimpill á
margvíslegar hugmyndir og
framkvæmdir, og virðist þá
stundum horft framhjá því,
að þær geti verið illa grund-
aðar eða hreinlega byggðar á
sandi.
Mikið vatn hefur
runnið til sjávar
frá því Sameinuðu
þjóðunum var
komið á fót árið
1945 í því augnamiði að tryggja
mannkyni frið, öryggi, frelsi og
lýðréttindi. Lýðræðisríki voru í
miklum meirihluta í upphafi og
samþykktir Sameinuðu þjóðanna
og athafnir báru þess merki.
Smám saman fjölgaði í hópnum og
munaði þar mest um hin svo-
nefndu „nýfrjálsu ríki“ í þriðja
heiminum, sem ásamt ríkjum ar-
aba og kommúnista mynda nú
meirihluta á Allsherjarþingi SÞ
og í sérstofnunum samtakanna.
Hugmyndir þessa meirihluta um
siðferði, mannréttindi og leikregl-
ur stjórnmála eru afar frábrugðn-
ar þeim sem Vesturlandabúar að-
hyllast og reyna að fylgja í verki.
Ályktanir allsherjarþingsins
draga dám af þessu, eins og menn
ættu að kannast við úr fjölmiðl-
um. Vesturlöndum, einkum
Bandaríkjunum, er kennt um flest
það sem aflaga fer í heiminum.
Harðstjórar þriðja heimsins, olíu-
furstar arabalanda og leiðtogar
kommúnistaríkjanna virðast hins
vegar yfir gagnrýni hafnir.
Það er kannski táknrænt fyrir
umskiptin, sem orðið hafa, og það
tvöfalda siðgæði sem nú er við lýði
á vettvangi Sameinuðu þjóðanna,
að þegar Idi Amin, einvaldur Ug-
anda, ávarpaði allsherjarþingið
haustið 1975 stóðu þingfulltrúar á
fætur og fögnuðu ræðu hans með
langvinnu lófataki. Amin, sem þá
var á „hátindi" böðulsferils síns,
hafði hvatt til þess í ræðunni, aö
ísraelum yrði vikið úr Sameinuðu
þjóðunum og ríki þeirra upprætt,
sem jafngilti tillögu um þjóðar-
morð. Eitt nýjasta dæmið um sið-
blinduna, sem meirihluti fulltrúa
á allsherjarþinginu virðist sleg-
inn, er samþykktin þar í vor, að
verja jafnvirði þriggja milljarða
íslenskra króna til að byggja
ráðstefnuhöll fyrir marxista-
stjórnina í Addis Ababa í Eþíópíu
á sama tíma og þjóðin er að
hrynja niður úr hungri.
Leið UNESCO
til ánauðar
Á vegum Sameinuðu þjóðanna
starfa, sem alkunna er, nokkrar
sérstofnanir og hafa sumar þeirra
unnið ágæt verk og gera raunar
enn. Ég hef t.d. í huga Barnahjálp-
ina (UNICEF), Flóttamannastofn-
unina (UNCHR) og Matvæla- og
landbúnaðarstofnunina (FAO).
Um sumar aðrar sérstofnanir SÞ,
svo sem Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unina (WHO), hef ég meiri efa-
semdir. Sú deild SÞ, sem umdeild-
ust er og mest hefur verið í
sviðsljósinu aö undanförnu, er
Menningarmálastofnunin (UN-
ESCO) og um hana ætla ég að
ræða hér á eftir.
Það voru 20 vestræn lýðræðis-
ríki, sem settu UNESCO á stofn í
nóvember 1946. Skammstöfunin
stendur fyrir Mennta-, vísinda- og
menningarmálastofnun Samein-
uðu þjóðanna, en hið opinbera
heiti hennar hér á landi frá því
íslendingar gerðust aöilar árið
1964 hefur verið Menningarmála-
stofnun SÞ. Réttnefnið gefur svo-
litla vísbendingu um þau markmið
sem stofnuninni voru sett í upp-
hafi: að efla frið, frelsi, réttlæti,
öryggi og framfarir með aukinni
menntun og menningu. Alkunna
er, að menn leggja ólíkan skilning
í hugtök eins og „friður", „frelsi"
og „réttlæti“, en það kom ekki að
sök í upphafi því þær þjóðir sem
stofnuðu UNESCO deildu svipaðri
menningararfleifð og áþekkum
hugmyndum um grundvallaratriði
stjórnmála.
Á fyrstu árum UNESCO beind-
ist starfsemin einkum að baráttu
gegn ólæsi, margvíslegum vísinda-
rannsóknum, varðveislu forn-
minja og menningartengslum
þjóða heims. Er óhætt að segja að
þar hafi mörgu Grettistakinu ver-
ið lyft. Þetta breyttist hins vegar
smám saman þegar kommúnista-
ríkin og „nýfrjálsu ríkin“ í þriðja
heiminum fengu aðild að stofnun-
inni, náðu meirihluta og fóru af
alvöru að beita sér á vettvangi
hennar. Umræðuefni og verkefni
UNESCO tóku stakkaskiptum og
pólitík var skipað i öndvegi.
Raunhæf úrlausnarefni, sem eng-
inn ágreiningur þurfti að vera um,
viku fyrir málfundum og þingum
um hápólitísk deiluefni. Tísku-
kenningum alls kyns grillufang-
ara á vinstri væng stjórnmála var
óspart hampaö.
