Morgunblaðið - 13.12.1988, Page 66

Morgunblaðið - 13.12.1988, Page 66
66 MORGUNBLAÐIÐ, ÞRIÐJUDAGUR 13. DESEMBER 1988 Auðlindaskattur og önn- stjórntæki við fiskveiðar eftir Kristjón Kolbeins Afstaða. til auðlindaskatts, sölu yeiðileyfa eða annarrar gjaldtöku til að stjóma fiskveiðum, virðist yfirleitt byggð á skilningi á hlut- verki skattsins, sem er að koma í veg fyrir að arði auðlindar sé sóað í óþarfa kostnað, eða misskilningi þar sem því-er haldið fram að hér sé um að ræða aukinn skatt á út- gerð, sem hljóti að koma fram í hærra fiskverði og verri samkeppn- isstöðu íslenzks sjávarútvegs gagn- vart erlendum. Þrátt fyrir að ýmsir fræðimenn hafi reynt að útskýra á opinberum vettvangi hugmyndir um gjaldtöku sem stjórntækis í sjávarútvegi virð- ast þessar skýringar ekki hafa komizt nægilega vel til skila. Ef til vill hefur láðst að geta þeirrar langtíma aðlögunar, sem skattinum er ætlað að stuðla að, og þess sam- bands, sem er á milli sóknar í fisk- stofn, stofnstærðar og afla þegar til lengri tíma er litið. Enginn stofn þolir ótakmarkaða sókn. Dæmin blasa hvarvetna við. Nægir að nefna botnfísk, síld, loðnu, krabbadýr, skel og hvala- stofna svo nokkur dæmi séu nefnd. Þeir stofnar, sem eru vannýttir, eru það vegna þekkingarleysis eða að fjárhagsleg hagkvæmni hefur ekki verið fyrir hendi. Almennt um stjórntæki Stjómtæki geta ýmist verið hent- ug út frá líffræðilegu sjónarmiði, hagrænu sjónarmiði eða hvoru tveggja. Eftirlit með stærð þess fisks sem veiddur er, er eitt þeirra. Hér er um að ræða aðgerðir eins og möskvastærð, bann við löndun og veiðum á smáfiski. Þessar aðgerðir hafa lítil áhrif á kostnað en geta haft veruleg áhrif á aflamagn. Sú leið er oft valin að stækka möskv- ann i þrepum eftir því sem árangur- inn vex, sem verkið er að friða. Þessar aðgerðir geta gert fiskveiðar arðvænlegri en langtímaáhrifín eru oft þau að auka afkastagetu flotans og draga arðsemi veiðanna niður á sama stig og þær voru á áður. Lokun uppeldisstöðva og bann við veiðum á ákveðnum hrygningar- stöðvum eru vel þekktar aðgerðir en mæta oft andstöðu af félagsleg- um ástæðum, t.d. þegar ákveðin byggðarlög byggja afkomu sína fyrst og fremst á veiðum á ókyn- þroska fiski. Aflatakmarkanir eru vel þekkt stjórntæki. Þessar aðgerðir hafa oft áhrif á nýtingu afkastagetu flotans án þess að draga úr kostnaði svo nokkru nemur. Dæmi um slíkar aðgerðir eru kvótar á ákveðin skip eða að settur sé heildarkvóti og veiðamar síðan stöðvaðar þegar kvótinn hefír verið fylltur. Afleið- ingar em oft þær að kvóti sem gæti enzt allt árið er veiddur upp á nokkrum vikum af sérhæfðum skipum, sem henta ekki til annarra veiða. Þar sem eitt helzta markmið- ið með stjórn fískveiða ætti að vera að draga úr kostnaði koma slíkar aðgerðir ekki til greina til lang- frama. Vandamálin, sem við er að etja, Librcsse KVENLEGU DOMUBINDIN og áhrifin á virkni flotans eða kostnað er hægt að athuga með því að grandskoða mögulegar aðgerðir niður í kjölinn. Hægt er að beita hömlum við notkun ákveðinna veið- arfæra eins og oft hefír verið gert. Afkastamikil veiðarfæri eru bönnuð þó engin fiskifræðileg rök mæli með því. Lokun miða er alþekkt aðgerð. Aflatakmörkunum, árstíðarbundn- um veiðibönnum, sóknartakmörk- unum, takmörkunum á afkastagetu flota er einnig beitt. Hér er um það að ræða að mismuna skipum eftir lengd, rúmlestatölu, vélarstærð eða einhveiju öðru. Alþekkt er, hvernig togurum er breytt í báta, einfald- lega með því að sníða framan af stefninu, skip eru mæld niður með því að opna ákveðin rými og hvaða áhrif kvótakerfið hefur haft á fjölg- un smábáta og sölu skipa