Morgunblaðið - 14.11.1986, Blaðsíða 42

42
MORGUNBLAÐIÐ, FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 1986
Jón Þ. Árnason:
— Lífríki og lífshættir CXV.
Spurningin er: Getur hugsast, að hagvaxtar-
trúuðum hafí aldrei borist fregnir af lögmáli
þverrandi afraksturs?
í næstliðinn röskan aldarþriðjung
hefír flöldi menntaðs greindar-
fólks velt fyrir sér, hvort komizt
verði hjá, að mannkynið muni
hafa gengið af náttúruríki jarðar
aldauða árið 2000. Og þar með
vitanlega sjáifu sér. Tilefni slíkra
heilabrota eru langt frá að vera
gripin ofan af þekju, heldur liggja
við hvers manns fætur. Niður-
stöðu er leitað af kappi. Til þessa
með dapurlegum árangri, vægast
sagt, og á einskis færi að gefa
traustvekjandi svar.
Þvert á móti. Allar rökstuddar
álitsgerðir eru á þann veg, að ald-
arlokum verði ekki náð án hnatt-
feðmra stórslysa. Sumar ganga
jafnvel svo langt, að telja einsýnt,
að framtfð yrði að baki áður en
árið 2000 rynni upp. Gefín for-
senda er þá sú, að vélatilbeiðsla
og hagvaxtarórar, og af þeim
sprottnar eyðslufysnir - alltaf
ranglega kallaðar kjarabætur
„hinna lægstlaunuðu" - haldi ekki
laushentari tökum á lýðnum en
nú og lengi undanfarið.
EF...
Horfur á að faðmlögum linni
virðast fátæklegar. Lffsseigla
lyginnar er með ólfkindum, enda
trúgimi múgsins takmarkalaus.
Með því að sköpunarverkið hef-
ir gætt og prýtt sérhverja heil-
brigða manneskju trúnni á lífíð
fyrir dauðann, eiginlega lagt
henni þá skyldu á herðar, ber
henni að varðveita þá eigind sína
á meðan þróttur endist til að
tyggja smérið. Eða, eins og hinn
aðsópsmikli siðabótakappi og eit-
ilharði gyðingahatari, Martin
Luther (1483-1546), höfundur
bókarinnar „Von den Jiiden und
ihren Liigen", er sagður hafa
komizt að orði:
„Og þótt ég væri viss um, að
heimurinn færist á morgun, þá
myndi ég samt sem áður gróð-
ursetja litla eplatréð mitt í
dag.“
Hann sagðigróðursetja. Hag-
vaxtarapi 20. aldar segirgróður-
eyða, og lætur ekki sitja við orðið
eitt. Engum getur dulizt, hvemig
nú er blandið í stríði gróðureyð-
ingar gegn gróðureetningu. Á
öllum vígstöðvum. Úrslit virðast
ráðin.
Nema EF:
1) EF tekst að uppræta bá-
biljubabl markaðsmanna og
marxista um allsgnægtaríkið, fyr-
irhafnarlítið sælulíf, og aðrar
svipaðar draumsýnir landeyðunn-
ar, 2) EF tekst að beizla áskapað,
mannlegt árásareðli til baráttu
gegn tortímingaröflum, 3) EF
tekst að iífga þor og þrek múgs
og manna til að horfast í augu
við hinar ógnvekjandi skelfíngar,
sem af ríkjandi lífsháttum leiða,
í stað þess að ana með lokuð augu
út á heljarþröm, 4) EF tekst að
sannfæra íjöldann, með góðu eða
illu, um að frumskilyrði velfamað-
ar verði ávallt að „með vísindum
alþjóð eflist til dáða,“ sem velti
ætíð á því, að „það æðra því lægra
skal ráða,“ 5) EF tekst að svipta
stéttabaráttu- og sérhagsmuna-
samtök öllum beinum áhrifum á
stjómmál, 6) EF tekst að beita
afli huga og handa að varðveizlu
náttúruauðæva jarðar og vitur-
legri nýtingu þeirra, og - umfram
allt annað - 7) EF tekst að rækta
fordómalaus siðalögmál, reist á
þjónustu og hlýðni við náttúrulög-
málin.