Af margvíslegum ástæðum var
viðnám vestrænna fulltrúa hjá
UNESCO við þeim breytingum,
sem þar urðu, ákaflega lítið. Ein
skýringin er einfaldlega sú, að
borgaralegir stjórnmálamenn á
Vesturlöndum töldu starf á vett-
vangi stofnunarinnar alls ekki
mikilvægt. Fulltrúar þeirra á
þingum UNESCO voru yfirleitt
lágtsettir ráðuneytismenn eða sú
tegund þreyttra embættismanna,
sem umfram allt kýs að hlutirnir
séu réttir og sléttir og sættir sig
endalaust við málamiðlanir og til-
slakanir, en áttar sig ekki á því
hverjar afleiðingarnar geta orðið.
Hinn nýi meirihluti hefur lfka
fengið drjúgan stuðning frá
mönnum, sem beinna hagsmuna
hafa að gæta (fjárhagslegra og
pólitískra) og kjósa því óbreytt
ástand. Þar má nefna styrkþega
UNESCO, starfsmenn og ýmsa þá,
sem tengjast starfi og ráðstefnum
stofnunarinnar.
Uppreisn Banda-
ríkjamanna
Það er líklega einkum fyrir
áhrif „hægri bylgjunnar" svo-
nefndu á Vesturlöndum, að hin
vafasama starfsemi Menningar-
málastofnunarinnar komst í
sviðsljósið. Grein Chester F. Finn
„How to Lose the War of Ideas"
(Hvernig tapa á hugmyndabarátt-
unni) í tímaritinu Commentary í
ágúst 1983 réð væntanlega úrslit-
um um þá ákvörðun Bandaríkj-
astjórnar, að hætta aðild að UN-
ESCO frá og með síðustu áramót-
um. í greininni leiddi Finn að því
skýr rök, að stofnunin hefði
brugðist upphaflegum markmið-
um sínum og væri orðin miðstöð
áróðurs, sem beindist gegn hags-
munum og hugmyndum hins
frjálsa heims. Bandaríkjamenn
höfðu staðið undir fjórðungi af út-
gjöldum UNESCO, en starfsmenn
hennar og ráðstefnuskrafarar
eyddu samt mestu púðri í að ráð-
ast á stefnu Bandarfkjamanna og
stjórnmálahugmyndir þeirra (sem
stofnunin hafði raunar verið sett á
legg til að efla).
Gagnrýni sú, sem Bandaríkja-
menn og aðrir hafa beint að UN-
ESCO, lýtur að mörgum þáttum
og hér er ekki rúm til að víkja að
nema örfáum mikilvægum atrið-
um. í fyrsta lagi er það gagnrýnt
hversu pólitiskt allt starf stofnun-
arinnar er orðið og hversu skipu-
lega hún virðist beita sér gegn
grundvallarhugmyndum Vestur-
landabúa og þjóðskipulagi okkar.
Þetta birtist m.a. í hugtakanotk-
un. f stað „mannréttinda" er t.d.
farið að tala um „alþýðuréttindi"
á vettvangi UNESCO. (Sjá menn
ekki í hendi sér hvað það merkir?
Hér er auðvitað á ferðinni sami
greinarmunurinn og sums staðar
er gerður á „lýðræði" annars veg-
ar og „alþýðulýðræði" hins vegar.)
Og þetta birtist líka í tillögum
UNESCO um „nýtt alþjóðlegt
efnahagsskipulag" og „nýskipan
fjölmiðlunar í heiminum", sem
vikið verður að hér á eftir.
f annan staö hefur því verið
haldið fram með sterkum rökum,
að fjármál stofnunarinnar séu í
óreiðu. Skýringar hafa ekki feng-
ist á ýmsu í reikningunum og í
álitsgerð Bókhaldsstofu Banda-
ríkjaþings (GAO) um þetta efni
eru jafnvel leiddar líkur að stór-
felldu misferli. Þá hafa skipulag
og stjórn UNESCO sætt harðri
gagnrýni og beinist hún ekki síst‘
að framkvæmdastjóranum, Seneg-
almanninum Amadou Mahtar
M’Bow, sem þykir stjórna eins og
geðþóttafullur einvaldur. f fjórða
lagi hefur það verið fundið UN-
ESCO til foráttu, að ráðstefnur og
„pappírsframleiðsla" skipa önd-;
vegi í starfseminni. Af þessum
sökum álíta margir, að starf
skriffinna stofnunarinnar í París
gangi út á fátt annað en að semja
skýrslur um hugðarefni sín og
hleypidóma og senda á næsta borð
eða mynda um þau starfshópa og
nefndir. Ég held að þetta sé j
kannski ekki tóm ímyndun, en..
ástæða er til að vara við þeirri
skoðun, að UNESCO sé aðeins
pappírstígrisdýr. Stefnuyfirlýs-
ingar UNESCO um fjölmiðlun eru
t.d. annað og meira en pappírs-,,
gagn. ;v
&
Ritskoðunarstefnan
Það voru einmitt tillögur UN-.
ESCO um „nýskipan fjölmiðlunar"
eða „nýja alþjóðlega upplýsinga-
miðlun", sem opnuðu augu manna
fyrir því sem var að gerast innan
stofnunarinnar. Fulltrúar þriðja
heimsins höfðu lengi kvartað yfir
því, að fjölmiðlar á Vesturlöndum
flyttu eintóm ótíðindi þaðan og
fréttirnar væru að auki litaðar,
„gildismati" Vesturlandabúa. Þein >
vildu að „fólkið" í þriðja heimin-
um — og þá er að sjálfsögðu átt
við stjórnvöld — hefði íhlutunar-
rétt um það, sem skrifað væri.