Morgunblaðið - 15.09.1988, Blaðsíða 16

MORGUNBIiAÐIÐ, PIMMTUDAGUR 15. SBPTEM6ER'rí988
rri6
Helgi Hálfdanarson:
Lítil orðsending til
Hallmars Sigurðssonar
Kæri vinur, Hallmar.
Nú líður að því, að fram verði
haldið sýningu Leikfélags
Reykjavíkur á Hamlet frá í vetur;
og vegna ummæla þinna í Morg-
unblaðinu 27. f.m. langar mig til
að spjalla við þig andartak.
Eins og við munum, voru ekki
aliir á einu máli um sýningu þessa.
Ýmsum þótti svo langt vikið frá
verki Shakespeares, að ótækt
væri að láta áhorfendur ímynda
sér að þar væru þeir að meðtaka
leikrit hans. Eins og vænta mátti
var leikstjórinn, Kjartan Ragnars-
son, svo háttvís að gangast við
verkinu sem sinni eigin leikgerð,
og hefðu kynnendur að ósekju
mátt greina frá því enn skýrar
en gert var.
Aðrir hældu þessari sýningu,
einkum fyrir eitthvað sem kallað
var „dirfska", ellegar á svipuðum
nótum og þú gerir í Morgunblaðs-
greininni. En þar segir þú, að
engin Shakespeares-sýning hér-
iendis hafí „haSt jafn mikil áhrif
i þá átt að bijóta niður fordóma
fyrir verkum Shakespeares og
sýna þau sem lifandi leikhús en
ekki safngripiÞá spyrð þú, hvort
eigi að setja leikritið upp „út frá
þeirri tímasetningu sem Shake-
speare setur á það, út frá leik-
húsinu eins og það var á dögum
Shakespeares, þar sem allt var
sett upp á sama hátt eftir ákveð-
inni klisju, eða á að færa verkið
til nútímans“. Og síðan segir þú,
að engin þessara leiða sé „rétt
og óvéfengjanleg ísjálfri sér“\ það
eina sem þú getir fullyrt að sé
rétt, sé „að leikstjórinn taki eigin
afstöðu til verksins og færi það
upp út frá sinni upplifun og sann-
færingu“, og hvað sem mönnum
kunni að finnast um uppfærslu
Kjartans Ragnarssonar, verði því
ekki neitað, að hún sé „heiðarleg
og persónuleg túlkun Kjartans á
Hamlet“.
Rétt segir þú; að sjálfsögðu
hlýtur leikstjórinn að taka eigin
afstöðu til verksins; hvað annað?
Og í þeim skilningi má* sýning
Kjartans væntanlega kallast per-
sónuleg túlkun hans á Hamlet.
Og heiðarleg er hún, vegna þess
að hann tekur sjálfur fulla ábyrgð
á öllu leikverkinu, en ekki aðeins
á sýningunni sem leikstjóri. Að
öðrum kosti hefði þurft að haga
þeim ummælum ögn á annan veg.
Hins vegar leyfí ég mér að efast
um, að það sem leikstjóri kynni
að kalla „sína upplifun og sann-
færingu“, hljóti jafnan að vera
hin bezta trygging fyrir glöggum
skilningi og réttmætri túlkun.
Eins og þú veizt, hefur mér
líkað þessi Hamlets-sýning mjög
illa, raunar miklu verr en ég hef
látið uppi. Satt að segja þykir
mér hábölvað að þurfa að lasta
þetta verk vinar míns, Kjartans
Ragnarssonar, vegna alls þess
sem hann hefur vel gert í leik-
húsmálum um dagana. Og þá er
ég ekki að tala um fræga götu,
sem óhollt þykir að vílqa frá; enda
veit ég, að ágreiningur um eina
leiksýningingu gæti aldrei orðið
okkur Kjartani að vinslitum; þar
þyrfti miklu meira til.
