Morgunblaðið - 02.04.1989, Blaðsíða 5

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 2. APRÍL 1989
C 5
Mannlíf í Palestínu. í hinum arabíska hluta Jerúsalem er ys og þys
lokað vegna verkfalls til að mótmæla hemámi ísraela.
ing,“ sagði mér Ali Jidda, palestín-
skur blaðamaður. „í tuttugu ár
hafa palestínumenn verið að bíða
eftir að hjálpin komi utan frá; frá
arabaríkjunum, frá PLO, frá Sam-
einuðu þjóðunum. Nú hafa íbúar
herteknu svæðanna tekið málin í
eigin hendur og uppreisnin verður
ekki kveðin niður með vopnavaldi.“
Heimsóknin í Kalandiya-búðirnar
sannfærði mig um að hið daglega
amstur er orðið aukaatriði hjá Pa-
lestínumönnum, Intifada er það sem
lífið snýst um nú. „Það er bara
spurning um tíma hvenær við fáum
sjálfstæði. Þeir geta haldið áfram
að kúga okkur, en við fáum sjálf-
stæði á endanum, alveg eins og
Alsír og Víetnam. Það sem allir
vilja er sjálfstætt ríki undir forystu
PLO. Þú getur spurt hvern sem er
á herteknu svæðunum og þú munt
alltaf fá sama svarið. Við hötum
ekki Gyðinga, en þeir eru að reyna
að brjóta niður Palestínuþjóðina,“
sagði viðmælandi minn á heimili
Ayad-fjölskyldunnar.
Verkföllin eru sá þáttur Intifada
sem maður verður helst var við.
Það er allsherjarverkfall eftir há-
degi á hveijum degi á herteknu
svæðunum og stundum allan daginn
ef sérstök tilefni gefast til mót-
mæla, svo sem mannfall í óeirðum
eða afmæli mikilvægra atburða.
Annað sem maður verður var við
er nærvera ísraelskra hermanna á
Vesturbakkanum. Þeir eru mikið á
ferðinni í Austur-Jerúsalem og
Betlehem og annars staðar koma
þeir sér fyrir á húsþökum meðfram
þjóðvegum, eins og í Kalandiya,
ekki síst til að veija rútur sem fara
á milli ísraels og landnemabyggða
gyðinga á herteknu svæðunum.
í anda Gandhis
Ég mælti mér mót við Nafez
Assaily, forstöðumann stofnunar í
Austur-Jerúsalem sem boðar bar-
áttu án ofbeldis. Assaily er bros-
mildur maður og virðist vera bjart-
sýnn á að baráttan beri ávöxt að
lokum. Stofnunin hafði nýverið gef-
ið út bækling um dreifibréf svokall-
aðrar Alþýðustjómar uppreisnar-
innar. í dreifibréfunum er hvatt til
ýmissa aðgerða og af 27 mótmæla-
aðgerðum em 26 friðsamlegar, svo
sem verkföll, föstur, mótmælagöng-
ur, að setja á fót stofnanir við hlið
ísraelskra stofnana, að sniðganga
ísraelskar vömr og útskúfa pa-
lestínskum samstarfsmönnum
hernámsyfirvalda. Aðeins í örfáum
dreifibréfanna er hvatt til ofbeldis
með gijótkasti og/eða „mólótov-
kokkteilum". Ali sagði ísraela hafa
búist við að róttækir Palestínumenn
myndu reyna að þagga niður í
stofnun sem hvetti til friðsamlegrar
andspymu, en þeim hefði ekki orðið
af þeirri ósk sinni. „Þeir geta hald-
ið áfram að ógna okkur, misþyrma
okkur og drepa okkur, en slíkar
aðferðir munu lama siðferðisþrek
ísraelsku hermannanna fyrr en bar-
áttuvilja Palestínumanna.“ Það er
ekki erfitt að geta sér til um hvað-
an Nafez fær innblástur sinn og
bjartsýni; rit Gandhis em fyrir-
ferðamikil í bókahillum stofnunar-
innar.