EF þetta allt gengur eftir, þá
og því aðeins er raunhæft að bú-
ast við, að hinum hugdjörfu og
hraustu, heiðarlegu og hyggnu
auðnist að njóta sólar árið 2000.
Afgangurinn hlýtur að verða að
una nærgætni og góðvild hinna
hæfari þar eftir sem þangað til,
nema sá hluti afgangsins, sem
réttast er að loka inni eða láta
liggja kyrran, þar sem hann flæk-
ist ekki fyrir. Reynslan hefír
nógsamlega kennt, að á mannúð-
arslepju þrífst ekkert nema fyrir-
greiðsluþursar og þróunarprestar.
Niðjamorð
Eins og af framanrituðu verður
auðskilið, liggja gríðarlegri pant-
anir naumast fyrir. Öll þessi stóru
og mörgu EF hljóta að geta talizt
formerki fáránleikans í spegli
tíðarandans. Sízt hvarflar að mér,
að þær fáist afgreiddar í einu lagi
af fíjálsum vilja í þjóðfélögum
manndýrkunar, og því náttúru-
Qandskapar. Aðalástæða þess að
ég hefí rispað þær hér upp á sama
lista, er sú, að ég hefí ekki rékizt
á neitt vizkulegra.
Þetta eru allt „gömul íhaldsúr-
ræði“, og má því nærri geta um,
hvort auðvelt muni reynast að
koma þeim til skila í gegnum rúm-
lega 2ja tommu þykkt hattstæði
kynslóðar, sem heldur að hraðari
peningavelta og aukið peninga-
magn í umferð sé eina ráðið til
þess að komizt verði inn fyrir hlið
hamingjunnar.
Á þessum forsendum hlýtur
rökrétt svar við spumingunni,
hvort manneskjan geti gert sér
vonir um lífvænlega framtíð, að
verða: Sennilega ekki. Eða réttar
orðað: Framtíð mannkyns og til-
ccrx tfyg. -f 2-'f‘2-íp
e ^ (æ+(p) r IV er-í-o<
É r I ***■'&*■ ^p<
Alþýðleg kjarabótaformúla
„Alveg æði, félagi! Nú höfum við endanlega sannað, að því fleiri
peninga, sem launþegar fá, ogþvi lægra sem vöruverðið er, þeim
mun meira kaupa þeir.“
Ofan úr skýjum,
niður á jörð
Ottaleg 10.000.000.000 Óbrigðult
aldamót eftir 65 ár úrræði
vistarvettvangs þess getur orðið
með margvíslegu móti, en þó eru
þeir líklegustu hryllilegrar nátt-
úru.
Eða segir ekki ensk/bandaríska
stórskáldið og rithöfundurinn,
T.S. Eliot (1885-1965), í „Four
Quarters":
„/ upphafí mínu á skapadægur
mitt rætur
Þrátt fyrir það og þrátt fyrir
allt: Lærdómur Martin Luthers
virðist vera eina ráðið, þó að ekki
væri af öðru en því, að það undir-
strikar það, sem allir ættu alltaf
að hafa hugfast, nefnilega, að
undanhald býður uppgjöf heim,
og uppgjöf er oftast dauði.
Núlifandi kynslóðir áttu byggi-
legri og blómlegri jörð að fagna
við fæðingu. Ástæða þess var
einkum sú, að allar gengnar kyn-
slóðir, allt frá því að fyrstu
mannverumar stungu niður fæti
og fram að hagvaxtarátrúnaði,
höfðu lifað af „vöxtunum", sem
höfuðstóllinn, hin lifandi náttúra
gaf viðstöðulaust og ríkulega af
sér. Kynslóð hagvaxtaraldar er
fyrsta kynslóð allrar hinnar
löngu og ströngu mannkyns-
vegferðar á jörðinni, sem telur
sér slíka skipan ósamboðna.