Við Kjartan ræddum á sínum
tíma ýmislegt um væntanlega
Hamlets-sýningu hans; og ég skal
játa, að mér þóttu fyrirætlanir
hans ærið skuggalegar. Og þó
hefur mér þótt framkvæmd þeirra
á sviðinu sýnu verri. Að vísu hlýt-
ur leikstjóri að vera frjáls að því
að umtuma leikriti eftir sínu
höfði, ef hann gengst við árangr-
inum sem sinni Ieikgerð; en það
merkir, q.ð hann sé að sýna sitt
eigið verk, sem að meira eða
minna leyti sé reist á tilteknu
verki tiltekins höfundar. Þetta
gerði Kjartan að þessu sinni; og
sama gerði Ingmar Bergman um
Hamlets-sýningnna. sína fyrir
skemmstu, sýningu sem ég má
vitaskuld ekkert um segja, því ég
„ sá hana ekki; en mér skilst af
afspum, að sjaldan hafí sjálfsagð-
ara verið, að leikstjóri tæki á sig
fulla ábyrgð leikverks. Bergman
er slyngur náungi, og kannski er
hann ekki í miklum vafa um það
sjálfur; og hví skyldi hann þá fara
að sviðsetja leikrit eftir einhvem
annan án þess að láta sina eigin
snilligáfu koma þar greinilega við
sögu? Og þó að ekki hafi þótt
heiglum hent að endurbæta
Shakespeare, varð að sjálfsögðu
hver um annan þveran til að hrósa
þessu verki hans upp í hástert,
eins og gengur.
Sumum hefur þótt sem Eng-
lendingum sé nokkur vorkunn að
reyna stundum að fítja upp á
ýmsu misjöfnu í Shakespeares-
sýningum, því þar í sveit hljóti
áhorfendur að vera orðnir
sprengsaddir af „hefðbundnum"
sýningum á verkum meistarans,
sem þeir láti yfír sig dynja í hrönn-
um ár eftir ár í fjölda leikhúsa.
En hvemig horfír sá vandi við oss
íslendingum? Hér hefur Hamlet
verið sýndur einungis tvisvar frá
upphafí vega. Það skyldi þó aldrei
vera, að byijað sé á öfugum enda
með því að fremja á honum heilsu-
bótar-aðgerð, þegar hann er sýnd-
ur hér í þriðja sinn og það eftir
aldarfjórðungs hlé! Hver talar um
klisju, sem allir séu orðnir leiðir
á og bráðnauðsynlegt sé að létta
af langþreyttum áhorfendum,
þegar upp er vaxin kynslóð sem
aldrei heftir fengið að sjá Hamlet
á íslenzku leiksviði?
Og hvers vegna skyldi Vil-
hjálmur sá ama vera kallaður
allra skálda mestur nútíma-höf-
undur? Um það eru samdar bæk-
ur, hversu beint erindi leikrit hans
eigi við samtímann á hverri tíð,
og hve meistaralega honum sjálf-
um takist að koma því erindi til
skila. Kannski það sé ótímabær
greiðasemi að leggja sig í líma
við að tosa honum í kallfæri við
þá sem enn stíga fæti á fold. Sum
skáldverk eru kölluð sígild; en það
merkir að þau séu á hveijum tíma
jafn-góð, jafn-ný og jafn-fersk og
þau voru þann dag sem þau urðu
til. Verk Shakespeares hafa til
skamms tíma verið kölluð sígild.
Þó að enskir leikstjórar hafí
stundum gripið til æði hæpinna
bellibragða í þvi skyni að dekra
við sinn eigin „frumleik", svo að
mörgum dýrkanda Shakespeares
hefur þótt nóg um, mætti kannski,
til marks um annað viðhorf, benda
á Shakespeares-sýningar þær,
sem fram hafa farið á vegum
brezka sjónvarpsins nýlega og
ríkissjónvarpið íslenzka er tekið
til að sýna um þessar mundir.
Þijú leikritanna hafa þegar verið
sýnd hér, Rómeó og Júlía, Sem
yður þóknast og Líku Iíkt. Og viti
menn! Ekki var öðru líkara en að
þar hefði Vilhjálmur karlinn sjálf-
ur setið við stýrið og notið þess
að geta gramsað í allri þeirri
tækni sem nútíminn hefur að
bjóða; svo vel var í öllum þessum
sýningum fylgt „tímasetningu“
og „klisju“ hans sjálfs. Þeir sem
þar stóðu að verki voru þó sannar-
lega engir safnverðir, heldur
enskir nútíma-leikhúsmenn í
fremstu röð. En þeir virðast hafa
skilið, að leikrit Shakespeares
skírskota þeim mun betur til nú-
tímans sem minna er við þeim
hróflað, enda hafi reynzt ögn
varasamt fyrir Pétur og Pál að
ætla sér að betrumbæta þau að
ráði. Til allra þessara sýninga var
mjög vel vandað; og einkum voru
tvær hinar síðari afbragðs vel
gerðar, og bráðskemmtilegar ein-
mitt vegna þess, að leikritunum
var fylgt svo vandlega sem raun
var á. Um framhald þessara sýn-
inga skal að sjálfsöðgu engu spáð.
