Morgunblaðið - 04.10.1987, Blaðsíða 22

22
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 4. OKTÓBER 1987
tr bréfi Matthíasar
BREF
SKÁLDANNA
Meðal bóka, er út munu koma á
þessu ári, er bindi, er Finnbogi
Guðmundsson hefur búið til
prentunar og i verða bréf 22
íslenzkra skálda til Guðmundar
Finnbogasonar á árunum
1897—1943. Guðmundur átti alla
tíð mikil samskipti við skáldin
og þá ekki sízt þau ár, er hann
var ritstjóri Skírnis.
Skáldin, sem bréf eiga í
bindinu, eru þessi, talin með einni
undantekningu í röð eftir aldri
elzta bréfs hvers þeirra.:
Matthias Jochumsson, Einar
Hjörleifsson, Guðmundur
Friðjónsson, Einar Benediktsson,
Benedikt Gröndal, Gunnar
Gunnarsson, Hannes Hafstein,
Guðmundur Magnússon, Indriði
Einarsson, Sigurður Sigurðsson,
Ólöf Sigurðardóttir, Stephan G.
Stephansson, Káinn, Guttormur
J. Guttormsson, Jóhann M.
Bjarnason, Kristmann
Guðmundsson, Magnús
Asgeirsson, Stefán Vagnsson,
Hulda, Guðfinna Jónsdóttir,
Magnús Stefánsson og Kolbeinn
Högnason.
Bréf langflestra skáldanna
eru hér birt með vitorði og
samþykki náinna af komenda eða
vandamanna þeirra, eftir því sem
til þeirra náðist.
Flest eru bréfin frá sr.
Matthíasi Jochumssyni eða
rúmlega 50, en næstflest frá
Guðmundi Friðjónssyni.
Umsjónarmaður bindisins
skrifar inngang að bréfum hvers
bréf ritara og greinir þar nokkuð
frá sambandi hans og
Guðmundar, jafnframt því sem
oftast eru birt einhver ummæli
hans um skáldið, svo sem
ritdómur, ræða, ritgerð eða
kaflar úr þeim.
Bréfabindið, sem nefnist Bréf
skáldanna til Guðmundar
Finnbogasonar, er alls 269
blaðsíður auk 7 myndasíðna, en
birtar eru myndir af öllum
skáldunum og rithandarsýnishom
hvers þeirra.
Hér verður nú birtur inngangur
Finnboga að bréfum Matthíasar
Jochumssonar auk stuttra kafla úr
fáeinum bréfum hans.
Þá verður einnig birtur inngangur
að einu bréfí Huldu (Unnar
Benediktsdóttur Bjarklind) til
Guðmundar og síðan bréfíð sjálft.
Matthías Jochumsson
Bréf Matthíasar
Jochumssonar
í Bréfum Matthíasar Jochums-
sonar, er út voru gefín á aldaraf-
mæli hans 1935, segir Steingrímur
Matthíasson, umsjónarmaður út-
gáfunnar, í fáeinum inngangsorð-
um að bréfum Matthíasar til
Guðmundar Finnbogasonar: „Síra
Matthías fékk strax mætur á G.F.,
þegar hann var í skóla
(1892—1896, en hann var bekkjar-
bróðir Stgr., sonar skáldsins).
Þegar Guðmundur (eins og nokkuð
oft bar við) átti leið um Akureyri,
heimsótti hann ætíð skáldið til að
spjalla um mörg hugðarefni. En
einkum var það vorið 1903, er Guð-
mundur dvaldi nokkum tíma á
Akureyri (meðan hann samdi rit
sitt Lýðmenntun), að fundum þeirra
bar oft saman, báðum ti( skemmt-
unar og uppbyggingar. Úr því fór
þeim margt á milli, eins og bréf
þau og bréfkaflar vitna, sem hér
birtast. En mörg fleiri bréf Matt-
híasar til Guðmundar eru til, og
mætti útgefa þau síðar."
