Morgunblaðið - 26.01.1986, Blaðsíða 56

56
MORGUNBLÁÐIÐ, SUNNUD AGUR26. JANÚAR1986
Svíþjóð
ógnað
UNDIR lok júlí sl., í þann mund sem 10 ára afmælisfundur Helsinki-samþykktarinnar var að hefjast
og þegar nokkrar vikur voru til þingkosninga í Sviþjóð, birti Svenska Dagbladet, eitt virtasta
dagblað landsins, yfirlit yfir þær hættur, sem að Svíum steðja f rá Sovétmönnum. Tveir blaðamenn,
Lars Christiansen og Roger Magnegárd, tóku þetta efni saman fyrir Svenska Dagbladet. Þeir
studdust meðal annars við leynilegar trúnaðarskýrslur sænsku öryggislögreglunnar. Sænska
ríkisstjórnin undir forystu Olofs Palme, forsætisráðherra, hefur hallmælt þessum skrifum blaðsins.
Yfirmenn sænska hersins hafa lýst því, að birting SvD á leyndarskjölum hafi valdið sænskum
öryggishagsmunum miklu tjóni. Sænska dómsmálaráðuneytið hefur ekki getað komist að þvi,
hveijir veittu blaðamönnum SvD upplýsingar um efni trúnaðarskjalanna. Vill ráðuneytið að blaðið
verði ákært vegna þessa máls. Morgunblaðið birtir hér í endursögn það, sem Svenska Dagbladet
hafði um þessi mál að segja 28. júlí síðastliðinn.
Leymskýrslur spá auknum
aðgerðum Sovétríkjanna
í skýrslu sænsku kafbátsnefndarinnar voru birtar teikningar af dvergkafbát og móðurkafbát, sem
t.d. varð vart við í Hors-flóa. Teknar hafa verið margar ljósmyndir af beltaförum dvergkafbátanna
AP/Slmamynd
Sovétríkin leggja síaukna
áherzlu á að auka á laun póli-
tísk áhrif sín í vestrænum lýð-
5 æðisríkjum. Beita þau til þess
kerfisbundnum og vel skipu-
lögðum aðferðum. Vestrænum
gagnnjósnastofnunum og ör-
yggisþjónustum er þetta full
ljóst. Endu að síður er mjög
erfítt að veijast þessum aðgerð-
um og koma upp um þær.
Hér er um að ræða þá hlið
pólitískrar sóknar Sovétríkjanna
gegn umheiminum sem nefnd
hefur verið „undirróðurs aðgerð-
ir“, og Svíar hafa ekki farið var-
hluta af.
Vegna upplýsinga sem sænska
leyni- ogöryggisþjónustan hefur
safnað er nú unnt að sýna fram
á það hvemig þessi undirróðurs-
starfsemi er skipulögð, og hvaða
brögðum og aðferðum er beitt.
í leynilegri samantekt sænsku
leyniþjónustunnar erþessi undir-
róðursstarfsemi skilgreind á eftir-
farandi hátt:
Undirróður er
starfsemi sem
ógnar öryggi
landsins án
þess að gripið
sé til hemað-
araðgerða, og
miðar endanlega að því að koll-
steypa stjómskipun okkar eða gera
ríkið háð erlendu vaidi.“ í sömu
samantekt er eftirfarandi slegið
fostu „þess sjást nú glögg merki
að Sovétríkin telja undirróður mikil-
vægari en fyrr, og líta á hann sem
sérlega mikilvægan þátt í utanríkis-
°g öiyggismálum sínum.“
Aðferðirnar
Meginþættimir í undirróðrinum
eru aðferðir, sem nefndar hafa verið
_í„virkar aðgerðir". Tilgangur þeirra
er að stuðla að pólitískri þróun sem
er Sovétríkjunum hagstæð. Til að
ná þeim tilgangi sínum beita Sovét-
ríkin eftirfarandi úrræðum og að-
ferðum:
+ Starfsemi KGB-foringja og
annarra embættismanna í
skrifstofum og sendiráðum
Sovétríkjanna erlendis.
+ Beiting útsendara í ábyrgðar-
stöðum.
+ Hagnýting alþjóðlegra sam-
taka, sem em skálkaskjól fyrir
starfsemi í þágu Sovétríkj-
anna.
+ Dreifing rangra upplýsinga og
sögusagna.
+ Leynilegar sendistöðvar.
+ Efnahagsaðgerðir.
+ Hemaðaraðgerðir.
Venjulegur sovézkur áróður
fellur ekki undir „virkar að-
gerðir". Hinsvegar er náið
samstarf milli þeirrar stofnun-
ar annars vegar sem skipu-
leggur og framkvæmir virku
aðgerðirnar og opinberu áróð-
ursstofnananna hins vegar.
Til þeirra teljast Moskvuút-
varpið, Radio Moskva, og út-
varpsstöðin sem kennir sig við
„frið og framfarir", en hún er
enn herskárri í pólitískum
áróðri. Síðamefnda útvarps-
stöðin er sögð vera „rödd
almenningsálitsins", en hefur
aðsetur í stöðvum Radio
Moskva. Til áróðursstofnan-
anna teljast einnig opinberu
fréttastofumar Tass og APN
(Novosti). Sama samband er
á milli þeirra og útvarpsstöð-
vanna tveggja.
