Morgunblaðið - 31.12.1986, Blaðsíða 28

28
MORGUNBLAÐIÐ, MIÐVIKUDAGUR 31. DESEMBER 1986
rafmagni hafi ráðið úrslitum um
að fulltrúar fiskiðnaðarins innan
vébanda Vinnuveitendasambands-
ins gátu fallist á það að búa við
fast gengi út samningstímann.
Þessi samningur markaði tíma-
mót, að því leyti að viðfangsefnin
tóku ekki til launamálanna í
þrengstu merkingu, heldur var
meginmarkmiðið nálgast með
margþættum aðgerðum, sem fyrst
og fremst miðuðu að því að tryggja
stöðugt verðlag og vaxandi kaup-
mátt launa.
Hvemig hafa svo ræst þær von-
ir, sem menn gerðu sér um þróun
mála í kjölfar þessara samninga?
Það verður að viðurkenna að þær
vonir sem menn höfðu gert sér um
að koma verðbólgunni niður í eins
stafs tölu hafa ekki ræst. Það sem
menn ekki sáu fyrir var áfram-
haldandi fall dollars og hækkun
þeirra mynta, sem mestu ráða um
verðlag á innflutningi. En þó björt-
ustu vonir hafí ekki ræst er árangur
þó óumdeilanlegur. Með ört hjaðn-
andi verðbólgu hefur verðskyn
almennings aukist til muna og hef-
ur það leitt til aukinnar samkeppni
og stöðugleika verðlags á neytenda-
vörum, en verið hefur í hálfan
annan áratug. Almennt góðæri hef-
ur ríkt til lands og sjávar, hagur
útgerðar hefur batnað og gróska
er í ferðamannaiðnaði. Atvinna hef-
ur verið mikil og hefur gætt veru-
legs skorts á vinnuafli innan vissra
greina sem svo hefur leitt til nokk-
urs launaskriðs. Spamaður hefur
aukist svo að þrátt fyrir verulega
aukningu kaupmáttar stefnir ekki
í halla á viðskiptum við útlönd. Hin
mikla þensla í efnahagslífínu hefur
þó verið mikið áhyggjuefni og er
það enn.
Þegar líða tók á haustið og Ijóst
var að kosningum til Alþingis yrði
ekki flýtt fóm samningsaðilar að
huga að því hvemig tryggja rhætti
árangur febrúarsamninganna með
nýjum samningi. Ljóst þótti að ef
viðræður hefðust ekki fyrr en um
áramót þegar samingur rynni út,
gætu þær auðveldlega dregist,
þannig að þær myndu eiga sér stað
samhliða undirbúningi Alþingis-
kosninganna. Hætta væri þá á að
samningamál drægjust inn í kosn-
ingabaráttu, en það hefði ugglaust
gert örðugra að tryggja áfram-
haldandi þá jákvæðu þróun, sem
leiddi af febrúarsamningunum.
Til þess að forðast slíkt var
ákveðið að freista þess að ná samn-
ingum fyrir 1. desember, þannig
að hækkun lægstu launataxta, sem
aðilar vom sammála um að væri
brýnt nauðsynjamál, kæmi samtím-
is þeirri almennu kauphækkun til
allra launþega, sem samið hefði
verið um og drægi þar með úr
hættu á því að láglaunabæturnar
gengju upp launastigann. Samning-
ar tókust svo 6. desember og fela
þeir í sér sérstaka hækkun Iægstu
launataxta, en að öðm leyti fram-
hald þeirrar stefnu, sem mörkuð
var með febrúarsamningunum.
Það ríður á miklu að missa ekki
út úr höndum sér þann árangur,
sem náðst hefur í baráttunni við
verðbólguna, því ekki er hægt að
gera ráð fyrir að tækifæri eins og
það sem gafst í. ársbyijun gerði
febrúarsamningana mögulega gef-
ist aftur.
Útflutningsframleiðslan og sam-
keppnisiðnaðurinn hafa gengist
undir að axla miklar birgðar með
því að búa við fast gengi út árið.
Það verður að gera þá kröfu til
ríkis, sveitarfélaga og annarra at-
vinnuvega að þeir standi ekki að
kauphækkunum umfram hina al-
mennu samninga. Kauphækkunum
verður fyrst og fremst að mæta
með aukinni hagkvæmni í rekstri
og ítrustu aðgát í verðlagsmálum.