Varðveitt bréf Matthíasar til
Guðmundar eru alls 56, og verða
þau langflest birt hér og þá tíðast
í heilu lagi. Þótt bréfín verði að
mestu látin tala sínu máli, skulu
hér reifuð fáein atriði. Eftir að
Guðmundur varð 1905 ritstjóri
Skímis, bauð Matthías honum eða
Hulda
sendi margs konar efni sem sumt
var birt ýmist fyrr eða síðar, en
annað lenti í öðmm ritum, eins og
gengur, eða komst jafnvel aldrei á
þrykk. Matthías hafði oftast mörg
jám í eldinum og var hamhleypa
til ritstarfanna, og em bréfín víða
stórmerk heimild um þau. Sem
gamall ritstjóri skildi hann, að erf-
itt gæti orðið að birta allt, sem að
bærist, jafnvel frá hinum beztu
mönnum.
Matthías hélt ýmis erlend tímarit
og fylgdist allvel með stefnum og
straumum í trúmálum og heim-
speki. Hann kveinkar sér ekki við
að lesa greinar heimspekilegs efnis,
er Guðmundur ýmist samdi eða
þýddi og birti í Skími. Þá ræðir
Matthías og iðulega við hann um
rit hans, svo sem doktorsritgerðina,
Den sympatiske Forstaaelse, og
síðar Hug og heim, er voru Hannes-
ar Amasonar erindi Guðmundar,
flutt í Reykjavík veturinn 1910—11
og prentuð 1912. Matthías er ekki
alls kostar sáttur við doktorsrit-
gerðina, er hann les hana í fyrsta
sinn, deilir þar á margt, en dregur
svo í lokin úr höggi, þegar hann í
bréfínu 5. nóvember 1911 segir:
„En kannske ég, gamall breiðfírzk-
ur blöðruselur, misskilji þig óg
sjálfan mig.“
í næsta bréfi, mánuði síðar,
kveðst hann þó vera búinn að lesa
betur og lýkur þá miklu lofsorði á
Guðmundur Finnbogason
verkið.
Nokkrum árum síðar, þegar Guð-
mundur tók að kljást við vinnu-
vísindin og rita um þau, sér
Matthías eftir honum í þau, segir
t.a.m. við hann í bréfí 14. septem-
ber 1917: „Þín hagleiksheimspeki
er bæði gild og gáfuleg, en mig
interesserar hún ekki, því mér
svíður, hvað vorir beztu og andrík-
ustu menn rita lítið lyftandi og
moralskt menntandi fyrir þjóð
vora.“ Og í bréfí síðasta óhræsis-
júlí 1918 segir hann enn: „Sem
erkiklaufí í öllum handtökum óska
ég, að þú hafir vinnuhagspekina
fremur sem aukagetu en aðalstarf."
En eins og menn munu sjá við
lestur bréfanna, er enginn fljótari
til en Matthías að þakka Guðmundi
fyrir þær greinar, er honum féllu í
geð og hann taldi Guðmund öðrum
fremur kjörinn til að skrifa.
Þegar Matthías hyggst láta gera
úrval úr kvæðum sínum, biður hann
Guðmund í bréfí til hans 5. nóvem-
ber 1911 að annast það og segir
um það: „Þetta er stórt ómak, en
þér trúi ég bezt allra núlifandi vina
ljóða minna og sjálfs mín, enda
treysti þér allra manna bezt sakir
þinna snilldarhæfileika."
Þetta verk var alllengi á döfínni,
kom ekki út fyrr en í desember
1915, skömmu eftir áttræðisafmæli
skáldsins. í stuttum formála fyrir
úrvalinu segir Guðmundur m.a.:
„Eftir ósk höfundarins hefi ég
valið kvæðin í bindi það, er hér birt-
ist, og séð um prentun á þeim. Mér
var fyrirsett, hve stór bókin skyldi
vera. Um annað hefí ég verið sjálf-
ráður." Og að lokum segir hann:
„Menn kunna að sakna hér ýmissa
ljóða, sem þeim eru kær, en skáld-
inu verður að fyrirgefa, að hann
hefír ort fleiri góð kvæði en komast
fyrir í þessari bók.“
Þótt Matthías seldi Guðmundi
þannig sjálfdæmi um kvæðavalið
og tilhögun útgáfunnar, sýna bréf
hans, að hann hefur brotið talsvert
heilann um hvort tveggja. Þegar
síðan urðu, svo sem títt er, skiptar
skoðanir um, hversu til hefði tekizt,
ásakar hann ekki Guðmund og bið-
ur hann enn hafa miklar þakkir
fyrir dáð og dyggð við allt sitt
skran.
