Morgunblaðið - 13.03.1988, Síða 4

4
MORGUNBLAÐIÐ, SUNNUDAGUR 13. MARZ 1988
Bætt aðstaða tíl krabba-
meinslækmnga hérlendis
Heimsókn á nýja legndeild krabba meinslækningaeildar Landspítalans
„OPNUN þessarar deildar markar á vissan hátt þáttaskil i meðferð
krabbameinssjúklinga hér á landi. Hún hefur í för með sér aukið
öryggi fyrir sjúklingana, ekki síst þar sem hér mun starfa fólk sem
er sérþjálfað f meðferð og umönnun þessara sjúklinga sagði Þórar-
inn Sveinsson, yfirlæknir Krabbameinslækningadeildar Landsspítal-
ans, er Morgunbiaðið heimsótti hina nýju legudeild, sem opnuð hefur
verið á Landspftalanum fyrir krabbameinssjúklinga. Þar eru 16 rúm
fyrir sjúklinga Krabbameinslækningadeildar, í sambýli við Lyflækn-
ingadeild spftalans, sem hefur 7 rúm á sama gangi. Við Krabbameins-
lækningadeild starfa auk Þórarins fimm sérfræðingar í krabbameins-
lækningum, þeir Kjartan Magnússon, Guðmundur Benediktsson, Guð-
jón Baidursson, Sigurður Arnason og Sigurður Björnsson. Hjúkrunar-
deildarstjóri er Kristfn Sophusdóttir og með henni starfa á deildinni
8 hjúkrunarfræðingar auk þess sem gert er ráð fyrir 5 til 6 sjúkralið-
um, en þetta fólk hefur að undanförnu sótt sérstök námskeið f með-
ferð og ummönnun krabbameinssjúklinga.
Það má því segja að þetta sé til geislameðferðar, en tækið var gjöf
merkur áfangi hvað varðar þjónustu
við þá sem þurfa á krabbameinsmeð-
ferð að halda," sagði Þórarinn.
„Krabbameinslækningadeildin var
formlega stofnuð í mars 1984. Fram
að því annaðist Röntgendeildin
geislameðferðina, en þar var afskap-
iega þröng aðstaða til að taka á
móti sjúklingum og gefa þeim þá
meðfeið og sinna því eftirliti sem
þurfti. Ef að nauðsynlegt reyndist
að leggja fólk inn, vegna lyfjameð-
ferðar eða aukaverkana sem oft
koma fram meðan á lyfla- og geisla-
meðferð stendur, varð að leggja þá
inn á hinar ýmsu deildir spftalans.
Það hefur visst óhagræði í för með
sér þar sem meðferðin getur verið
ákafieg vandmeðfarin og oft ekki á
færi annarra en þeirra sem hafa
fengið sérstaka þjálfun f þeim efnum.
Með opnun þessarar legudeildar hef-
ur verið ráðin bót á þessu vanda-
máli og öryggi sjúklinga aukið."
Kristín Sophusdóttir, hjúkruna-
rdeildarstjóri, tók í sama streng og
sagði að miklu máli skipti að við
deildina starfar fólk sem er reiðu-
búið að leggja þessi sérhæfðu störf
fyrir sig. Þá væri einnig mikilvægt
að á seinni árum hefði orðið ákveðin
hugarfarsbreyting gagnvart sjúk-
dómnum. „Hér áður fyrr var þetta
ákfaJega viðkvæmt mál og orðið
„krabbamein" var nánast túlkað eins
og dauðadómur yfir viðkomandi
sjúklingi. Þetta hefur breyst mikið á
seinni árum enda hafa orðið miklar
framfarir í krabbameinslækningum.
Fyrir nokkrum árum hefði verið
óhugsandi að merkja þennan gang
með orðinu „krabbameinslækninga-
deild“ eins og nú hefur verið gert
með tilkomu þessarar legudeildar.
Meðhöndlun krabbameinssjúklinga
er ekki neinn feiuleikur lengur eins
og var hér áður fyrr,“ sagði Kristín.