Því aðeins er árangurs að vænta.
Liðið ár hefur fært okkur efna-
hagslegan ávinning, aukinn stöðug-
leika og meiri samheldni en verið
hefur mörg undangengin ár. Ég
vona að sama þróun einkenni nýtt
ár, landsmönnum öllum til hags-
bóta.
Ég óska öllum gæfu og friðar á
nýju ári.
Víglundur Þorsteinsson
Víglundur
Þorsteinsson,
formaður Félags
íslenskra iðnrekenda
Asíðastliðnum tveimur árum
hafa meiri breytingar í efna-
hagsmálum og þjóðmálum átt sér
stað hér á landi en dæmi eru til
áður.
Þar ber hæst þau umskipti sem
átt hafa sér stað í kjaramálum.
Árin 1981—1983 gengu miklar
kaupmáttarskerðingar yfir okkur
vegna þess efnahagssamdráttar
sem við máttum búa við á þeim
árum og einnig vegna þeirrar óða-
verðbólgu sem reið húsum hér á
landi á þeim árum og náð hámarki
á vormánuðum ársins 1983 þegar
óðaverðbólgan sló öll fyrri met og
mældist um 130%.
Með samræmdu átaki samtaka
launþega, og vinnuveitenda og
ríkisstjórnarinnar og vegna gjör-
breyttra skilyrða í okkar efnahags-
málum hefur nú tekist að snúa
þessum málum svo rækilega við,
að um þessi áramót er kaupmáttur
launþega í landinu hærri en nokkru
sinni fyrr. Gildir þar einu hvort
horft er á kaupmátt atvinnutekna
ráðstöfunartekna eða á kaupmátt
kauptaxtanna, niðurstaðan er sú
sama, hærri kaupmáttur en nokkru
sinni áður.
Jafnhliða þessum umskiptum
hafa orðið stórfelldar breytingar á
öðrum sviðum, sem gefa okkur von-
ir um bættan hag á komandi árum.
Þar ber hæst þau miklu umskipti
sem orðið hafa á peningamarkaðn-
um í landinu. Með auknu frelsi þar
er nú lokið 15 ára tímabili nei-
kvæðra vaxta sem leiddi af sér
viðvarandi viðskiptahalla vegna
þess að enginn óvitlaus maður
treysti sér til að spara peninga en
þess í stað beindist allur sparnaður
þjóðarinnar í kaup á varanlegum
og óvaranlegum hlutum.
Þessi umskipti hafa nú þegar
leitt til verulegrar aukningar pen-
ingasparnaðar á nýjan leik.
Á mörgum öðrum sviðum má sjá
verulega jákvæðar breytingar, sem
hrundið hefur verið í framkvæmd
síðustu misserin. Nægir þar að
nefna aukið frelsi í gjaldeyrismál-
um. Nýr grundvöllur hefur verið
lagður að endurskipan lífeyrismála
landsmanna með febrúarsamning-
unum. Miklar endurbætur hafa
verið gerðar í húsnæðismálum og
ýmislegt fleira má hér taka til
marks um þær miklu breytingar
sem orðið hafa í þjóðfélaginu
síðustu tvö árin.
En ekki er nú svo gott að sigr-
ast hafi verið á öllum okkar
vandamálum.
Óðaverðbólgan 1972—1983 hef-
ur kostað það að við íslendingar
erum nú með skuldugustu þjóðum.
Um þessi áramót eru erlendar
skuldir opinberra aðila um 51 millj-
arður króna og innlendar skuldir
um 20 milljarðar til viðbótar. Þetta
er rúmlega 1 milljón króna á hveija
fjögurra manna fjölskyldu, og þessi
skuldasöfnun heldur áfram. Nú fyr-
ir nokkrum óögum voru afgreidd
fjárlög fyrir árið 1987 með tæplega
3ja milljarða halla. Er það hald
margra að sá halli eigi eftir að verða
meiri í raun.
Staðreyndin er sú að fjárlaga-
halli er orðinn viðvarandi vandamál
í íslenskum þjóðarbúskap og hefur
verið það um mörg undangengin
ár. Á óðaverðbólguárunum tókst
stundum tímabundið að fela þennan
halla með því að breyta honum í
mikinn viðskiptahalla, sem gaf
ríkissjóði tímabundna tekjuaukn-
ingu í tollum og óbeinum sköttum
af innflutningi sem borgað var fyr-
ir með erlendum lánum. Nú þegar
sigrast hefur verið á viðskiptahall-
anum um sinn kemur íjárlagahall-
inn fram af fullum þunga.