En mergð tegundarinnar ein
og sér gerir að verkum, að óhugs-
andi er að halda núverandi
eyðslumætti uppi í krafti náttúr-
legrar nýsköpunar. Undir foiystu
sérfræðinga hagsmunalífsins og
skoðanalausra „stjómmála-
manna", sem hamast við að naga
sjálfan höfuðstólinn niður fyrir
neðstu hellur, stefnir hraðfara í
glötun. Enginn atvinnulýðræðis-
maður, verkalýðsbraskari eða
hagræðingarmeistari, enginn
marxisti eða markaðsmaður virð-
ist kæra sig hætishót um, að með
slíkum fautahætti er verið að eyði-
leggja skilyrði til framleiðslu á
ókomnum árum, er verið að svipta
arftakana lífsmöguleikum. Að
þannig - eins og þýzki tauga- og
geðsjúkdómaprófessorinn Hoimar
von Ditfurth hefír eftir ónafn-
greindum frönskum líffræðingi -
„bemm við okkur að viða að
myrða afkomendur okkar".
Þama er óneitanlega bæði af-
dráttarlaust og markvisst að orði
komizt, og ættu þessi ummæli að
geta vakið til umhugsunar um,
hvemig ungmenni framtíðarinnar
gætu staðið undir kostnaði við
framfærslu þeirra, er þannig hafa
staðið að verkum. Ekki þarf að
búast við að elliiðnaðurinn láti
standa á kröfugerðum, ef dæma
má af fenginni reynslu.
Hæpið er að staðhæfa, að allar
ógnir í framtíðinni séu eingöngu
afleiðing þess, að jörðinni hafi
verið eða sé ofboðið með alltof
miklum fjölda fólks. Kjamorku-,
eiturefna- og/eða sýkla-stríð
næstu daga eða ár gætu t.d. ekki
verið afleiðing ofíjölgunar. En þar
með býst ég líka við, að tortíming-
arhættur jarðríkis, sem ekki
mætti rekja til ofmergðar fólks í
heiminum, séu fulltaldar. Enda
þótt þessu sé þannig varið, er
vissulega enginn hörgull samt, og
verður undantekningin því að telj-
ast fremur léleg huggun.
Staðreynd verður þess vegna
eftir sem áður, að ofurfarg
heimtufrekra líkama er orðið
meira en reikistjaman Jörð fær
borið og brauðfætt, þolað og
þreyð. Ekkert vaxtaríyrirbæri,
sem þvingar jarðarbúa að ýtrustu
mörkum, ber í sér sýnilegri hættu
en vöxtur og umsvif þeirra sjálfra.
Önnur staðreynd
Staðreynd er ennfremur, að
offjölgunin er afleiðing þess, sem
reyndar liggur í augum uppi, að
manneskjan hefír raskað hinu
eðlilega jafnvægi lífs og dauða.
Sérhveija sekúndu, mínútu,
klukkustund, sólarhring, viku,
mánuð og ár fæðast næstum
3svar sinnum fleiri en deyja. Ár-
angun Síðastliðin 30 ár hefir
mannfjöldinn aukizt um meira en
nam flölda þeirra, sem lifðu og
hrærðust á jörðinni í upphafi 20.
aldar. Og samkvæmt varlegum
útreikningum færustu sérfræð-
inga mun íbúafjöldi jarðar, sem
nú nemur 5.000.000.000 - fímm
milljörðum eða fímm þúsund millj-
ónum - hafa tvöfaldazt að 65
árum liðnum, og vera því kominn
í 10.000.000.000 - tíu milljarða
eða tíu þúsund milljónir - um
miðja næstu öld.
Þetta þýðir á skiljanlegu máli,
að á næstu 65 árum yrði að sá,
uppskera og framleiða 2svar sinn-
um meira en nú er gert, ef
einungis er miðað við óbreyttar
tekjur og eignir á mann. Það yrði
að framleiða 2svar sinnum fleiri
bfla, höggva niður 2svar sinnum
víðfeðmari skóglendi, koma 2svar
sinnum meira magni atómeitur-
efna fyrir á „öruggum" stöðum.