Hún sagði að námskeiðið fyrir
starfsfólk legudeildar hefði verið
mikilvægur liður í undirbúningi að
opnun deildarinnar, en sjálf lauk
lóistín sérhæfðu námi í krabba-
meinshjúkrun f Kaupmannahöfn árið
1983. „Að mfnum dómi var þetta
námskeið afar gagnlegt því meðferð
með krabbameinsljfyum og geislum
getur verið ákaflega flókin. Eins
þarf oft að taka á ýmsum sérhæfðum
vandamálum hvað varðar daglega
umgengni við sjúklingana auk þess
sem við vinnum mikið með aðstand-
endum þeirra. Reynslan hefur sýnt
að þáttur aðstandenda í hjúkrun
krabbmeinssjúklinga er mjög J ýðing-
armikiil enda er lögð áhersla á að
þeir geti verið sem mest heima eftir
því kostur er. Hins vegar er legu-
deildin sjálf nauðsynleg í erfíðari til-
fellum og að mínum dómi er það
mikill kostur að þessir sjúklingar
liggi saman og að sérþjálfað fólk
sinni þeim," sagði Kristfn.
Línuhraðall mun gjörbreyta
aðstöðunni
Aðspurður um upphaf krabba-
meinslækninga viö Landspítalann
sagði Þórarinn Sveinsson yfírlæknir
að það mætti rekja aftur til ársins
1919, þegar hafin var meðferð gegn
yfirborðslægu krabbameini með
geislavirku Radium. Næsta stóra
skrefið f þróun krabbameinslækn-
inga var tekið á árunum 1969 og
1970 þegar keypt var „Kobalt" tæki
frá Oddfellowreglu íslands. Árið
1978 var hafíð reglubundið eftirlit
og jafnframt lyfjameðferð krabba-
meinssjúklinga f Kobalthúsi Rönt-
gendeildar Landspftalans. Um svipað
leyti var hafin undirbúningsvinna og
barátta fyrir legudeildaraðstöðu á
Landspítalanum fyrir krabbameins-
sjúklinga og bættri nútímalegri að-
stöðu tii undirbúnings og meðferðar
í svokallaðri K-byggingu spftalans.
Árið 1981 fékkst húsnæði til
bráðabirgða á Kvennadeild Land-
spítalans til undirbúnings geislameð-
ferðar og starfsemi göngudeildar,
sem laut að eftirliti og lyfiagjöfum.
Þetta húsnæði var áætlað til þriggja
ára, en þá átti húsnæði fyrir krabba-
meinslækningar að liggja fyrir. Árið
1982 fékkst röntgenhermir til undir-
búnings geislameðferðar auk tölvu-
búnaðar til útreikninga geisla-
skammta á æxlissvæði.
í mars 1984 var Krabbameins-
lækningadeild Landspftalans stofn-
uð, en fram að því hafði meðferð
krabbameinssjúklinga heyrt undir
Röntgendeild. Ári síðar tók Matthías
Bjamason, þáverandi heilbrigðisráð-
herra, fyrstu skóflustunguna að K-
byggingu Landspftalans og ákveðinn
var fyrsti áfangi byggingarinnar.
Dagana 12. til 14. apríl 1985 efíidi
Lionshrejrfingin á íslandi til söfnunar
fyrir nýju geislameðferðartæki, svo-
kölluðum línuhraðli, og fyrri hluta
árs 1986 var ákveðið að taka tilboði
fyrirtækisins Varian varðandi kaup
á tækinu. Ennfremur var ákveðið að
setja upp línuhraðalinn í júní 1988 í
þann hluta K-byggingar sem ætlaður
er geislameðferð og tengdri starf-
semi fyrir krabbameinssjúklinga og
að meðferð þeirra í K-byggingunni
yrði hafín haustið 1988.
Þórarinn sagði að menn hefðu nú
áhyggjur af þvf að nýframkomin til-
laga á Álþingi um 20 milljón króna
niðurskurð á flárframlögum til K-
byggingar muni tefla fyrir uppsetn-
ingu lfnuhraðalsins, en nauðsynlegt
væri að aðstaðan yrði tilbúin á um-
sömdum tíma. Væri það bæði vegna
skuldbindinga við seijendur tækisins
varðandi móttöku þess á þessum
ákveðna tíma auk þess sem búið
væri að senda fólk utan til sérstakr-
ar þjálfunar. „Með tilkomu þessa
fullkomna tækis mun öll aðstaða hér
á landi til geislameðferðar og krabba-
meinslækninga gjörbrejrtast og ég
held að ekki sé ástæða til að draga
Morgunblaðið/Borkur
Kjartan Magnússon sérfræðingur í krabbameinslækningum, Kristín
Sophusdóttir hjúkrunardeildarstjóri hinnar nýju legudeildar og Þór-
arinn Sveinsson yfirlæknir Krabbameinslækningadeildar Landspítal-
ans.
*m\
>
%

J

Krístin Sophusdóttir ásamt Þórunni Sævarsdóttur og Ólöfu Björns-
dóttur hjúkrunarfræðingum.