Um ástæður fjárlagahallans þarf
ekki að fjölyrða, þær eru nauða
einfaldar.
Alþingismenn okkar eyða ein-
faldlega meiru en tekjur standa til
og hafa gert á mörg undanfarin
ár og þar á eftir að koma enn betur
í ljós á komandi árum þegar
margvíslegar skuldbindingar ríkis-
sjóðs, sem þegar hafa verið lögfest-
ar, koma fram í fjárlögum af fullum
þunga.
Aðgerðir til úrbóta þurfa nú að
koma fljótt til og við verðum að
horfast í augu við það að þar eru
engir léttir og þægilegir kostir til.
I grundvallaratriðum eru kostim-
ir aðeins tveir, minni útgjöld eða
hærri tekjur með nýjum sköttum.
Ég tel nokkuð ljóst að ekki sé
vilji til þess að leysa þetta vanda-
mál með nýjum sköttum og þess
vegna er spamaðarleiðin í raun sú
eina færa.
Raunhæfar umræður og aðgerðir
í lqölfarið á slíkum umræðum em
brýn nauðsyn nú þegar.
Það er ljóst að hér þarf mun
víðtækari spamaðaraðgerðir til að
lausn náist en menn hafa verið
reiðubúnir að ræða fram að þessu.
3.000 milljóna kr. fjárlagahalli
verður ekki leystur með því að skera
niður yfirvinnu, risnu- og ferða-
kostnað eða með því að spara
bréfaklemmur, pappírs- og ljósrit-
unarkostnað eins og stundum hefur
heyrst í þessari umræðu um leiðir
til lækninga á fjárlagahallanum.
Staðreyndin er sú að eina raun-
hæfa leiðin er sú að draga úr
heildarumsvifum ríkisins. Á venju-
legu mæltu máli þýðir það að ríkið
verður að draga úr þjónustu sinni
við þegnana og fækka fólki, jafn-
framt því sem auka verður hag-
kvæmni allrar annarrar þjónustu
ríkisins sem haldið verður áfram.
Það er brýnt að þessi umræða
komist sem fyrst í þennan farveg
og að kjömir þingmenn okkar hefj-
ist handa um þetta verkefni. Það
þjónar engum tilgangi á Alþingi að
skattyrðast um það hver sé sekast-
ur af hinum seku. Staðreyndin er
sú að þar bera allir alþingismenn
óskipta ábyrgð og verður ekki með
sanni upp á milli gert í þeim efnum.
Það er engin ástæða til að vera
með neina viðkvæmni í þessum efn-
um. Það að fækka fólki í opinberum
störfum þýðir ekki atvinnuleysi þess
fólks sem láta myndi af störfum.
Nýlegar kannanir sýna að íslenskir
atvinnuvegir telja sig skorta 5—6
þúsund manns til starfa, þannig að
engin ástæða er til að ætla annað
en að opinberir starfsmenn geti
fundið margvísleg störf við sitt
hæfi í atvinnulífínu. Og ef marka
má umræðuna um launakjör opin-
berra starfsmanna og samanburð
við einkageirann er ekki annað að
sjá en að slíkar breytingar geti
haft í för með sér umtalsverðar
kjarabætur fyrir viðkomandi starfs-
fólk.
Tækifærin til úrbóta eru nú betri
en nokkru sinni og nauðsynlegt að
nýta þau til varanlegra úrbóta,
áframhaldandi aðgerðarleysi í þess-
um efnum mun á hinn bóginn leiða
til þess að innan fárra ára mun
þurfa að grípa til stórfelldra skatta-
hækkana samhliða víðtækum
sparnaði til þess að ráða bót á
vandamálinu sem þá yrði nokkrum
milljarða tugum stærra en í dag.
Raunhæfar aðgerðir strax eru í
raun trygging gegn kjaraskerðingu
síðar til lausnar enn stærra vanda-
máli þá.
Að lokum vil ég óska öllum lands-
mönnum gæfu og gengis á komandi
ári og láta í ljós þá von að við náum
að nýta núverandi góðæri til þess
að ná tökum á því vandamáli sem
nú ógnar okkur helst og leggja
traustan grunn að efnahagslegri
velferð okkar allra í framtíðinni.
