Morgunblaðið - 15.09.1985, Blaðsíða 43

MORGUNBLADIÐ, SUNNUDAGUR 15. SEPTEMBER 1985
B 43
APAR í FRÉTTUM
Tamarínar
Fjöldi fræðimanna, líffræð-
ingar, mannfræðingar, atferl-
isfræðingar, auk allra þeirra sem
finnst einfaldlega gaman að horfa,
fylgjast mjög nákvæmlega með
öllu atferli dýrategunda eða
manna í frumstæðum þjóðfélög-
um, jafnvel í nútímasamfélögum.
Sífellt eru menn að komast að
nýrri vitneskju um dýr og menn, í
hverju munurinn sé fólginn, hvort
dýr hugsi og hvernig þau geri það,
hvaða reglur dýr hafi sín á milli
og svo mætti lengi telja. Einnig
eykst vitneskjan um okkur sjálf,
hvernig við hugsum og hvers-
vegna.
Þegar menn rannsaka dýra-
samfélög láta þeir gjarnan leiða
sig á villigötur með því að bera
hegðunarmynstrið sifellt saman
við sína eigin reynslu úr mann-
heimum. Þannig er oft komist að
niðurstöðum sem reynast alrang-
ar þegar betur er að gáð. Dýr hafa
oft merkilega flóknar umgengn-
isreglur í samfélögum sínum eða
ættflokkum, og þótt það sé oftar
svo að reglurnar séu á einhvern
hátt heimfæranlegar upp á mann-
fólkið, er það alls ekki alltaf.
í langsamlega flestum ef ekki
öllum samfélögum manna eru
karlarnir valdameiri en konurnar,
þeir skipuleggja og ákveða, kon-
urnar gæta bús og barna og
beygja sig að mestu undir vilja
karlanna. Vissulega breytist þessi
skipting, eftir því sem maðurinn
verður vitrari, en það má segja að
hún sé sterk hefð. Einnig þykir
einkvæni og einveri eðlilegast. Að
vísu er fjölkvæni víða tiðkað, en
fjölveri þekkist vart. Svona má
lengi telja. Vísindamenn eiga oft
erfitt með að láta hefðir af þessu
tagi lönd og leið svo oft verða
ályktanirnar sem dregnar eru af
atferli dýra ekki nógu vísinda-
legar. En þetta er auðvitað ekki
algilt, mörgum tekst að gera sér
skýrar myndir af lögum og reglum
dýrasamfélaga, og það er vel; við
getum eflaust lært mikið á því að
fylgjast með dýrunum, því þrátt
fyrir allar geimskutlurnar og tölv-
urnar, virðumst við mennirnir
standa sumum dýrum langt að
baki hvað raunverulegar gáfur
snertir.
Lengst inni í frumskógum
Suður-Ameríku býr apategund
sem nefnd er tamarín. Tamarín-
arnir eru ein tegund prímata eða
fremdardýra, eins og maðurinn.
Paul Garber er bandarískur
fremdardýrafræðingur sem eyðir
árlega löngum tíma í frumskógin-
um til að rannsaka þessi dýr.
Hann hefur komist að ýmsu
merkilegu um þá sem ekki var vit-
að áður, þótt tamarínarnir hafi
lengi talist sérstæð dýr og því
nokkuð verið rannsakaðir.
Lengi vel var álitið að tamarín-
ar stunduðu einkvæni. Það sem
þótti sérstæðast við þá var að
karlarnir sáu fyrst og fremst um
uppeldi unganna, mæðurnar
skipta sér ekkert af þvf. En kven-
dýrið virðist hafa öllu meiri völd
innan tamarínahópsins en álitið
var. Nú hefur Paul þessi Garber
til dæmis komist að því að fjölveri
er sambýlisform þeirra.
Tamarínar ferðast um frum-
skóginn í hópum, 6 til 8 apar I
hverjum hópi. Kvnjaskipting er
nokkurn veginn jöfn, en hinsvegar
er aðeins eitt kvendýr, alfa-
kvendýr svokallað, frjótt. Frjóa
dýrinu tekst einhvernveginn að
bæla frjósemi hinna kvendýranna
í hópnum, og parar sig svo við öll
karldýrin eftir hentisemi.
Þetta hefur leitt huga visinda-
manna að tengslum milli atferlis
dýranna og lífefnaferla I skrokk-
um þeirra. Þótt alfa-kvendið í
hópnum virðist ekki gegna neinni
foringjastöðu, hefur það greini-
lega áhrif á öll hin dýrin, líklega
með því að hafa á einhvern ókunn-
an hátt áhrif á efnaskipti þeirra.
Þannig hefur það til dæmis komið
í ljós að karldýrin hafa fimm sinn-
um meira af efninu prolactin í
skrokknum en eðlilegt er, meðan
þau hafa uppeldi ungviðisins með
höndum.
Tengsl milli atferlis og efna-
skipta gætu gegnt mikilvægara
hlutverki meðal manna en talið
hefur verið, þó ekki sé vitað á
hvern hátt. Því er Ijóst að með
aukinni þekkingu gætum við þurft
að endurskoða að verulegu leyti
þær skoðanir sem við höfum á því
hvaða munur sé raunverulega á
körlum og konum og hvað valdi
honum.
V Vestfrost
FRYSTIKISTUR
eru DÖNSK gceóavara
5?^

LÍTRAR 201 271 396 506
BREIDD cm 72 92 126 156
DYPT cm án HANDFANGS: 65 65 65 65
HÆð cm 85 85 85 85
FRYSTIAFKÖST pr SÓLARHRING kg. 15 23 30 30
ORKUNOTKUN pr. SÓLARHRING kWh 1,2 1,4 1,6 1,9
201 Itr.
271 Itr.
396 Itr.
506 Itr.
19.295.00
21.149.00
23.978.00
27.641.00
VESTFROST frystikisturnar eru búnar
hinum viðurkenndu Danfoss frysti-
kerfum.
Hverri VESTFROST frystikistu fylgja
1-2 geymslukörfur. Aukakörfur fáan-
legar á hagstæðu verði.
VESTFROST frystikisturnar eru allar
búnar sérstöku hraðfrystihólfi og
einnig má læsa kistunum. Innrabyrði
er úr rafgalvanhúðuðu stáli með inn-
brenndu lakki.
VESTFROST verksmiðjurnar í Esbjerg
er ein af stærstu verksmiðjum sinnar
tegundar á Norðurlöndum.
Síðumúla 32 Sími 38000
Afsláttarverö vegna smávægilegra útlitsgalla
Langar þig
að starfa í
hjálparsveit?
Hjálparsveit skáta í Kópavogi er ung sveit í
örum vexti. Innan skamms hefjum við
nýliðaþjálfun og efnum því til kynningar-
fundar fimmtudaginn 19. september í
Félagsheimili Kópavogs, 2. haeð, kl. 20.00.
Viö leitum að fólki frá 17 ára aldri sem hefur
áhuga á björgunarstörfum hvar sem er og
hvenær sem er. Fólki sem er tilbúið að leggja
á sig mikla vinnu við margvísleg störf.
Allir sem áhuga hafa og vilja kynna sér málið
ættu að koma á kynningarfundinn. Par verður
gerð grein fyrir starfinu í máli og myndum.
Áskriftarsíminn er 83033
Sr
<

orsð