Sautján ár í fangelsi
Ali Jidda, sem getið var um hér
að framan, er ekki jafn bjartsýnn.
Þegar Ali var sautján ára gamall
tóku ísraelsmenn Austur-Jerúsalem
úr höndum Jórdana. Hernámið gjör-
breytti hinu daglega lífi. Hermenn
stöðvuðu Ali og félaga hans iðulega
á götu, öngmðu þá og börðu stund-
um. Enn sárar sveið honum fram-
koma ísraelskra borgara, sem komu
stundum hópum saman inn í gömlu
borgina með háreysti og hroka,
syngjandi ögrandi vísur. „Mér
fannst hersetan hafa rænt mig
bæði þjóðarstolti mínu og sjálfsvirð-
ingu.“
Ali og félagar hans gripu til of-
beldis; þeir komu fyrir nokkmm
sprengjum í Vestur-Jerúsalem til
„að vara ísraelsmenn við“ eftir að
þeir höfðu gert loftárás á pa-
lestínskt þorp í Jórdaníu. Hann var
handtekinn og dæmdur til 20 ára
fangavistar, en var þó sleppt eftir
„aðeins" 17 ár ásamt 1150 öðmm
palestínskum föngum í skiptum fyr-
ir þijá ísraelska hermenn í Líbanon.
„Sautján ár í ísraelsku fangelsi er
ekkert grín. Það er hræðilegasta
lífsreynsla sem hægt er að hugsa
sér. A sama tíma var það mér dýr-
mæt og gagnleg reynsla. Ég ákvað
að lesa eins mikið og ég gat og ég
hafði nægan tíma til að hugsa um
hvemig best væri að leysa hin fló-
knu deilumál." Það gekk ekki
fyrir hádegi áður en verslunum er
átakalaust að fá lesefni og Ali taldi
upp nöfn félaga sinna sem látið
höfðu lífið í hungurverkföllum sem
fangarnir héldu til að mótmæla
aðbúnaðinum í fangelsunum. Fórn-
imar vom miklar, en bám árangur,
eða eins og Ali orðar það: „Við
breyttum fangelsunum úr fjölda-
gröfum í byltingarháskóla."
Sameiginlegt ríki er eina
lausnin
Ali starfar nú við blað í Vestur-
Jerúsalem, sem bæði gyðingar og
arabar starfa við. Það sem menn
eiga sameiginlegt er að þeir em
and-Zíonistar, það er mótfallnir
hugmyndinni um sérstakt gyðing-
aríki. Ali segist sannfærður um að
engin lausn á vandanum sé til önn-
ur en sameiginlegt, lýðræðislegt
ríki þar sem stjómskipun og trúar-
brögð séu aðskilin. Hann segist þó
vera tilbúinn til að styðja sjálfstætt
ríki Palestínumanna á herteknu
svæðunum, sé vilji fyrir slíku.fyrir
hendi, en hann hafi ekki trú á að
það geti verið annað en bráða-
birgðalausn.
Þessar skoðanir em ekki vinsæl-
ar af ísraelskum yfirvöldum. í árs-
byijun 1987 var skrifstofum blaðs-
ins lokað af lögreglu og ritstjóri
þess, ísraelskur gyðingur, hand-
tekinn. Blaðið kom ekki út af þess-
um sökum í sex mánuði. Stjórnvöld
bám fyrir sig neyðarlögum gegn
hiyðjuverkum og gáfu blaðamönn-
um að „sök“ að hafa undir höndum
efni frá bönnuðum samtökum.
Þetta er ástæða sem oft hefur ver-
ið notuð til að þagga niður í pa-
lestínskum ritum, en var þama
notuð í fyrsta skipti gegn blaði sem
skráð var í ísraelsríki sjálfu.