þetta öllu lengur," sagði Þórarinn.
Hann sagði að á undanfömum
árum hefðu sjúklingakomur á
Krabbameinslækningadeild verið um
11 þúsund og um 90% af því fólki
hefði komið frá heimilum sínum en
aðeins um 10% frá sjúkrahúsum.
„Við fylgjum þeim, sem koma hingað
til meðferðar, eftir í allt að 10 ár og
á þann hátt er nauðsjmlegt eftirlit
tryggt og hægt að bregðast slqótt
við ef sjúkdómurinn tekur sig upp
aftur. Það er hins vegar augljóst,
að eftir því sem tækninni við að
greina sjúkdóminn fleygir fram,
eykst álagið að sama skapi á Krabba-
meinslækningadeild og opnun þess-
arar legudeildar er því aðeins byrjun-
in á sívaxandi starfsemi sem fyrirsjá-
anleg er í framtíðinni," sagði Þórar-
inn.
Batahorfur mun meiri en
áður
Kjartan Magnússon, sérfræðingur
í krabbameinslækningum, er deildar-
læknir hinnar nýju legudeildar. Hann
var spurður um þýðingu þess, að
opna sérstaka legudeild fyrir krabba-
meinssjúklinga:
Á legudeild Krabbameinslækningadeildar Landspftalans eru 16 rúm
fyrír sjúklinga deildarinnar.
„Göngudeildarþjónusta við
krabbameinssjúklinga er afar um-
fangsmikil og erfítt að stunda hana
án þess að eiga möguleika á að
leggja þá inn á deild þar sem starfs-
fólk er sérhæft í meðhöndlun þessa
sjúklingahóps. Krabbameinslækn-
ingadeildin fæst við meðferð krabba-
meina með fyfjum og eða geislum.
Læknar deildarinnar taka oft við þar
sem hlutverki skurðlækna lýkur og
þá einkum við meðhöndlun sjúklinga
þar sem aðgerð hefur ekki verið
möguleg til lækningar, þar sem
hætta er á endurvakningu þrátt fyr-
ir aðgerð eða þegar geisla- og ljrfja-
meðferð er betri kostur en aðgerð.
Fram til þessa hafa hinar ýmsu
deildir tekið við sjúklingum í krabba-
meinsmeðferð ef þörf hefur krafíð.
Meðferð með krabbameinsfyfjum og
geislum getur hins vegar verið afar
flókin. Aukaverkanir krabbameins-
lyfla eru oft umtalsverðar og krefj-
ast innlagnar til að draga úr eða
hindra þær. Þar að auki geta komið
upp sérhæfð vandamál vegna sjúk-
dómsins. Ég vil hins vegar taka skýrt
fram að starfsfólk annarra deilda
spítalans hefur yfirleitt verið reiðu-
búið að rétta hjálparhönd og aðstoð
við innlagnir þegar þörf hefur kraf-
ist. Samstarfíð við aðrar deildrr hefur
verið með miklum ágætum og
ánægjulegt að upplifa hversu margir
aðilar hafa verið reiðubúnir til að
stunda krabbameinssjúklinga, sem
er að mörgu leyti erfíðara en gerist
og gengur með aðra sjúklinga."
Nú hafa heyrst þær raddir að ekki
sé heppilegt að hafa krabbameins-
sjúka saman á einum stað, svona
sálrænt séð?
„Árlega er 300 til 400 nýgreindum
sjúklingum vísað til Krabbameins-
lækningadeildar. Aðeins Iítinn hluta
þessarra sjúklinga þarf að leggja inn
til sérstakrar meðferðar. Orðið
krabbamein hefur verið hálfgert
bannorð og oft sett jafnaðarmerki
milli þess og dauða. Þetta er í raun
fráleitt og fólk er að vakna til vitund-
ar um að krabbamein er oftar lækn-
anlegur sjúkdómur og batahorfur eru
nú mun meiri áður. Dauðsföll af völd-
um ýmissa annara sjúkdóma eru al-
gengari og til dæmis þykir engum
athugavert við að hafa sérstakar
hjartadeildir. Vissulega munu sjúkl-
ingar deyja á okkar legudeild eins
og á öðrum legudeildum, hjá því
verður aldrei komist. Hins vegar tel
ég að það geti orðið mikil hvatning
fyrir sjúklinga deildarinnar að sjá
samsjúklinga sína fá bata eftir erfiða
meðferð. Sjúklingar mynda oft ákaf-
lega sterk tengsl við starfsfólk legu-
deildar, það er hjúkrunarfræðinga,
sjúkraliða og annað starfsfólk, sem
veitir sjúklingi ómetanlegan stuðning
í erfíðri meðferð."