Þorsteinn
Gíslason
fiskimálastjóri
rið 1986 verður íslenskum
sjávarútvegi gjöfult. Ársaflinn
verður næstum því sá sami og 1985
en það ár skilaði mestum heildar-
afla í fískveiðisögu íslands eða
1.673 þús. lestum. Þegar aflatölur
lágu fyrir eftir 9 fyrstu mánuði
ársins virtist stefna í metár eða um
1.800 þús. lesta heildarafla miðað
■við að svipað aflaðist og á þremur
seinustu mánuðum ársins 1985. Hin
erfíða veðrátta þijá seinustu mán-
uði ársins dró verulega úr veiðum,
sérstaklega loðnuveiðum. Ársaflinn
verður um 1.660 þús. lestir, þar af
verður þorskaflinn um 358 þúsund
lestir á móti 323 þús. lestum 1985,
annar botnfískafli um 276 þúsund
lestir á móti 258 þús. lestum 1985,
síld um 67 þúsund lestir á móti 49
þúsund lestum 1985, humar, rækja
og hörpudiskur verða um 52 þús.
lestir á móti 44 þús. lestum 1985
og loðnuaflinn verður um 900 þús.
lestir á móti 993 þús. lestum 1985.
Hinni góðu afkomu fískiskipa og
flestra þátta fískvinnslu getum við
þakkað miklum afla, hækkandi
verði á flestum fískafurðum og
ferskum físki erlendis, lækkuðu
olíuverði, en þó fyrst og fremst að
tekist hefur að hefta verðbólguna
og halda henni í skefjum og þar
með stoppa þann vítahring sem
þjóðin var komin í og hafði kippt
stoðum undan afkomumöguleikum
sjávarútvegsins, þegar stöðugt
vantaði fleiri krónur fyrir afurðina
og þær varð að búa til með gengis-
sigi og gengisfellingum.
Ljóst er, að afrakstur fískveið-
anna 1986 mun færa þjóðinni meira
verðmæti að raunvirði en nokkru
sinni fyrr. I krónum talið var út-
flutningsverðmæti sjávarafurða
1985 tæpir 26 milljarðar, en verður
í ár nær 36 milljörðum. Hlutfall
sjávarafurða af heildarútflutningi
var eftir 10 fyrstu mánuði ársins
liðlega 79%.
Á þessu ári giltu svipaðar reglur
um stjómun fiskveiða og 1985.
Aflakvótar voru á öllum veiðum
nema á djúprækjuveiðum. Við sein-
ustu áramót vom sett lög um stjóm
fiskveiða 1986 og 1987. Megin-
breyting með þessum lögum var sú,
að í þeim vom ákveðnar helstu regl-
ur um stjórn fiskveiða næstu tvö
árin, svo sem úthlutun afla, val
milli afla- og sóknarmarks og fram-
sal aflamarks. Þetta var grundvall-
arbreyting, því áður höfðu flestar
stjómarreglur verið settar með
reglugerð.
Þá var sú regla tekin upp að
heimilt er að flytja 10% af afla-
marki til næsta árs og veiða 5%
umfram aflamark ársins enda drag-
ist það þá frá næsta ári.
Á haustdögum varð samkomulag
hjá fulltrúum helstu hagsmunaaðila
sjávarútvegsins að breyta ekki lög-
um og sem minnst reglum um
stjómun fískveiðanna fyrir næsta
ár.
Með reglugerð hefur nú verið
ákveðið að takmarka sókn í úthafs-
rækju. Sóknarmarkstogarar verða
að nýta botnfísksóknardaga við
rækjuveiðar.
Hjá sóknarmarksskipum öðmm
en togurum em veiðar leyfðar í 110
daga á tímabilinu maí—sept.
Allar rækjuveiðar em bannaðar
í tíu daga um jól, páska og verslun-
armannahelgi.
Framsalsréttur rækjuskipa sem
frysta um borð skerðist um þorsk-
ígildistonn á móti tonni af rækju,
og annarra um hálft tonn.
Framsalsréttur loðnuskipa skerð-
ist um 25 tonn af loðnu fyrir hvert
tonn af rækju.
Þá er stefnt að því að rækjuveiði
verði ekki meiri á næsta ári en hún
verður í ár.
Stjórnun fiskveiða er viðkvæmt
og vandasamt viðfangsefni. Auðlind
verður aldrei skipt á milli margra
svo að öllum líki.