Ali telur ástæðuna fyrir atlög-
unni gegn blaðinu fyrst ,og fremst
vera þá að yfirvöld telji samvinnu
gyðinga og palestínumanna vera
hættulegt fordæmi. Starfsemin er
alls ekki komin í eðlilegt horf. Ali
sjálfur var í einskonar stofufangelsi
þegar ég hitti hann; mátti ekki fara
út fyrir bæjarhlutann og varð að
tilkynna sig á lögreglustöðinni þar
daglega. Hann sagðist áður hafa
fylgt erlendum blaðamönnum um
herteknu svæðin, en gæti það eðli-
lega ekki lengur. Hann sagðist þó
vilja gefa mér ráð að skilnaði. Ég
ætti að varast að týna mér alveg í
flækjum skoðana og tilfinninga og
reyna að vega og meta hugsanlegar
lausnir af ískaldri skynsemi.
Ali sjálfur er geysilega yfirvegað-
ur og rökfastur og tókst auðveld-
lega að sannfæra mig um að það
væri því sem næst ómögulegt að
skilja þjóðimar tvær að í tvö sjálf-
stæð ríki, þannig að flestir gætu
vel við unað. Það virðist hins vegar
vera að minnsta kosti jafn erfitt
að fá gyðinga og palestínumenn til
að lifa saman í einu ríki. Ég spurði
Ali Jidda að lokum hvort honum
fyndist hann fá einhveiju áorkað,
hvort það hvarflaði aldrei að honum
að gefast upp. „Aldrei. Ég ræði við
fjölda manns á hveijum degi og þó
að það breyti kannski ekki miklu
þá hefur það sín áhrif. Við eigum
máltæki á arabísku sem segir að
það sé ekki slæmt hlutskipti að
vera eins og kerti. Það brennir
sjálft sig upp en lýsir öðmm í leið-
inni.“
Mannlíf
í ísrael.
Efri myndin er frá Akkó
í norður-ísrael, sem er
nær eingöngu byggð
aröbum, en sjötti hver
ísraelskur ríkisborgari er
arabi. Litla myndiner frá
miðborg Tel Aviv.
-UÍgllAJ JUöil ■ ÚÍUjIJíI 'i.i.. : y»j .• *
norl ób aiilSÍ .lin.iiiiböc úáBýd unniv I Hud Bíainois bJo'
heimsótti sitt gamla ættland árið
1983 sneri hún sér að brúðugerð á
ný, en það mátti ekki vera af minna
tilefni en að lýsa sögu gyðinga, sem
þrátt fyrir ólýsanlegar hörmungar
virtist ætla að eiga góðan endi í
endurreisn ísraelsríkis.
Grátmúrinn og
grafir ættfeðranna
Sagan og trúarbrögðin hafa búið
til ótrúlegar flælqur, þannig að
manni er til efs að það sé hægt að
greiða úr þeim. Þannig em þriðja
helgasta moska múslima, E1 Aksa,
og ein sú fegursta, Omars-moskan,
báðar staðsettar á rústum mesta
helgidóms gyðinga, musterisins í
Jerúsalem. Grátmúrinn er vestur-
veggur musterins og gyðingar kalla
hann reyndar Vesturmúrinn og er
í nöp við hitt heitið. Fyrir nokkmm
ámm vom öfgasinnaðir gyðingar
handteknir þegar upp komst um
áform um að sprengja moskumar
í loft upp svo hægt væri að endur-
byggja musterið.
Onnur álíka skemmtileg flækja
er í borginni Hebron á vesturbakk-
anum, þar sem grafir ættfeðranna
- Abrahams, ísaks og þess slektis,
sem lesendur gamlatestamentisins
eiga að kannast við - em sagðar
vera. Þar sem múslimir rekja ættir
sínar aftur til þessa merkisfólks,
eins og gyðingar, hafa þeir byggt
vel yfir líkamsleifar ættfeðranna
og skreytt húsin fagurlega með
íslömsku flúri og letri. Arabar í
hvítum skikkjum sjá um húsakynn-
in og gæta beina ættfeðranna, en
síðan gæta ísraelskir hermenn ara-
banna og tryggja öryggi gyðing-
legra gesta, sem líta á grafirnar
sem næsthelgasta stað trúar sinnar.
Sá sem getur greitt úr þessu á frið-
arverðlaun Nóbels skilið. _ : ■
Það var mjög tómlegt um að lit-
ast í Hebron þegar ég heimsótti
bæinn og erfitt að finna sér eitt-
hvað að snæða því palestínumenn
vom í allsheijarverkfalli þann dag-
inn, eins og svo oft áður og síðar.