Aðspurður um þörfína á legurými
fyrir krabbameinssjúklinga hér á
landi sagði Kjartan að þótt hin nýja
legudeild væri vissulega skref í rétta
átt fullnægði hún þó ekki innlagning-
arþörf allra krabbameinssjúklinga.
„Ef tekið er mið af nágrannalöndum
okkar þyrfti deildin að hafa til um-
ráða 25 til 30 rúm, jafnvel þótt að-
eins sé miðað við þá sjúklinga sem
eru í mestri þörf fyrir innlögn á sér-
hæfða legudeild fyrir krabbameins-
sjúklinga. Við verðum því að meta
hveiju sinni erfíðustu tilfellin og
tryggja að þeir sjúklingar sem ætla
má að best sé þjónað með innlögn á
okkar legudeild hafí þar forgang.
Væntanlega verður mest um að ræða
sjúklinga sem eru í erfíðari meðferð
með ljrQum og geislum. Eins má
búast við að sjúklingar af lands-
byggðinni muni hafa nokkra sérstöðu
vegna aðstöðuleysis hér á höfuð-
borgarsvæðinu. Auk þess munum
eftir sem áður fylgjast vel með þeim
sjúklingum þar sem meðferð hefur
ekki leitt til fulls bata og sinna þeim
áfram með innlögnum þegar þörf
krefur, en um leið aðstoða þá til að
geta verið heima eftir því sem kostur
er.“
Hvers konar meðferð er gefin á
legudeild?
„Þama fer fram öll flóknari
krabbameinsfyfjameðferð, þar sem
nauðsynlegt er að leggja sjúklinginn
inn, bæði vegna eðlis meðferðarinnar
og til að hindra aukaverkanir lyfi-
anna. Mörg fyfjanna hafa í för með
sér verulega ógleði, sem hindra má
að mestu lejrti með viðeigandi ráð-
stöfunum. Af öðrum aukaverkunum,
sem koma má í veg fyrir með því
að leggja sjúklinginn inn, má nefna
skaða á nýrum og þvagbiöðru. Önnur
meðferð, sem ekki er gefín í lækn-
ingaskyni, en stuðlar að bættri líðan
sjúklings, svonefnd stoðmeðferð, er
oft best gefín með skamvinnri inn-
lögn. Hér er átt við meðferð við verkj-
um, næringu, blóðgjafír og sálræna
aðstoð auk meðhöndlunar sýkinga
sem geta komið í kjölfar meðferðar
með krabbameinslyfjum.
Ég tel að legudeildin geti gegnt
veigamiklu hlutverki í meðferð sjúkl-
inga, þegar lækning er ekki lengur
möguleg en stoðmeðferð gegnir meg-
inhlutverki. Þessir sjúklingar vilja oft
vera eins mikið heima meðal ástvina
og kostur er. Legudeildin mun gegna
mikilvægu hlutverki til að gera þetta
mögulegt með allri aðstoð og kost á
innlögn hvenær sem þörf krefur.
Rejmslan hefur sýnt að sú öryggis-
kennd sem fylgir því að geta komið
inn á legudeild hvenær sem þörf
krefur, veldur því að sjúklingar geta
verið meira heima en ella.“
Kjartan sagði að líkja mætti fram-
förum í meðferð sumra krabbameins-
sjúkdóma við kraftaverk. Hið sama
mætti segja um þróun krabbameins-
lækninga á íslandi síðastliðin 10 ár.
„Fram að þeim tíma má segja að við
höfum staðið nágrannaþjóðunum
langt að baki varðandi meðferð
krabbameinssjúkdóma. Hins vegar
hefur hér átt sér stað byiting á þess-
um stutta tíma og við getum nú brátt
farið að bera okkur saman við þá
sem lengst eru komnir. Þetta átak
er auðvitað engum einum að þakka.
Stjómendur spítalans og stjómvöld
hafa þó á undanfomum árum sýnt
málefnum Krabbameinslækninga-
deildar sérstaklega næman skilning
og það ber að þakka. Eins má ekki
vanmeta þátt þjóðarinnar varðandi
framlög til kaupa á Hnuhraðal, þessa
fullkomna geislatækis, sem vonandi
verður tekið í notkun á hausti kom-
anda og gerir aðstöðu til krabba-
meinslækninga hér á landi eins góða
og þar sem best þekkist," sagði
Kjartan að lokum.
Sv.G.