Þá má einnig minnast þess, að
sýning Þórhalls Sigurðssonar á
Þrettándakvöldi í Nemendaleik-
húsinu fyrir skömmu sýndi það
svart á hvítu, að hugmyndaríkur
leikstjóri á um ótal leiðir að velja
til listræns frumleika innan þess
ramma sem höfundurinn sjálfur
setti verki sínu. Enda var sú sýn-
ing ein albezta Shakespeares-
sýning sem hér hefur sézt.
Það sem öðru fremur gerði sýn-
ingu Leikfélags Reykjavíkur bæri-
lega var það, hversu vel leikaram-
ir stóðu sig. Mér blöskraði að lesa
það í einhveijum leikdóminum í
vetur, að leik Guðrúnar Ásmunds-
dóttur í hlutverki drottningar hafí
verið áfátt. Mér er spum: Hvemig
í dauðanum átti hún að leika þá
kynjaveru, sem henni var þama
gert að túlka? Það mætti augljóst
vera, að þeirri persónu var engin
lífsins leið að gera nein skil, svo
sem hún var saman sett úr alls-
endis óskyldum brotum. Satt að
segja dáðist ég að því, hvemig
Guðrún fór að slampast á milli
skers og bára, með Shakespeare
á aðra hönd og Kjartan á hina,
sem þar vora með öllu ósættanleg-
ir andstæðingar. Mig hefur lengi
langað til að sjá Guðrúnu Ás-
mundsdóttur í hreinræktuðu
Shakespeares-hlutverki, og von-
andi verður þess ekki langt að
bíða, að hún fái verðuga uppreisn
eftir þessa misþyrmingu bónda
síns. Og feginn hefði ég viljað sjá
snillinginn Sigurð Karlsson takast
á við Kládíus Shakespeares,
lausan úr afkáralegri spennitreyju
þessa nýstárlega kóngs. Og ekki
sízt vildi ég mega hlakka til að
sjá Kjartan Ragnarsson setja á
svið eitthvert sælgæti, sem væri
að öllu leyti eftir hann sjálfan,
þar sem enginn annar höfundur
fengi að bama fyrir honum sög-
una, eins og Shakespeare gerði í
þetta sinn.
Kæri Hallmar, ég veit þú tekur
mér ekki illa upp, að ég held áfram
að vera þér ósammála um þessa
leiksýningu, þrátt fyrir grein þína
á dögunum. En þegar rætt er um
álitamál, er eitt öðra nauðsyn-
legra; og það er, að öllum megi
ljóst vera við hvað er átt með
hveiju orði. Þess vegna langar
mig til að biðja þig, ef þú nennir,
að gera ögn nánari grein fyrir
örfáum atriðum:
1) Hvað átt þú við með „tíma-
setningu“ sem Shakespeare setji
leikritið í? Er æskilegt að breyta
henni, og þá hvemig og hvers
vegna? 2) Hvað kallar þú
ákveðna „klisju" sem allt var sett
í á dögum Shakespeares og þarf-
legt væri að víkja frá? 3) Hvemig
yrði leikrit Shakcspeares um
Hamlet sýnt sem „safngripur",
og hvað var það í sýningu Kjart-
ans Ragnarssonar sem forðaði því
frá þeim örlögum og varð til þess
„að færa verkið til nútímans"!
Og 4) Hveijir era þeir „fordómar
fyrir verkum Shakespeares“, sem
bijóta þarf niður, og á hvem hátt
hafði Hamlets-sýning Kjartans
Ragnarssonar meiri áhrif í þá átt
en nokkur önnur Shakespeares-
sýning hérlendis?
Með vináttukveðju.