norður fyrir norðvestur-suðaustur-línuna. Allt eru þetta aðgerðir sem miða að því að nýta gloppur í kerfinu, jafnvel með því að skerða sjóhæfni eða draga úr öryggi. Þessar aðgerðir eru oft notaðar einar sér eða sambland af þeim. Þannig er hugsanlegt að vertíð heíj- ist á ákveðnum degi, settur sé heild- arkvóti og aðeins megi stunda veið- amar af bátum með ástimplað afl innan við 400 hestöfl. Sammerkt með þessum aðgerðum er að þær hafa oft lítil áhrif á kostnað en draga verulega úr framleiðni flot- ans. Leyfísgjöld Leyfísgjöldum eða auðlindaskatti er fyrst og fremst ætlað að draga úr afkastagetu flota og koma í veg fyrir að arði auðlindar, sem í þessu tilviki mætti nefna sjávarrentu, sé eytt í óþarfa kostnað. Því miður er því þannig háttað að margar þjóðir hafa tekið upp öfugan auðlinda- skatt, það er beina stórfellda styrki til sjávarútvegs undir félagslegu jrfírskyni. Krafa um styrki er oft tilkomin vegna samkeppni frá sjáv- arútvegi annarra ríkja, sem er styrktur. Slíkt leiðir til sóknar í ákveðinn fískstofn langt fram úr skynsamlegum, líffræðilegum eða hagrænum mörkum. Þetta er talin ein helzta ástæða ofveiðivanda- málsins í Norðaustur-Atlantshafi, sem mætti hreinlega leysa að miklu leyti með því að fella styrkina nið- ur. Á þessu sviði hafa Islendingar beinna hagsmuna að gæta því ef dregið yrði úr veiði á norsku vor- gotssíldinni mætti búast við veru- legum göngum síldar hingað í ætis- leit yfír sumarið. Sjávarrentan er ekki hugarsmíð neinna fræðimanna, sem stunda hugðarefni sín fjarri öllum veru- leika, heldur áþreifanleg staðreynd, sem endurspeglast í söluverði skipa, sem hafa veiðileyfí, og því verði sem greitt er fyrir óveiddan fisk í sjó. Heyrzt hefíir að þorskur hafi geng- ið kaupum og sölum á átta krónur kílógrammið. Markaðsverð þorsk- kvótans ætti samkvæmt því að vera tæpir þrír milljarðar króna m.v. 365 þús. lesta afla árið í ár. Það er síðan annað mál hvort þetta verð fengist fyrir kvótann ef hann kæmi allur á markað þar eð afkomuhorfur fyrir- tækja í útgerð og fiskvinnslu eru misjafnar og sum fyrirtæki eru reiðubúin að greiða meira fyrir óveiddan fisk en önnur. Enn skal ítrekað að veiðileyfum er ekki ætlað að vera skattur, sem kemur til með að leggjast ofan á núverandi fiskverð og íþyngja út- gerð og fiskvinnslu, heldur er hér um að ræða stjórntæki sem stuðlar að sparnaði, dregur úr sókn í of- nýtta fiskstofna, eykur stofnstærð og afla á sóknareiningu og kemur í veg fyrir að arði auðlindar sé sóað í óþarfa kostnað. Nú er jafnvel far- ið að ræða um að setja kvóta á vinnsluna og bent á þá óhóflegu aukningu á afkastagetu, sem hafi orðið á undanförnum tveimur til þremur árum, vegna góðæris í sjáv- arútvegi. Skipting aflakvóta Ýmsar hugmyndir hafa komið fram um hvernig kvótum skuli út- hlutað og hver eigi fískinn í sjónum. Er það útgerðin, fiskvinnslan, sveit- arfélögin, sýslurnar, kjördæmin eða hver og einn einstaklingur? Á að nrMOHDSSOH ÞJOÐ I HAFTI eftir Jakob F. Ásgeirsson ítarleg úttekt á þrjátíu ára sögu verslunarfjötra á íslandi, 1931-1960. Sláandi bók sem dregur fram í dags- Ijósið atburði og staðreyndir sem margir hefðu kosið að legið hefðu í þagnargildi áfram. Hvað var „stofnauki nr. 13“? Efldist SÍS í skjóli haftanna? Hvað var „bátagjaldeyrir“? Hverjir voru hinir „pólitísku milliliðir“? Hverjir högnuðust á höftunum? Jakob F. Ásgeirsson skrifar hér æsilega og stórfróðlega bók um árin þegar pólitísk spilling, smygl og svartamarkaður grasseraði og öflug hagsmunasamtök risu upp í öllum áttum. ÞJÓÐ í HAFTI. Er sagan að endurtaka sig?

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.