2svar sinnum meira af tilbúnum
áburði yrði að dreifa yfír garða,
tún og akra, 2svar sinnum meira
eiturefnamagni yrði spúð út í and-
rúmsloftið - og háloftin - , 2svar
sinnum meira skolp, skarn og
sorp yrðu lækir, ár og fljót að
bera með sér í stöðuvötn, inn- og
úthöf.
Hér er aðeins miðað við það,
sem á kjarabaráttumáli er nefnt
„0-hagvöxtur“. En þar sem óska-
tala kjarabólgufólks er ekki lægri
en 4% árlegur hagvöxtur - var
fyrir nokkrum árum 7% - verður
ekki nóg að 2falda allar tilgreind-
ar stærðir. Margfeldið verður að
margfalda með 12,92, þar sem
2földunartími stofntölu eða höf-
uðstóls fínnst með að deila
vaxtafæti í 69,35 samkvæmt
tíðkaðri formúlu. (Upphæð með
4% árlegum vöxtum 2faldast því
á 17 árum og 4 mánuðum).
Malthus vissi það
Enga ofurmannlega skarp-
skyggni þarf til að sjá fyrir, að
þvíumlík hryllimartröð getur aldr-
ei orðið veruleiki, jafnvel ekki þó
að öllum heimsins hagvaxtartröll-
um tækist að margfalda heila-
spunakraft sinn. Bara sú
staðreynd, að rúmmál jarðar er
fastákveðin stærð, dauðrotar hún
ein og óstudd froðuskrímslið.
Eigi að síður veldur það óút-
reiknanlegu tjóni, fyrst og fremst
með forheimskunaráhrifum, sem
- eins og af eðli máls leiðir - kem-
ur í veg fyrir að viðnám geti
hafízt innan þess skamma tíma,
er nauðsyn krefur til að bjargað
verði þvi, sem hugsanlega mætti
bjarga.
Við, jarðarbömin, sem hættir
til að kvarta undan öllu öðru en
að okkur sé vits vant - í mann-
kynssögu finnst ekkert dæmi um
að nokkur manneskja hafí nokkru
sinni kveinað átakanlega út af
greindarskorti - munum því halda
ótrauð áfram að ræna og rupla,
spilla og eitra umhverfí okkar af
ennþá ákafari ófyrirleitni hér eftir
en hingað til í þeirri fávislegu von
að geta með þeim hætti smeygt
okkur undan verðskuldaðri refsi-
fullnustu og treint í okkur liftór-
una. Líftóru, sem er skrimtandi
dauði, blátt áfram af þeirri krist-
altæru ástæðu, að náttúruríkið
beitir hefndarrétti sínum af lög-
málsbundnu miskunnarleysi.
Að þessu minnisstæðu skyldu
allir fara gætilega í að staðhæfa,
að refsingin komi til af því ein-
göngu, að góð ráð hafi vantað eða
að þau hafí verið ofurmáta dýr.
Öruggt ráð gegn ofQölgun hefír
verið ókeypis um langan aldur.
Ráðið kunni og kenndi hinn
prestlærði, brezki hagspekingur
og mannfjöldafræðingur Thomas
Robert Malthus (1766-1834).
Malthus reit árið 1798 (sbr. bók
hans, „An Essay on the Principle
of Population as it effects the
Future of Society", IV. hluti, III.
kafli):
„Sá, sem gerir skyldu sína
samvizkusamlega, mun upp-
skera ríkulegan ávöxt af því,
án tillits til fjölda þeirra, sem
mistekst. Þessi skylda er auð-
skilin í hinu ýtrasta yfirlætis-
leysi sínu. Hún felst aðeins í
því, að hann geti ekki af sér i
heiminn afkvæmi, sem honum
er um megn að sjá farborða."
Ef sérhver einstaklingur héldi
sig við þessa reglu, þá ætti heim-
urinn ekki við neitt offjölgunar-
vandamál að stríða, hvorki nú né
framvegis.