Guðmundur ritaði sitthvað um
verk Matthíasar og þá einkum í
ritdómum, fjallaði í Eimreiðinni
1904 um I. og II. bindi Ljóðmæla
hans, í Skírni 1906 um ritið Frá
Danmörku, 1914 um Smáþætti um
bygging Islands og vora fornu sið-
menning, er út kom 1913, og loks
enn í Skírni 1917 um Manfreð Byr-
ons, 2. útgáfu 1916.
Guðmundur lagði til ritgerð í rit,
er tileinkað var Matthíasi á sjötugs-
afmæli hans 1905, og hét hún
Matthías Jochumsson við líkaböng
og fjallar um erfiljóð hans.
En snjallast af því, er Guðmund-
ur sagði um Matthías í lifanda lífi,
er ræða sú, er hann flutti honum í
samsæti í Reykjavík síðla árs 1913
— og raunar var ekki prentuð fyrr
en í Skírni 1935 í minningu aldaraf-
mælis skáldsins. Sú ræða fer hér á
eftir sem lokaorð þessa inngangs
að bréfum Matthíasar Jochumsson-
ar til Guðmundar Finnbogasonar.
Af öllum núlifandi íslendingum,
hygg ég, að þér hafi oftast verið
haldið heiðurssamsæti. Flestir af
þeim, sem héru í kvöld, hafa átt
því láni að fagna að lyfta glasi fyr-
ir þér, og sumir oft. Við slík
tækifæri hefír þér verið sagt í löng-
um ræðum, hvers vegna mönnum
þykir svona vænt um þig, og ég
ætla ekki að endurtaka það, sem
aðrir hafa sagt, en aðeins geta þess,
að ég er alveg á sama máli og þeir,
sem mest hafa lofað þig. En ég
má minnast á lítið atvik, sem þú
ert ef til vill búinn að gleyma, en
mér er ógleymanlegt. Fyrir tíu árum
riðum við einn vetrardag frá Akur-
eyri inn að Grund. Þú reiðst á gamla
Grána þínum. Okkur varð skraf-
dtjúgt. Allt í einu vissi ég ekki fyrri
til en Gráni stakkst á hausinn með
þig og þú af baki. Það var eins og
væri rekinn í mig hnífurinn. Ég
hélt, að þú hefðir stórskaðað þig.
En þér varð ekki meira um en það,
að þú hélzt áfram samtalinu, meðan
þú varst að komast á fætur og á
bak aftur. Ég vildi hafa hestaskipti
við þig, því að ég var dauðhræddur
um líf þitt á þessari bikkju, en við
það var ekki komandi. „Hann er
orðinn gamall og fótfúinn, en ég
er þessu svo vanur,“ sagðir þú. Þá
gekkstu alveg fram af mér. Fyrr
mátti nú vera hnellinn karl um sjö-
tugt, að fá aðra eins skrokkskjóðu
og taka varla eftir herni. En sú
óprúttni um sjálfan sig og sú sál-
arró, að ríða rólegur á hesti, sem
þá og þegar lá á nösunum. En því
lengur sem ég horfði á þig og dáð-
ist að því, hvað þú værir hnellinn,
því rólegri varð ég, og seinast
gleymdi ég því, að Gráni væri dett-
inn. Og svona fer mér alltaf, þegar
ég sé þig, mér líður ekki aðeins
andlega vel, heldur færist yfir mig
líkamleg vellíðan af að horfa á þig.
Þessi þróttur, fjör og heilbrigði sál-
ar og líkama, sem geislar af þér,
dregur að þér alla, unga og gamla,
karla og konur. Við fínnum öll
ósjálfrátt, að það er gott að vera
þar, sem þú ert. Þú er okkur lif-
andi vottur þess, hve hátt íslenzkt
atgervi getur náð í trássi við allt,
sem í móti blæs, því að þú hefir
gengið undir mörg próf í mennta-
skóla íslenzkra örðugleika og
staðist þau cum laude et quidem
egregie. Þess vegna skilur þú svo
vel þjóð þína og hún þig, að þú
hefír sjálfur reynt kjör hennar og
verið fær í allan sjó. Þér er ekki
físjað saman. Þess vegna hefír þú
verið óhultur, hvort sem þú varst í