Ég fann þó stað sem heitir lauslega
snarað Gyðingalandnemasjoppan,
þar sem hægt var að fá brauð og
kaffi, auk minjagripa.
Hægt er að kaupa póstkort með
mynd af þessu ágæta vertshúsi, en
það er fróðlegt að bera saman póst-
kortið og raunvemleikann í dag. Á
póstkortinu er mynd af brosandi
araba með asna fyrir utan lítið áber-
andi hús úr sandgulum kalksteini.
Nú er búið að koma fyrir ramm-
gerðum hlerum með þykkum
hænsnavír fyrir utan alla glugga
og dyr á búðinni og sá Arabi sem
myndi bjóðast til að vera fyrirsæta
á póstkorti ætti á hættu að finnast
illa útleikinn á einhveiju fáförnu
hliðarstræti. Maðurinn sem af-
greiddi mig samlokur og kaffi sett-
ist að því búnu niður og tók mig
tali, enda var staðurinn vægast
sagt frekar tómlegur. Það dimmdi
nokkuð yfír manninum þegar ég
sagðist vera blaðamaður, en ég tók
fram að ég væri í leyfi og sagði sem
svo að það væri ekki allt of mikið
af túristum í bænum. „Nei,“ sagði
hann, „ferðamannaiðnaðurinn er
hruninn. Markmið arabanna er að
eyðileggja efnahag ísraels."
Aðlögun eða
aðskilnaðarstefha
Israelar eru suðrænt og opið fólk,
en það er samt eins og það sé ein-
liver veggur á milli ferðamannsins
pg hins innfædda í samræðum, því
Israelsmenn vita vel af því að þeir
hafa hrapað niður á alheimsvin-
sa^ldalistappm síða,staárið,jEjf maðr
ur nær þeim á skrið í umræðu um
deilumálin kemst maður fljótt að
því að flestir eru nokkuð vel brynj-
aðir með sögulegum og pólitískum
rökum fyrir réttmæti málstaðarins:
arabar hafa stöðugt reynt að afmá
ísraelsríki af kortinu, við þurfum
landamæri sem hægt er að veija,
við getum ekki samið við hryðju-
verkamenn, vissir þú að stórmúft-
inn af Jerúsalem heimsótti Hitler
og studdi nasista?
„Sadat hafði rétt fyrir sér þegar
hann sagði að 90% vandans væri
sálrænn. Viku áður en hann kom
hingað var hann talinn versti óvinur
Israels, en síðan buðu 100.000
manns hann velkominn á götum
Jerúsalem," sagði fyrmefndur Jeru-
salem Post-blaðamaður. Það mun
líklega ekki ganga eins greiðlega
fyrir ísraela að kyngja Yasser Ara-
fat, jafnvel þó að hann sé reiðubú-
inn að viðurkenna Ísraelsríki. Gyð-
ingar og palestínumenn virðast eiga
erfitt með að lifa saman í landinu
helga, en það verður þó miklu erfið-
ara að stía þeim sundur; hvort sem
það yrði gert með því að stofna
sjálfstætt palestínuríki við hlið ísra-
els eða með því að reka tvær millj-
ónir palestínumanna á herteknu
svæðunum nauðugar úr Eretz Isra-
el - landi ísraels - sem nær helming-
ur gyðinga vill gera, samkvæmt
skoðanakönnunum. Ef til vill hefur
fyrrverandi borgarstjóri Jerúsalem,
Dr. Meron Benvenisti, rétt fyrir sér
þegar hann segir að valið standi á
milli tvíþjóða ríkis og lögbundinnar
aðskilnaðarstefnu - apartheid. Það
eitt er víst að ísraelsmenn munu
ekki sætta sig við að öryggi þeirra
verði „tryggt“ með pappírum í al-
þjóðlegu samkomulagi. Vopnavald-
ið er eina valdið sem hingað til
þefur^duga.ð, þ<3inj tíf f^y^nítf.j