Um þetta samband milli
stofnananna segir í skýrslu
frá sænsku leyniþjónustunni:
„Samvinnan milli stofnan-
anna, sem stjóma virkum
aðgerðum annarsvegar, og
áróðursstofnananna hins veg-
ar er svo náið, að erfitt er að
draga þar mörk á milli. . . Þar
er um að ræða nána samvinnu
í opinberum og leynilegum
aðgerðum."
Að kaupa áhrif
Útsendarar í áhrifastöðum sem
fylgja Sovétríkjunum að málum og
vinna fyrir þau gegna mikilvægum
hlutverkum við framkvæmd virkra
aðgerða. Þetta eru menn sem vísvit-
andi og gegn einhverskonar þókn-
un, beita áhrifum sínum til að stuðla
að framgangi ákvarðana og skoð-
ana sem eru hagstæðar Sovétríkj-
unum.
I greinargerð frá sænsku leyni-
þjónustunni um virkar aðgerðir
kemureftirfarandi fram:
„Lögmætir fulltrúar KGB á
staðnum (með öðrum orðum yfir-
menn úr KGB sem búsettir eru
í viðkomandi landi undir löglegu
yfírskini, til dæmis sem sendifull-
trúar, viðskiptafulltrúar ofl.) sjá
um að ráða og stjóma þessum
mönnum. Sumir KGB-foringj-
anna hafa það verkefni að efla
vinsamleg sambönd við blaða-
menn, rithöfunda, stjómmála-
menn og aðra, sem stöðu sinnar
vegna geta haft stefnumótandi
áhrif í landi sínu.“
Það er vissulega erfítt fyrir ör-
yggislögregluna að koma upp um
starfsemi þessara áhrifamanna í
þágu Sovétríkjanna eða hindra
hana, þar sem þeir nota sér og
skýla sér bak við mál- og ritfrelsi
íbúa Vesturlanda. í Svíþjóð og flest-
um öðrum vestrænum lýðræðisríkj-
um eru engin lög, sem unnt er að
beita gegn þessari starfsemi út-
sendara í áhrifastöðum.
Danmörk og Noregnr
í Danmörku tókst þó öryggislög-
reglunni árið 1981 að koma upp
um þekkta danska rithöfundinn
Ame Herlöv Petersen, sem hafði
um margra ára skeið beitt áhrifum
sínum í þágu Sovétríkjanna.
Danska öryggisþjónustan gat sýnt
fram á, að Petersen hafði, sam-
kvæmt fyrirmælum frá Moskvu,
skrifað blaðagreinar og lesenda-
bréf, sem ætlað var að hafa áhrif
á almenningsálitið, Sovétríkjunum
í hag. Sovéskir stjómendur hans
fengu honum meðal annars það
verkefni að koma af stað baráttu
fyrir kjamorkuvopnalausu svæði á
Norðurlöndum.
Sú barátta hans bar meðal ann-
ars þann árangur, að birt var aug-
lýsing með undirskriftum um 150
manns, þeirra á meðal margra
helztu menningarfrömuða Dan-
merkur, þar sem hvatt var til þess
að Norðurlöndin yrðu kjamorku-
vopnalaus. Petersen gaf einnig út,
samkvæmt fyrirmælum frá
Moskvu, áróðursbækling gegn
Margaret Thatcher forsætisráð-
herra Bretlands. Texti bæklingsins
kom frá sovézka sendiráðinu. Pet-
ersen fékk fulla greiðslu frá Sovét-
ríkjunum fyrir þessa iðju sína.
Engin ákæra var hinsvegar gefin
útgegnhonum.
Sænska öryggisþjónustan bendir
á að fara verði að öllu með gát,
þegar verið er að rannsaka starf-
semi útsendara í áhrifastöðum á
vegum Sovétríkjanna, því ella eigi
öryggislögreglan á hættu að vera
sökuð um skoðanaofsóknir eða fyrir
að virða ekki málfrelsið.
Norski stjómarerindrekinn Ame
Treholt, sem nú hefur verið dæmdur
fyrir njósnir, var talinn hafa verið
einn þessara útsendara í þjónustu
Sovétríkjanna. Hann er sagður hafa
beitt áhrifum sínum og stuðlað að
því að flokkur norskra jafnaðar-
manna lýsti stuðningi við kjam-
orkuvopnalaust svæði á Norður-
löndum. En það var ekki fyrir þá
starfsemi, sem hann hlaut dóm,
heldur beinar njósnir, sem var
auðveldara að sanna. Sýna þessi
dæmi hve erfítt getur verið í vest-
rænum lýðræðisríkjum að hafa
hendur í hári þeirra útsendara sem
starfa í þágu Sovétríkjanna.
Skálkaskjólin
Annar liður í aðgerðum Sovét-
ríkjanna felst í starfsemi þrettán