Hvort sá friður, sem ríkt hefur
um þennan málaflokk á liðnu ári,
er logn á undan stormi mun reynsla
næsta árs skera úr. Sú róttæka
kerfisbreyting, sem varð með
Þorsteinn Gíslason
kvótasetningu á sjö helstu botnfisk-
tegundir, var gerð til reynslu fyrir
þremur ámm vegna hins lélega
ástands þorskstofnsins. Tilgangur-
inn var að ná betri stjómtökum,
bæta meðferð á afla og ná meiri
hagkvæmni í veiðum og vinnslu.
Eitt em menn sammála um að
framkvæmdin hefur gengið vonum
framar og að ákveðin stjómun með
sem réttlátustum forsendum er
nauðsynleg.
Á árinu vora gerðar viðamiklar
breytingar á sjóðakerfi sjávarút-
vegsins. Ollum breytingum, sem
stuðla að einföldun og draga úr
misskilningi, ber að fagna. Þegar
lagðir era niður virkir samhjálpar-
sjóðir í góðæri, kemur gjarnan upp
í hugann hvað vakti fyrir stofnend-
um, tilgangur og aðstoð þegar
harðnaði í ári.
Þá ber og að fagna að afnumið
hefur verið bann við innflutningi
og byggingu fískiskips til endumýj-
unar. Þjóðfélag sem byggir afkomu
sína á fískveiðum hefur ekki efni á
því í slíku góðæri sem nú er að
láta fískiskipaflotann grotna niður.
I mörgum verstöðvum landsins er
meðalaldur fískiskipa orðinn allt of
hár. Slík þróun er ekki forsvaranleg
við þær aðstæður sem íslenskir sjó-
menn búa við.
Þá mega starfsreglur í sambandi
við endumýjun ekki vera slíkar að
þær leiði til afskræmingar á nýleg-
um skipum og í nýsmíði fiskiskipa.
Við gjörbreyttar aðstæður vegna
lækkunar verðbólgu og vaxta vakn-
ar sú spuming hvort þjóðfélagið í
heild gæti búið skipasmíðaiðnaði
okkar samkeppnisfæra aðstöðu við
þann erlenda í sambandi við fjár-
mögnun í nýsmíði og viðhaldi skipa,
því svo oft hafa innlend smíði og
hugvit sýnt og sannað sig bera af.
Með lagabreytingu, sem gerð var
á seinasta ári, fékk Verðlagsráð
sjávarútvegsins heimild til að
ákveða fijálst fískverð næðist um
það algjört samkomulag í ráðinu. I
framkvæmd hefur orðið minna úr
en sumir ætluðu. Fijáls verðlagning
hefur aðeins verið reynd á loðnu
og síld til bræðslu.
Því miður bar sú fijálsa verðlagn-
ing að á þann hátt að ekki
myndaðist hvatning. Vissulega ber
að breyta starfsháttum í takt við
'tímann og segja má að hráefni
hafí of lengi verið verðlagt frá öfug-
um enda í stað þess að láta afurða-
verð stjóma hráefnisverði, getu og
lifnaðarháttum þjóðarinnar. Vegna
staðhátta og aðstæðna höfum við
ekki getað beitt bestu aðferð við
verðlagningu og sölu hráefnis, þar
sem framboð, eftirspum og gæði
ráða verði á frjálsum markaði.
Nú hefur verið ákveðið að stofn-
setja tilraunafískmarkað við
Faxaflóa. Erfitt er að gera sér grein
fyrir þeim áhrifum sem svo róttæk
tilraun kemur til með að hafa á
afkomu veiða og vinnslu og hinna
ýmsu byggðarlaga, þar sem
iífsmöguleikarnir byggjast algjör-
lega á hlutdeild úr sameiginlegri
auðlind.
Við lok á einu gjöfulasta ári
íslenskra fískveiða ber að þakka.
Trúin á afkomumöguleika greinar-
innar hefur styrkst, hagvöxtur vex
og tryggir þar með atvinnuöryggi
landsmanna. En vemm þess minn-
ug að svipull er sjávarafli. Áramóta-,
ósk okkar verður því sameiginlega
sú að við bemm gæfu til að um-
gangast fiskistofna okkar á þann
hátt að ekki hljótist af skaði, sem
ekki verður bættur.
Gleðilegt ár.