Svíþjóð:
Nýr norrænn bóka-
klúbbur hefur göngu sína
NÝR norrænn bókaklúbbur hóf
göngu sina nú síðla sumars. Bæki-
stöðvar klúbbsins eru i Gautaborg
i Svíþjóð hjá fyrirtækinu Bok &
bibliotek. Það fyrirtæki er þekkt-
ast fyrir að skipuleggja bókasýn-
ingu sem haldin hefur verið ár-
lega í Gautaborg frá 1984. Forr-
áðamenn Bok & bibliotek, þeir
Conny Jacobsson og Bertil Falck,
voru staddir hér á landi nýlega í
þeim tilgangi að kynna norræna
bókaklúbbinn. Þeir skýrðu einnig
frá því, að islenskar bókmenntir
yrðu sérstaklega kynntar á bóka-
sýningunni sem halda á i Gauta-
borg árið 1990.
„Höfuðmarkmið norræna bóka-
klúbbsins er að efla menningartengsl
á milli Norðurlandanna," segir Bertil
Falck. „Norræni menningarsjóðurinn
styrkti stofnun þessa klúbbs með 6,5
milljóna króna framlagi, sem okkur
þykir óneitanlega höfðinglega að
verki staðið. Það er von okkar að
bókaklúbburinn muni standa undir
sér en það er ekki ætlunin að gera
hann að gróðafyrirtæki." Frá því að
norræni bókaklúbburinn var stofnað-
Forsíða kynningarbæklings
norræna bókaklúbbsins.
ur, nú síð'.a sumars, hafa 600 ein-
staklingar og fyrirtæki gerst félag-
ar. „Enn er mikið verk óunnið í kynn-
ingu á klúbbnum," heldur Bertil
áfram, „en við vonumst til að hafa
um 5.000 félaga á skrá í lok þessa
árs.“
Að sögn Falcks og Jacobssons
mun bókaklúbburinn senda félögum
sínum 4 bókapakka á ári. í hverri
sendingu verða 3-4 bækur. í fyrstu
verður aðeins um sænskar, norskar
og danskar bókmenntir að ræða.
Síðar munu félögum einnig berast
bækur eftir íslenska og fínnska höf-
unda, en þær bækur verða þýddar á
eitthvert hinna þriggja málanna.
„Við erurn þess fullvissir að íbúar á
Norðurlöndunum hafí mikinn áhuga
á að lesa bókmenntir frændþjóð-
anna,“ segir Bertil. „Eins og ástand-
ið er í dag er til dæmis erfítt að fá
norskar og danskar bækur á fram-
málinu í Svíþjóð. íslendingar, Finnar,
Samar og Grænlendingar hafa sér-
stöðu í þessum efnum en bókaklúb-
burinn er sniðinn til að kynna bók-
menntir þessara þjóða mun betur en
gert hefur verið hingað til.“ Hjá norr-
æna bókaklúbbnum verður mikil
áhersla lögð á að senda félögum
bækur rithöfunda og skálda sem út-
nefndir hafa verið til bókmenntaverð-
launa Norðurlandaráðs. Hér á landi
er hægt að fá frekari upplýsingar
Conny Jacobsson og Bertil Falck.
um klúbbinn í bókasafni Norræna
hússins.
Sýning tileinkuð
íslandi árið 1990
Árið 1984 hélt Bok & bibliotek
fyrstu bókasýningu sína í Gautaborg.
„Bókasýningin (Bokmassan) er ann-
að og meira en sölusýning," segir
Conny Jacobsson. „Til síðustu sýn-
ingar komu til dæmis eitt þúsund
blaða- og fréttamenn alls staðar að
úr heiminum. Þangað kom einnig
Ijöldi rithöfunda sem margir héldu
fyrirlestra og lásu upp úr verkum
sínum.“ Síðasta bókasýning var til-
einkuð Danmörku og dönskum bók-
menntum. Alls kynntu 850 aðilar
starfsemi sína á sýningunni. „Það
eitt að 90% þeirra, sem einu sinni
koma á bókasýninguna í Gautaborg,
koma aftur hefur sannað fyrir okkur
gildi og mátt sýningarinnar," segir
Bertil. „Við erum þess fullvissir að
á sýningunni árið 1990 gefíst íslend-
ingum einstakt tækifæri til að kynna
bókmenntir sínar og menningu.
Þama verða saman komnar tug-
þúsundir manna; rithöfundar, útgef-
endur, kennarar og bókasafnsfræð-
ingar svo að einhveijir séu nefndir.
Undirbúningur fyrir sýninguna er
þegar hafinn og hafa undirtektir
íslenskra aðila verið mjög góðar."